Badania profilaktyczne po 40. roku życia na NFZ. Jakie? Jak się przygotować?

Weryfikacja

Autor: Dominika Wilk

Proces starzenia się komórek predysponuje do powstawania większej ilości chorób. Dlatego po 40. roku życia warto przeprowadzić badania profilaktyczne, które pozwolą wyłapać pierwsze odchylenia od normy, np. podniesiony poziom glukozy, i dzięki temu zmodyfikować dietę, styl życia lub zmobilizować do podjęcia leczenia.

Spis treści

1. Badania profilaktyczne w ramach NFZ
2. Czego dotyczą badania z pakietu 40+, jak się do nich przygotować?
3. Jakie badania diagnostyczne warto jeszcze wykonać po 40. roku życia?

Od lipca 2021 roku możliwe jest przeprowadzenie pakietu bezpłatnych badań profilaktycznych dla wszystkich osób, które w danym roku ukończyły 40. rok życia i które nie korzystały jeszcze z takiego pakietu.

Aby wykonać badania na koszt NFZ należy uzupełnić specjalną ankietę znajdującą się na Internetowym Koncie Pacjenta (IKP) lub zadzwonić na infolinię 22 735 39 53. Po upływie dwóch dni roboczych otrzymuje się e-skierowanie, które umożliwia umówienie się na badania w wybranej placówce medycznej.

Badania profilaktyczne w ramach NFZ

Badania przeprowadzane w ramach NFZ dzielą się na pakiet skierowany do kobiet, mężczyzn, jak i pakiet obejmujący badania wspólne dla obu płci.

Pakiet diagnostyczny dla kobiet w ramach NFZ obejmuje takie badania jak:

• morfologię krwi obwodowej,
• próby wątrobowe, czyli badania AlAT, AspAT, GGTP
• stężenie cholesterolu całkowitego lub do wyboru: kontrolny profil lipidowy,
• poziom glukozy we krwi,
• poziom kreatyniny we krwi,
• poziom kwasu moczowego we krwi,
• badanie ogólne moczu,
• krew utajoną w kale.

Pakiet badań diagnostycznych dla mężczyzn zawiera takie same badania jak u kobiet plus antygen swoisty dla stercza całkowity (PSA). Natomiast pakiet badań wspólnych to:

• mierzenie ciśnienia tętniczego,
• sprawdzanie masy ciała, obwodu pasa oraz wzrostu,
• obliczenie BMI – wskaźnika masy ciała
• badanie rytmu serca.

Czego dotyczą badania z pakietu 40+, jak się do nich przygotować?

Morfologia krwi

Morfologia krwi obwodowej to badanie, które może nam wiele powiedzieć o stanie naszego zdrowia. Przede wszystkim wskaże na niedobory żywieniowe, a nawet czas ich trwania, może pokazać, czy rozwija się u nas jakaś infekcja wirusowa lub bakteryjna. Oprócz tego może zasygnalizować istnienie u nas pasożytów lub wskazać na alergię. Pokaże też, jaką mamy odporność i czy mamy jakieś stany zapalne.

Właściwe przygotowanie się do badania krwi jest istotne, gdyż wpływa na jego wyniki. Na badanie powinniśmy przyjść na czczo (po nocnym poście), a rano nie powinniśmy wypić więcej niż pół szklanki wody, aby za bardzo nie rozrzedzać krwi. Powinniśmy unikać też wysiłku fizycznego (nie biegnijmy więc na badania), jak również stresujących sytuacji.

Próby wątrobowe AlAT, AspAT, GGTP

Próby wątrobowe, czyli określenie aktywności aminotransferazy wątrobowej (AlAT) i aminotansferazy asparaginowej (AspAT) wykonuje się w celu rozpoznania przewlekłych chorób wątroby, alkoholowych chorób wątroby, ostrych chorób wątroby, zatruć.

AspAT w dużych ilościach występuje nie tylko w komórkach wątroby, ale również w mięśniach. Dlatego podwyższone wyniki aminotransferazy asparaginowej niekoniecznie muszą świadczyć o problemach z wątrobą, ale np. też o zawale.

Dopiero zestawienie ze sobą AlAT i AspAT i znaczące podwyższenie tego pierwszego w porównaniu do AspAT pokaże nam uszkodzenie wątroby. GGTP (gamma-glutamylo-transpeptydaza) to z kolei enzym, który potwierdzi nam przewlekłe choroby wątroby, choroby dróg żółciowych, czy trzustki.

Samo podwyższenie stężenia tego enzymu jeszcze nic nam nie powie (choć wynik prawidłowy w bardzo dużym stopniu wyklucza nam chorobę wątroby), jednak w połączeniu z podwyższonymi wskaźnikami AlAT i AspAT można już twierdzić, że mamy do czynienia z chorobą wątroby.

