Salicylany - jak, kiedy i kto może je stosować?

Salicylany to przede wszystkim estry kwasu salicylowego, zaliczane do kwasów beta-hydroksylowych. Pod względem fizycznym są bezbarwną, krystaliczną substancją, która choć nie zdajemy sobie z tego sprawy, występuje dosyć powszechnie w przyrodzie. Jakie właściwości mają salicylany? Jakie są wskazania i przeciwwskazania do ich stosowania?

Spis treści

1. Salicylany - kwas salicylowy
2. Salicylany - rodzaje
• Salicylan choliny
• Salicylan metylu
• Salicylan dietyloaminy
3. Salicylany a ciąża
4. Salicylany a karmienie piersią
5. Salicylany w żywności
6. Stosowanie salicylanów u dzieci
7. Kiedy należy zachować ostrożność przyjmując salicylany?

Salicylany to preparaty używane w lecznictwie, a sporządzone na bazie roztworu kwasu salicylowego i jego pochodnych, które wykazują dosyć szerokie spektrum działania, na przykład:

• przeciwgorączkowe
• przeciwbólowe
• bakteriostatyczne
• przeciwgrzybicze
• przeciwzapalne

Natomiast środki kosmetyczne zawierające kwas salicylowy pozwalają na przykład na złuszczenie wierzchniej warstwy naskórka, co jest wykorzystywane chociażby do produkcji preparatów zwalczających trądzik - są one dostępne w postaci kremów, maseczek oraz peelingów.

Salicylany - kwas salicylowy

Kwas salicylowy (acidum salicylicum) został po raz pierwszy otrzymany z wierzby, a dokładnie z jej kory. Dlatego też substancja ta uważana jest za hormon roślinny. Gwarantuje on roślinom prawidłowy rozwój, ponieważ wpływa na fotosyntezę, a także pośredniczy w obronie przed wszelkimi drobnoustrojami chorobotwórczymi.

Kora i liście wierzby jako środek przeciwbólowy i przeciwgoraczkowy znane był ludzkości właściwe od zawsze. Ich właściwości opisują już egipskie zwoje z okresu około 1550 roku p.n.e. Była ona też środkiem leczniczym zalecanym przez na przykład Hipokratesa.

W1853 francuski chemik Charles Frédéric Gerhardt uzyskał pierwszą, jeszcze niedoskonałą, syntetyczną postać kwasu acetylosalicylowego, jednak nie odkrył jej struktury. W 1859 H. von Gilm otrzymał pochodną kwasu salicylowego w formie krystalicznej. A w 1869 A. Schröder, A. Prinzhorn i K. Kraut poszli śladami procedur acetylowania dwóch wspomnianych wcześniej naukowców, by ustalić, że ostatecznym produktem obu reakcji jest kwas acetylosalicylowy.

Na skalę przemysłową kwas salicylowy syntetyzował dopiero w 1897 niemiecki chemik Felix Hoffmann. Dopiero formuła odkryta przez niego nadawała się do użytku w leczniczego i produkcji. Był to pierwszy lek uzyskany w sposób syntetyczny, a nie wyizolowany z surowców roślinnych. Odkrycie Hoffmana uważa się także za początek przemysłu farmaceutycznego.

Obecnie kwas acetylosalicylowy jest jednym z powszechniejszych niesteroidowych leków przeciwzapalnych, stosowanych do łagodzenia bólu różnego pochodzenia oraz stanów zapalnych i gorączki. Po zażyciu kwasu acetylosalicylowego, następuje hamowanie enzymów zaangażowanych w produkcję prostanoidów, czyli mediatorów reakcji zapalnej.

Ponadto, co bardzo istotne we współczesnej medycynie, kwas acetylosalicylowy wykazuje działanie przeciwzakrzepowe i przeciwpłytkowe. Oznacza to, że hamuje on agregację płytek krwi i przeciwdziała tworzeniu zakrzepów, co znajduje zastosowanie w profilaktyce takich chorób jak:

• udar mózgu
• zawał serca
• inne choroby układu krążenia

Kwas acetylosalicylowy jest stosowany również w leczeniu łuszczycy: powoduje rozluźnienie warstwy rogowej naskórka, tym samym poprawia wchłanianie kortykosteroidów, ale też i innych substancji.

