Badanie DNA i badanie serologiczne - pomocne w ustalaniu ojcostwa

Dzięki współczesnym technikom laboratoryjnym i znajomości zasad dziedziczenia ustalenie ojcostwa nie jest już dzisiaj problemem. Na podstawie analizy najmniejszego fragmentu ludzkiego ciała można poznać pochodzenie, ustalić stopień pokrewieństwa, a także wykluczyć bądź potwierdzić ojcostwo. W tym celu wykonuje się badanie DNA lub badanie serologiczne, czyli analizę cech grup krwi.

Ustalenie ojcostwa poprzez badanie DNA staje się coraz bardziej popularne. W komórkach ciała wyposażonych w jądro komórkowe każdy z nas ma własną, odmienną niż inni ludzie informację genetyczną, zakodowaną w kwasie dezoksyrybonukleinowym (DNA). Informacja ta, dzięki szczególnej budowie DNA, jest przekazywana dziecku przez biologicznych rodziców i odpowiada za jego biologiczne cechy. Zdolność komórek do odtwarzania tych samych sekwencji DNA jest podstawą dziedziczenia, czyli przenoszenia cech na kolejne pokolenia. Rodząc się, przejmujemy część genów od ojca, a część od matki. Na podstawie wyników badania DNA możliwe jest wykluczenie ojcostwa ze 100-procentową pewnością, ale też jego potwierdzenie z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością, wynoszącym 0,999999999, przy założeniu, że matka i domniemany ojciec dziecka nie są ze sobą spokrewnieni. Większość badań na ustalenie ojcostwa wykonuje się, gdy kobieta chce otrzymywać alimenty lub gdy chodzi o podział majątku. Często analizę DNA zlecają mężczyźni chcący mieć pewność co do swego ojcostwa. Dla sądu wiarygodne są tylko wyniki uzyskane w laboratorium mającym stosowny atest. Próbkę musi pobrać uprawniona osoba, w obecności rodziców (na polecenie sądu można zrobić badania bez udziału matki dziecka). Konieczne jest również sporządzenie protokołu.

Ustalenie ojcostwa: co jest potrzebne do badania DNA?

Prawidłowo wykonane badania genetyczne są żmudne. Trzeba dysponować skomplikowaną aparaturą, wymagają też sterylnych warunków i czasu. Zainteresowany musi się liczyć z wysokimi kosztami (2000-3000 zł). Najdłużej czeka się na wyniki badania genetycznego krwi. W sądowym dochodzeniu ojcostwa krew pobiera się od dziecka, matki i domniemanego ojca.
Ale do analizy DNA nie jest konieczna krew. Wystarczy włos (najlepiej z cebulką), kawałek paznokcia, fragment naskórka, błony śluzowej. W szczególnych sytuacjach można wykorzystać używaną szczoteczkę do zębów, smoczek lub nawet wyplutą gumę do żucia.

Jak się wykonuje badanie DNA?

Jeśli wyniki badań nie mają być dowodem w sądzie, materiał do badania można pobrać samodzielnie i przesłać do laboratorium pocztą.

• W domu
  Do pobrania np. fragmentu śluzówki z wewnętrznej strony policzka potrzebny jest jednorazowy zestaw, który można otrzymać w laboratorium. Zestaw to kilka patyczków z wacikami i probówki. 
  Pobranie polega na zeskrobaniu śluzówki – to znaczy wielokrotnym potarciu policzka wacikiem (zgodnie z instrukcją). Na dwie godziny przedtem badana osoba nie powinna nic jeść ani pić. Wacików nie wolno dotykać, bo materiał genetyczny kogoś innego utrudni lub uniemożliwi dokonanie wiarygodnej analizy DNA.
  Po pobraniu waciki trzeba pozostawić przez dwie godziny na powietrzu, by wyschły. Nie mogą się z niczym stykać. Wyschnięte umieszcza się w probówkach. Na każdej próbce trzeba umieścić informację o rasie i płci badanego oraz jego dane osobowe.
• W laboratorium
  Po oznaczeniu dostarczonych próbek (by wykluczyć pomyłkę w identyfikacji) rozpoczyna się wydzielanie (izolowanie) DNA. Materiał jest poddawany działaniu odczynników, które rozpuszczają błony komórkowe. DNA jest oddzielane od pozostałych części komórek w specjalnych wirówkach i gromadzone na przygotowanej membranie.
  Gdy już się uzyska czyste DNA konkretnej osoby, przystępuje się do etapu namnażania. Zazwyczaj wykorzystuje się do tego łańcuchową reakcję polimerazy, dzięki której możliwe jest tworzenie niezliczonych kopii DNA. W ciągu 30 minut można „wyprodukować" nawet bilion odcinków DNA. Właśnie te kopie, a nie fragmenty naszego własnego DNA, będą wykorzystane w ostatniej, najważniejszej części badania - oznaczeniu cech namnożonego materiału. 
  Dane wprowadza się do komputera, który dzięki odpowiedniemu programowi dokonuje analizy porównawczej, czyli porównuje wszystkie charakterystyczne cechy występujące w próbkach tzn. określa się stopień pokrewieństwa między badanymi osobami. Aby uniknąć błędu, każda grupa próbek jest badana i oceniana dwu-, a nawet trzykrotnie.

Wyniki są przekazywane osobom zainteresowanym w formie, która została wcześniej ustalona między stronami – zwykle osobiście, ale również  telefonicznie po podaniu hasła, listem poleconym lub specjalnie kodowaną pocztą elektroniczną.

Ustalanie ojcostwa: serologiczne badanie krwi

W dochodzeniu ojcostwa przeprowadza się niekiedy ekspertyzę serologiczną, czyli analizę cech grup krwi. Wystarczy do tego próbka krwi. Cechy grupowe krwi u każdego człowieka mają niepowtarzalny układ. Są przekazywane przez biologicznych rodziców. Badając pokrewieństwo, należy określić, czy w krwi dziecka występują te same cechy, które stwierdzono u matki i domniemanego ojca. Ojcostwo się wyklucza, jeżeli u dziecka pojawi się taka cecha grupy krwi, której nie ma ani u matki, ani u ojca.

Potwierdzanie ojcostwa zgodnie z prawem w Polsce:

W Polsce ojcostwo można potwierdzić na trzy sposoby:

• Domniemanie ojcostwa. Jeżeli dziecko urodziło się w czasie małżeństwa lub przed upływem 300 dni od jego ustania bądź unieważnienia, przyjmuje się, że ojcem dziecka jest mąż matki. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy w ciągu tych 300 dni matka ponownie wyszła za mąż.
• Uznanie dziecka. Mężczyzna dobrowolnie - przed sądem, notariuszem - oświadcza, że dziecko pochodzi od niego i on jest jego ojcem. Dziecko można uznać bez względu na wiek, nawet nienarodzone, gdy ciążę potwierdza lekarz. Uznać można tylko to dziecko, które formalnie nie ma ojca. Zawsze jest potrzebna zgoda matki, a jeżeli jest pełnoletnie, również dziecka.
• Ustalenie ojcostwa. Jest przeprowadzane, gdy mężczyzna nie chce dobrowolnie uznać dziecka. Wniosek do sądu może złożyć matka lub samo dziecko, jeśli jest pełnoletnie. Niedopuszczalne jest ustalenie ojcostwa przed urodzeniem dziecka.

Anna Jarosz