Jeśli zamierzamy wykonać próby wątrobowe musimy pamiętać, aby w dniu poprzedzającym badanie jeść w sposób lekkostrawny, a ostatni posiłek spożyć najpóźniej o godzinie 18.00. Po tym czasie można już tylko pić. Na badanie zjawiamy się na czczo, w godzinach porannych, czyli między 7.00 a 10.00 rano.

Poziom glukozy we krwi

Badanie poziomu glukozy jest pierwszym badaniem, dzięki któremu udaje się wychwycić zaburzenia gospodarki glukozowej oraz wykryć cukrzycę. Cukrzyca jest bardzo poważną chorobą, która po kolei niszczy kolejne narządy.

O ile cukrzycę typu 1, zwaną „młodzieńczą” odkrywa się dość wcześnie, o tyle cukrzyca typu 2, która występuje w dorosłym wieku może być trudniejsza do wykrycia. Często bagatelizujemy typowe dla tej choroby objawy jak: wzmożone pragnienie, nagła utrata masy ciała, częste oddawanie moczu, wielomocz, wzmożona senność, osłabienie. Dlatego regularne badania podstawowe pozwalają nam wykryć to schorzenie.

Należy przypomnieć, że cukrzycę można stwierdzić u osoby, u której wykryto stężenie glukozy w osoczu krwi żylnej ≥200mg/dl (11,1 mmol/L) i stwierdzono u niej charakterystyczne dla cukrzycy objawy.

Można ją także zdiagnozować u kogoś, kto dwukrotnie na czczo miał stężenie glukozy w krwi żylnej ≥126 mg/dl (7,0 mmol/l) i nie miał typowo cukrzycowych objawów; jak również u pacjenta, który nie miał objawów i przygodnie stwierdzono u niego stężenie glukozy ≥200mg/dl (11,1 mmol/L).

Do badania glukozy we krwi należy być na czczo, a badanie wykonać w godzinach porannych.

Poziom kreatyniny we krwi

Kreatynina jest produktem metabolizmu białka i uznaje się ją za dobry marker biochemiczny stanu nerek.

Ponieważ mężczyźni mają wyższy poziom masy mięśniowej niż kobiety, a kreatynina zależy od masy ciała i masy mięśni, zakres referencyjny kreatyniny u mężczyzn wynosić będzie 0,7-1,3 mg/dl a dla kobiet 0,6-1,1 mg/dl.

Kiedy wyniki będą odbiegać od wyżej podanych norm, i poziom kreatyniny będzie od nich wyższy, wówczas może to wskazywać na:

• zaburzenia czynności nerek,
• odwodnienie organizmu,
• choroby nerek
• lub zablokowanie dróg moczowych.

Gdy mamy wyniki poniżej normy wtedy można podejrzewać niedożywienie lub dystrofię, czyli zanik mięśni.

Przygotowanie do badania kreatyniny rozpoczyna się już dnia następnego, albowiem ostatni posiłek można zjeść o godzinie 18.00. Potem należy wykonać badanie rano, na czczo, między godziną 7.00 a 10.00.

Badanie kwasu moczowego

Kwas moczowy jest to produkt końcowy katabolizmu (rozkładu) puryn, które są obecne w materiale RNA oraz DNA oraz w innych połączeniach. Pewną część kwasu moczowego przyjmuje się też wraz z pożywieniem.

Dorosły człowiek w ciągu doby jest w stanie wydalić od 400 do 800 mg kwasu moczowego, w tym jedną trzecią wraz z kałem, a dwie trzecie z moczem. Badanie stężenia kwasu moczowego pozwala zbadać funkcjonowanie nerek, wykluczyć lub potwierdzić istnienie dny moczanowej lub wskazywać na inne choroby.

Na przykład przy obniżonym stężeniu można podejrzewać niektóre schorzenia wątroby lub nawet nowotwór, choć równie dobrze może być to wpływ przyjmowanych leków.

Z kolei podwyższony poziom kwasu moczowego może sugerować nadmierne jego wytwarzanie w dnie moczanowej, zbyt duże spożywanie pokarmów bogatych w puryny (np. mięsa) lub schorzenie, które wiąże się z nadmiernym rozpadem komórek krwi, takich jak np. białaczka.

Jak przygotować się do badania? Głównym zaleceniem jest zjedzenie, w dniu poprzedzającym badanie, ostatniego posiłku do godziny 18.00. Pobranie krwi do badania powinno mieć miejsce na czczo w godzinach między 7.00 a 10.00 rano.

Badanie ogólne moczu

Badanie ogólne moczu służy nie tylko do oceny stanu układu moczowego. Może też posłużyć do odkrycia wielu poważnych chorób np. cukrzycy. W badaniu tym bada się zarówno przejrzystość moczu, jego kolor, pH, jak i obecność pałeczek bakterii, czy też ciężar właściwy.

Zależnie od wyników, obecność ketonów, glukozy, czy bilirubiny może świadczyć o zaburzeniach metabolicznych; obecność bakterii np. o zakażeniu układu moczowego; niski ciężar właściwy o niedożywieniu – szczególnie braku białka w diecie itd.