Salicylany - rodzaje

Salicylan choliny (łac. cholini salicylas)

Organiczny związek chemiczny z grupy salicylanów, składający się z soli kwasu salicylowego i choliny. Wykazuje działanie przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwzapalne. Jest dobrze tolerowany przez organizm. Dzięki cholinie kwas nie podrażnia błony śluzowej żołądka, dlatego dosyć często lek ten stosowana jest w pediatrii. Związek ten ma także słabe działanie miejscowo odkażające.

Wskazania do stosowania:

• nadżerki i owrzodzenia jamy ustnej
• stany zapalne błony śluzowej jamy ustnej, dziąseł i przyzębia, gardła, także przewlekłe
• ból i obrzęk gardła towarzyszący stanom zapalnym w przebiegu chorób zarówno o podłożu bakteryjnym, jak i wirusowym
• ostre zapalenie przewodu słuchowego zewnętrznego, zapalenie ucha środkowego oraz błony bębenkowej

Interakcje z innymi lekami:

• wzmaga działanie leków uspokajających i leków nasennych
• osłabia działanie innych stosowanych równocześnie leków z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych
• wzmacnia działanie leków przeciwzakrzepowych i przeciwcukrzycowych, co może w pierwszym wypadku prowadzić do niekontrolowanych krwawień, a w drugim - do spadków poziomu cukru we krwi

Salicylan metylu (Methylis salicylas)

Salicylan metylu to organiczny związek chemiczny z grupy estrów, ester metylowy kwasu salicylowego. Jest to żółtawa lub bezbarwna ciecz o charakterystycznej i silnej woni. Salicylan metylu również zalicza się do niesteroidowych leków przeciwzapalnych, i podobnie jak inne leki z tej grupy ma działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne. Naturalnie występuje na przykład w zielu fiołka trójbarwnego, korzeniu krzyżownicy czy kwiecie wiązówki. W aptece jest dostępny w postaci maści i żeli.

Zastosowanie:

• ból i sztywność mięśni oraz stawów, spowodowane zwyrodnieniowym zapaleniem stawów, urazem lub przeciążeniem
• ból okolicy krzyżowo-lędźwiowej kręgosłupa

Salicylan dietyloaminy (Diethylamini salicylas)

Salicylan dietyloaminy również należy do grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Wzmacnia przeciwzapalne działanie escyny, dlatego też bardzo często jest z nią łączony. Salicylan dietyloaminy jest stosowany wraz z escyną pomocniczo, miejscowo w celu łagodzenia dolegliwości pourazowych takich jak: krwiaki, stłuczenia, urazy stawów czy też mięśni.

Przeciwskazania:
Podobnie jak w przypadku innych salicylanów, stosowanie salicylanu dietyloaminy jest przeciwwskazane u osób nadwrażliwych na niesteroidowe leki przeciwzapalne. Nie należy stosować preparatów z salicylanem dietyloaminy na otwarte rany, ani na błony śluzowe. Nie należy stosować leku u kobiet w pierwszym trymestrze ciąży, chyba, że lekarz decyduje inaczej. Ostrożność powinny też zachować osoby mające kłopoty z układem trawiennym, na przykład z chorobą wrzodową żołądka.

Salicylany a ciąża

Kwas acetylosalicylowy w wysokich dawkach nie jest zalecany na żadnym etapie ciąży. Prowadzone dotąd badania naukowe wykazały zależność między jego stosowaniem przez ciężarne a występowaniem rozszczepu podniebienia, wad serca i mniejszej masy urodzeniowej u noworodków. Salicylany wiąże się również z ryzykiem powikłań okołoporodowych.

Niewielkie dawki kwasu acetylosalicylowego dla kobiet w ciąży stosowane są jedynie w uzasadnionych i poprzedzonych dogłębną diagnostyką przypadkach:

• gdy istnieje ryzyko rozwoju stanu przedrzucawkowego ze wszystkimi jego powikłaniami, groźnych zarówno dla przyszłej mamy, jak i dziecka. Kwas acetylosalicylowy pomaga przywrócić równowagę w organizmie kobiety.
• małe dawki kwasu acetylosalicylowego podaje się także w profilaktyce przeciwzakrzepowej.

Jednak należy pamiętać, że kwas acetylosalicylowy może być zażywany w czasie ciąży tylko wtedy, gdy zdaniem diagnosty potencjalne korzyści dla matki przewyższają ryzyko zarówno dla niej, jak i dla dziecka. Stan matki i płodu powinien być wtedy poddawany regularnej kontroli.

