Cholesterol HDL - czym jest? Badanie i normy

Cholesterol HDL, nazywany potocznie dobrym cholesterolem, jest najmniejszą i jednocześnie najbardziej zróżnicowaną cząsteczką z grupy lipoprotein. Cholesterol HDL od wielu lat jest uważany za cząsteczkę chroniącą nas przed zawałem serca i innymi chorobami sercowo-naczyniowymi. Jednak najnowsze badania wykazały, że związek ten jest dużo bardziej złożony i w naszym organizmie mogą powstawać defektywne cząsteczki cholesterolu HDL o właściwościach promiażdżycowych.

Cholesterol HDL (ang. high density lipoprotein), określany potocznie jako dobry cholesterol, w rzeczywistości jest lipoproteiną o wysokiej gęstości, w której skład wchodzą trójglicerydy, estry cholesterolowe, wolny cholesterol oraz białka, np. apoliproteina A-II. Cholesterol HDL jest najmniejszą lipoproteiną, jednak charakteryzującą się największą zawartością białek (nawet do 70%) w stosunku do innych składników chemicznych. Cząsteczki HDL są również uważane za najbardziej zróżnicowaną klasę lipoprotein pod względem wielkości, kształtu i składu.

Spis treści

1. Cholesterol HDL - funkcje w organizmie
2. Cholesterol HDL - na czym polega badanie?
3. Cholesterol HDL - kiedy wykonać?
4. Cholesterol HDL - normy
5. Cholesterol HDL - jak interpretować wynik badania?
6. Cholesterol HDL - jak podwyższyć jego poziom?

Cholesterol HDL - funkcje w organizmie

Cholesterol HDL powstaje w wątrobie i jelicie cienkim. Główną funkcją cząsteczek HDL w organizmie jest zwrotny transport wolnego cholesterolu, który polega na odbieraniu jego nadmiaru z różnych tkanek. Następnie cholesterol jest transportowy i gromadzony w wątrobie. Jest to bardzo ważna funkcja z punktu widzenia ochrony przed zawałem serca i udarem mózgu, gdyż zbyt wysoki poziom cholesterolu we krwi może powodować jego odkładanie się w naczyniach krwionośnych i uczestniczyć w procesie miażdżycowym. Powstała blaszka miażdżycowa powoduje zesztywnienie i zwężenie naczynia krwionośnego.

Oprócz tego cholesterol HDL pełni szereg innych funkcji:

• zmniejsza liczbę białek adhezyjnych na powierzchni śródbłonka naczyń
• hamuje utlenianie "złego" cholesterolu LDL
• ma działanie przeciwzapalne poprzez hamowanie przylegania i przemieszania się leukocytów oraz wydzielania cytokin prozapalnych
• chroni śródbłonek naczyń poprzez aktywację wytwarzania tlenku azotu
• ma działanie przeciwzakrzepowe poprzez hamowanie czynnika tkankowego w makrofagach blaszki miażdżycowej
• wykazuje działanie przeciwbakteryjne

Badania wykazały, że cholesterol HDL może mieć działanie zarówno prozapalne, jak i przeciwzapalne. W warunkach fizjologicznych cholesterol HDL jest korzystny ze względu na właściwości przeciwzapalne. Jednak u osób, w których organizmie toczy się przewlekły stan zapalny (np. z otyłością, cukrzycą, przewlekłą chorobą nerek), cholesterol HDL może ulegać uszkodzeniom oksydacyjnym (utlenianiu). Powoduje to powstawanie defektywnych cząsteczek HDL, które nieprawidłowo pełnią funkcję zwrotnego transportu cholesterolu. W następstwie wykazują właściwości prozapalne i promiażdżycowe.

Cholesterol HDL - na czym polega badanie?

Badanie cholesterolu HDL wykonuje się z krwi żylnej pobranej ze zgięcia łokciowego. Badanie powinno być wykonane na czczo, około 12 godzin od ostatniego posiłku. Na kilka dni przed badaniem nie należy radykalnie zmienić nawyków żywieniowych.

Cholesterol HDL - kiedy wykonać?

Badanie cholesterolu HDL zleca się jako część lipidogramu, na który oprócz cholesterolu HDL składają się badania trójglicerydów, całkowitego cholesterolu i cholesterolu LDL.