Jak przygotować się do badania moczu? Przede wszystkim w dniu poprzedzającym badanie nie należy jeść buraków, które będą barwić mocz na czerwono. Trzeba też odstawić suplementy z witaminami z grupy B, gdyż barwią one mocz na żółto.

Poza tym kobiety nie powinny wykonywać tego badania w trakcie miesiączki, jak i dwa dni po miesiączce. Do badania używa się moczu porannego, co oznacza, że po całej nocy oddajemy mocz do specjalnego pojemniczka.

Wcześniej jednak obmywamy narządy płciowe i cewkę moczową, oddajemy część moczu do toalety i dopiero środkowym strumieniem moczu napełniamy specjalny pojemniczek do wysokości 3/4.

Badanie na krew utajoną w kale

Badanie krwi utajonej w kale pomaga zdiagnozować choroby zapalne jelit np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego, jak również polipy jelita grubego lub nowotwór jelita grubego lub okrężnicy. Dodatni wynik niekoniecznie musi jednak świadczyć o poważnej chorobie. Bywa, że krew znajduje się w kale w wyniku pęknięcia hemoroidów.

Kał do badania musi być czysty, dlatego należy go oddać na specjalną taśmę, którą przylepia się do sedesu (można ją zakupić w aptece). Z taśmy tej pobiera się próbkę kału wielkości orzecha włoskiego. Nabiera się ją do specjalnego pojemniczka, który również jest do kupienia w aptece.

Badanie PSA (swoistego antygenu sterczowego)

Badanie PSA jest badanie przesiewowym w kierunku raka stercza. Podwyższony poziom świadczyć może o łagodnym przeroście prostaty, zapaleniu prostaty, stanie po cewnikowaniu pęcherza moczowego lub raku prostaty.

Przed przystąpieniem do badania należy pamiętać, że na 2-3 tygodni wcześniej nie można mieć diagnostycznych ani inwazyjnych badań na prostacie, bo może to zafałszować wyniki.

Jakie badania diagnostyczne warto jeszcze wykonać po 40. roku życia?

Badanie hormonów tarczycy

Zarówno kobiety, jak i mężczyźni, powinni minimum raz na 5 lat (a najlepiej raz w roku) wykonać kontrolne badania hormonów tarczycy oraz badania przeciwciał przeciwtarczycowych. Tarczyca jest niezwykle ważnym narządem, który odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie naszego organizmu, dlatego warto regularnie sprawdzać, czy wszystko z nią jest w porządku, a w szczególności należy to zrobić, gdy:

• zaczynamy nadmiernie tyć przy nie zmienionej kaloryczności diety,
• gdy zaczynają nam wypadać włosy,
• gdy jest nam ciągle zimno,
• gdy odczuwamy tak zwaną mgłę mózgową,
• gdy czujemy ciągłe kołatanie serca,
• gdy jest nam nadmiernie gorący,
• kiedy męczymy się niezwykle szybko,
• gdy dostrzegamy wytrzeszcz gałek ocznych,
• gdy drżą nam ręce.

Tego typu symptomy zwiastują albo niedoczynność albo nadczynność tarczycy, dlatego koniecznie trzeba wówczas zbadać TSH, Ft3 oraz Ft4. Do tego konieczne jest wykonanie USG tarczycy oraz przeciwciał: antyTPO oraz antyTG.

Badanie okulistyczne

Wraz z wiekiem pogarsza się nasz wzrok, dlatego minimum raz na 2 lata powinno się wykonać badanie okulistyczne. Okulista podczas wizyty powinien zbadać nasz wzrok oraz dno naszego oka oraz zmierzyć ciśnienie śródgałkowe.

Kontrolne badanie ginekologiczne

Każda kobieta powinna raz do roku odwiedzić ginekologa, aby wykonać usg przez pochwowe i wykonać cytologię. A szczególnie jest to ważne po 40. roku życia, kiedy zmienia się poziom hormonów. Dzięki temu będzie mogła szybciej wykryć niepokojące zmiany i wdrożyć proces leczenia, jeśli podczas badania wyjdą jakieś nieprawidłowości.

Cytologia to badanie, które pozwala wykryć nie tylko stany zapalne szyjki macicy, lecz również zdiagnozować wczesne zmiany nowotworowe. Dlatego warto o niej pamiętać i wykonywać regularnie nawet wtedy, gdy wydaje nam się, że nic nam nie dolega.

Mammografia

Mammografia to badanie, które pozwala wykryć raka piersi nawet we wczesnym jego stadium. Przed 40. rokiem życia zamiast mammografii wykonuje się usg piersi, gdyż ultrasonograf lepiej wykrywa zmiany u młodszych kobiet, które mają w piersiach przewagę tkanki gruczołowej nad tłuszczową Natomiast u kobiet po 40. te proporcje zaczynają się zmieniać, a tkankę tłuszczową lepiej odczytuje mammograf.

Dominika Wilk