Salicylany a karmienie piersią

Kwas acetylosalicylowy może być stosowany przez kobiety w okresie laktacji, jednak pod pewnymi warunkami. Może być przyjmowany tylko doraźnie i w najmniejszej z możliwych dawek.

Badania wykazują, że przenika on do mleka matki, dlatego też najlepszym czasem przyjęcia leku jest moment zaraz po karmieniu, tak aby upłynęło jak najwięcej czasu miedzy przyjęciem leku a kolejnym karmieniem dziecka.

Mimo to, należy jednak bacznie obserwować, czy u dziecka nie występują reakcje alergiczne, a wszelkie niepokojące objawy natychmiast zgłosić lekarzowi.

Salicylany w żywności

Salicylany występują nie tylko w preparatach dostępnych w aptece, ale także w produktach, które spożywamy właściwie codziennie. Większość z nas nie powinna się tym przejmować, jednak sytuacja się zmienia, gdy ktoś jest na salicylany uczulony i nawet ich niewielka ilość wywołuje reakcje alergiczne - mówimy wtedy o alergii na salicylany.

Wśród warzyw bogatych w salicylany można wymienić: rzodkiewkę, zielone oliwki, cykorię, paprykę chilli.

Ponadto salicylany w bardzo dużym stężeniu znajdują się w: suszonych daktylach, suszonych morelach, czerwonych porzeczkach, malinach, rodzynkach, śliwkach, musztardzie, occie winnym, kminie rzymskim, oregano, estragonie, kurkumie, tymianku, anyżu, selerze, kozieradce, imbirze, lukrecji, mięcie, szałwie, rozmarynie, kardamonie, a także w sokach warzywnych i owocowych. Tak więc bardzo utrudnione, życie mają osoby które salicylanów muszą się wystrzegać, także w diecie.

Stosowanie salicylanów u dzieci

Dzieciom do lat 12, a według zaleceń niektórych lekarzy do 16. roku życia, w przypadku bólu, stanu zapalnego, czy też gorączki zalecany jest paracetamol, ewentualnie ibuprofen, ale nie kwas acetylosalicylowy.

Ten ostatni może doprowadzić do wystąpienia tzw. zespołu Reye'a, który w zdecydowanej większości przypadków kończy się śmiercią dziecka.

Ponadto u dzieci reakcje alergiczne na salicylany mogą występować znacznie częściej i z większą intensywnością. Należy o tym pamiętać, gdy sami, bez konsultacji z lekarzem chcemy podać dziecku lek.

Kiedy należy zachować ostrożność przyjmując salicylany?

Mimo, że salicylany mają dosyć szerokie spektrum działania, nie zawsze mogą być stosowane. Czujność należy zachować w przypadku:

• osób ze stanami zapalnymi przewodu pokarmowego, chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy - ze względu na fakt, że kwas acetylosalicylowy podrażnia błonę śluzową żołądka
  
  
• dzieci poniżej 12-16 roku życia - w tym wypadku wskazania do podania salicylanów powinny być ustalone i kontrolowane przez lekarza ze względu na możliwość wystąpienia zespołu Reye’a
  
  
• ciąży i w okresie karmienia piersią - może być wtedy stosowany jedynie w przypadku zdecydowanej konieczności, gdy przewidywane korzyści dla matki przewyższają potencjalne ryzyko dla płodu lub karmionego dziecka i tylko w niewielkich dawkach
  
  
• pierwszego podaniu leku - w tym wypadku należy zwrócić uwagę, czy u pacjenta nie występuje reakcja alergiczna, czyli np., duszności, wysypka, bóle migrenowe, zaparcia lub wzdęcia, a w przypadku wystąpienia niepokojących objawów należy bezwzględnie odstawić lek i zgłosić się do specjalisty.

Mimo, że preparaty zawierające salicylany, bez najmniejszego problemu dostępne są w aptece, należy wykazać się zdrowym rozsądkiem w czasie ich przyjmowania. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy skonsultować się ze specjalistą. Stosować je należy zgodnie z zaleceniami lekarza lub zgodnie z ulotką, ponieważ, jak wszystkie preparaty, tak i salicylany przyjmowane w niewłaściwy sposób mogą zagrażać naszemu zdrowiu lub życiu.