Badanie cholesterolu HDL zleca się u:

• mężczyzn powyżej 40. roku życia
• kobiet powyżej 50. roku życia
• osób stosujących nieprawidłową dietę
• osób palących papierosy
• osób przewlekle zestresowanych
• osób nadużywających alkoholu
• osób nieaktywnych fizycznie
• osób z nadciśnieniem tętniczym
• osób z otyłością
• uosób z zespołem metabolicznym
• osób z chorobami tarczycy
• osób z chorobami nerek
• osób z chorobami o podłożu zapalanym, np. reumatoidalnym zapaleniem stawów, cukrzycą
• osób z genetyczną predyspozycją do wysokiego poziomu cholesterolu

Cholesterol HDL - normy

• mężczyźni: równe lub powyżej 40 mg/dl
• kobiety: równe lub powyżej 45 mg/dl

Cholesterol HDL - jak interpretować wynik badania?

Badania epidemiologiczne wykazały ochronny wpływ cholesterolu HDL przed procesem miażdżycowym, dlatego jego odpowiednio wysoki poziom chroni nas przez zawałem serca i udarem mózgu. Jednak warto wiedzieć, że podwyższanie jego stężenia we krwi za pomocą leków wcale nie zmniejsza ryzyka tych chorób. Stąd badanie cholesterolu HDL nie jest najważniejszym parametrem lipidogramu i w praktyce nie stosuje się go jako markera skuteczności terapii zaburzeń lipidowych.

Przyczyną zbyt niskiego poziomu cholesterolu HDL mogą być:

• choroby genetyczne, np. hiperlipidemia rodzinna, choroba tangierska
• wysokie stężenie triglicerydów i cholesterolu LDL
• otyłość
• zespół metaboliczny
• cukrzyca
• zaburzenia hormonalne
• leki np. sterydowe
• choroby wątroby i jelita
• palenie papierosów
• nadużywanie alkoholu

Cholesterol HDL - jak podwyższyć jego poziom?

Stężenie cholesterolu HDL można podwyższyć poprzez stosowanie leków z grupy statyn, które blokują działanie enzymu reduktazy 3-hydroksy-3-metyloglutarylokoenzymu A (w skórcie HMG-CoA) regulującego metabolizm cholesterolu. Oprócz tego na podwyższenie "dobrego" cholesterolu może wpływać szereg czynników żywieniowych i związanych ze stylem życia, m.in.:

• eliminacja z diety tłuszczów trans zawartych w przetworzonej żywności i daniach typu fast food
• stosowanie diety śródziemnomorskiej bogatej w takie produkty jak: ryby i owoce morza, świeże warzywa i owoce, oliwa z oliwek oraz zioła

Dodatkowo korzystny efekt może przynieść zrzucenie nadmiernych kilogramów i aktywność fizyczna. Szacuje się, że każdy zgubiony kilogram przekłada się na wzrost poziomu cholesterolu HDL o około 0,4 mg/dl. Natomiast każde spalone 1000 kcal w trakcie wysiłkowej aktywności fizycznej przekłada się na zwiększenie poziomu cholesterolu HDL o około 3 mg/dl.

Co ciekawe badania wykazały, że czerwony fermentowany ryż, powszechny w kuchni azjatyckiej, zawiera substancję o nazwie monakolina K, która powstaje przy udziale fermentacji grzyba z gatunku Monascus purpureus. Okazuje się, że monakolina K ma strukturę chemiczną podobną do leku z grupy statyn (lowastatyny). Innym źródłem „naturalnych” statyn jest grzyb boczniak ostrygowaty.

Warto wiedzieć...

Przykładem braku korelacji pomiędzy niskim stężeniem cholesterolu HDL a ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych jest przypadek osób będących nosicielami mutacji w genie kodującym białko apo A-I, która wpływa na jego strukturę. Zmutowane białko jest nazywane apo A-I Milano. Osoby z mutacją mają bardzo niskie stężenie cholesterolu HDL i wysokie stężenie triglicerydów we krwi, a mimo to nie rozwijają się u nich choroby o podłożu miażdżycowym.

Czytaj też:

• Dieta na obniżenie cholesterolu - co można jeść, jadłospis
• Sposoby na podwyższony cholesterol. Jak obniżyć cholesterol bez leków?

dr n. med. Karolina Karabin