Alfa-fetoproteina (AFP) – co to jest, do czego służy, normy

Alfa-fetoproteina, α-fetoproteina (AFP) to białko płodowe, które w fizjologicznych warunkach jest wydzielane przez komórki wątroby płodu oraz zarodkowego pęcherzyka żółtkowego. Jego stężenie wzrasta podczas fizjologicznie przebiegającej ciąży, ale również w stanach patologicznych związanych z ciążą i poza nią. Jakie jest prawidłowe stężenie alfa-fetoproteiny?

Spis treści

1. AFP – znaczenie w ciąży
2. AFP w onkologii
3. Czy badanie stężenia alfa-fetoproteiny we krwi wymaga przygotowania?
4. Jakie są prawidłowe wartości alfa-fetoproteiny?

Alfa-fetoproteina (AFP) jest to białko płodowe, którego stężenie wzrasta podczas fizjologicznie przebiegającej ciąży, ale również w stanach patologicznych związanych z ciążą i poza nią - w nowotworach, guzach pierwotnych i przerzutowych wątroby, zapaleniu i marskości wątroby, polipowatości jelit, chorobie Leśniowskiego-Crohna, tyrozynemii (chorobie genetycznej), dziedzicznie uwarunkowanym utrzymywaniu się wysokiego AFP. Prawidłowo, u osób dorosłych wynosi < 40ug/l, u kobiet w ciąży jej stężenie wzrasta w zależności od zaawansowania ciąży.

AFP – znaczenie w ciąży

Prawidłowo stężenie AFP płodu wzrasta od 10. tygodnia ciąży i osiąga najwyższe wartości przed 18. tygodniem ciąży, by potem stopniowo się obniżyć. Równolegle przebiegają zmiany stężenia AFP w płynie owodniowym. We krwi matki wzrost stężenia alfa-fetoproteiny pojawia się z pewnym opóźnieniem – białko to przenika przez łożysko i najwyższe wartości osiąga między 32. i 36. tygodniem ciąży.

Badanie AFP odzwierciedla stan dziecka:

Zwiększone stężenie AFP w surowicy matki pojawia się w wadach rozwojowych dziecka, zwłaszcza układu nerwowego, w stanach zagrożenia życia dziecka i w ciąży obumarłej. Z drugiej strony, może być skutkiem ciąży mnogiej.

Zmniejszone stężenie AFP występuje w zespole Downa. W I i II trymestrze ciąży przeprowadza się badania przesiewowe, polegające na ocenie ultrasonograficznej płodu, pomiarze stężenia PAPP-A i B-hCG oraz teście potrójnym. W II trymestrze ciąży, pomiędzy 15. a 20. tygodniem, w celach diagnostyki prenatalnej oznacza się AFP w teście potrójnym obok wolnego estriolu i podjednostki B-hCG. Badania te służą wykryciu ryzyka trisomii 21 (zespołu Downa) oraz otwartych wad cewy nerwowej u płodu. Jest on badaniem najbardziej dokładnym, jego czułość, wg niektórych autorów, przekracza 90%.

AFP w onkologii

Stężenie alfa-fetoproteiny jest ważne w onkologii. Często poziom tego białka rośnie w raku wątroby oraz w innych rodzajach nowotworów złośliwych – pewnych typach złośliwych nowotworów jąder i jajników (tzw. raki embrionalne), w chłoniakach, raku nerki, raku jelita grubego, raku płuca i raku żołądka, nerwiaku płodowym i raku pęcherzyka żółtkowego.

Stężenie AFP jest zwiększone u 90% chorych z rakiem wątrobowo-komórkowym (pierwotnym rakiem z komórek wątroby), rośnie wraz ze wzrostem guza i spada w przypadku skutecznego leczenia. Poziom tego białka we krwi, przy rozpoznaniu, może wzrosnąć >500 µg/l ( może się także zdarzyć, że wartości te będą się znajdowały w granicach normy – nie u wszystkich pacjentów występuje wzrost AFP). Natomiast wartości niższe mogą pojawić się we wtórnym raku wątroby, czyli w przerzutach innego typu raka do tego narządu. Zwiększone, ale niższe od 500 µg/l wartości mogą być też spowodowane nienowotworowym uszkodzeniem komórek wątroby.

Podniesione stężenie AFP we krwi obserwowane jest u osób chorych na ostre wirusowe zapalenie wątroby typu B i wirusowe zapalenie wątroby typu C, przewlekłe aktywne zapalenie wątroby, marskość wątroby i alkoholową marskość wątroby. U pacjentów z przewlekłymi chorobami wątroby, takimi jak marskość lub przewlekłe zapalenie wątroby typu B, zaleca się wykonywanie w regularnych odstępach czasu oznaczeń AFP, ponieważ do końca życia istnieje u nich zwiększone zagrożenie wystąpienia raka wątrobowokomórkowego. Oznaczenie AFP zleca się w celu: rozpoznania, monitorowania skuteczności leczenia i nawrotu nowotworów wątroby, nowotworów jajników i nowotworów jąder oraz systematycznej kontroli pacjentów z przewlekłymi schorzeniami wątroby celem wykrycia wystąpienia raka wątrobowokomórkowego lub innego rodzaju nowotworu wątroby.

Czy badanie stężenia alfa-fetoproteiny we krwi wymaga przygotowania?

Badanie poziomu białka AFP nie wymaga przygotowań, nie powoduje powikłań, nie ma do niego żadnych przeciwwskazań. Polega na pobraniu krwi po nakłuciu żyły powierzchownej, zwykle dołu łokciowego.

Jakie są prawidłowe wartości alfa-fetoproteiny?

Prawidłowa wartość AFP nie powinna przekraczać 15 ng/ml. Ciężarne w pierwszym trymestrze – 10 µg/l, w drugim trymestrze – 300 µg/l,w trzecim trymestrze – 500 µg/l.