Nitrogliceryna - działanie, wskazania, przeciwwskazania

Nitrogliceryna pod względem chemicznym jest estrem alkoholu wielowodorotlenowego (tj. gliceryny) i kwasu azotowego. Stosowana jako lek ma rozszerzać naczynia krwionośne, tętnice i żyły, dlatego wykorzystywana jest do leczenia chorób układu żylnego.

Spis treści

1. Nitrogliceryna - działanie
2. W jakiej postaci można stosować nitroglicerynę?
3. U kogo najczęściej stosuje się nitroglicerynę?
4. Nitrogliceryna - przeciwwskazania
5. Nitrogliceryna - interakcje z innymi lekami
6. Nitrogliceryna a alkohol
7. Nitrogliceryna - wpływ na zdolność prowadzenia pojazdów

Nitrogliceryna początkowo była znana jako wybuchowy materiał o charakterystycznej, gęstej i oleistej konsystencji. Otrzymał ją w roku 1847 Włoch, profesor chemii, Ascanio Sobrero w wyniku nitrowania gliceryny mieszaniną kwasu azotowego i siarkowego.

Pomimo, że Sobrero doskonale znał właściwości wybuchowe odkrytej substancji, nazwanej pirogliceryną, nie potrafił znaleźć dla niej żadnych zastosowań w praktyce, chociaż była znacznie silniejsza od prochu. Głównym problemem była jej ogromna wrażliwość na nawet niewielkie bodźce mechaniczne. Wystarczyło, że w mieszaninie nastąpiło miejscowe przegrzanie i również następował wybuch – najczęściej niekontrolowany. Z tego właśnie powodu, podczas jej produkcji dość często zdarzały się wypadki.

Rozwiązanie problemu czułości nitrogliceryny znalazł dopiero w roku 1866 szwedzki chemik Alfred Nobel i to on głownie z tą substancją jest kojarzony. Przełomowym odkryciem Nobla było nasączenie krzemionki nitrogliceryną – w taki sposób powstał wszystkim znany i do dziś stosowany dynamit. Wynalazek ten opatentowano w 1867 roku i bardzo szybko stał się dostępny na całym świecie.

Dopiero później nitroglicerynę zaczęto stosować w medycynie - w 1879 roku William Murrell (angielski lekarz) odkrył przeciwdławicowe działanie roztworu nitrogliceryny podanego doustnie. Stała się ona wtedy najpopularniejszym lekiem przepisywanym przez lekarzy na kłopoty z sercem.

W XX wieku przeprowadzono na szeroką skalę badania nad zastosowaniem pochodnych nitrogliceryny w medycynie oraz zaczęto produkcję nowych, bezpieczniejszych i o większym spektrum działania preparatów medycznych stosowanych w leczeniu choroby wieńcowej.

Mimo znacznego zwiększenia ilości leków stosowanych w terapii tych schorzeń, nitrogliceryna cieszy się do tej pory sporą  popularnością, ponieważ wielu lekarzy twierdzi, że ona i jej pochodne to jedna z najlepszych grup leków stosowanych w leczeniu choroby niedokrwiennej serca. Dlatego też nadal jest stosowana ratownictwie medycznym, w lecznictwie ambulatoryjnym, a także w szpitalach.

Nitrogliceryna - działanie

Nitrogliceryna zmniejsza zapotrzebowanie serca na tlen poprzez zmniejszanie tzw. obciążenia wstępnego i następczego.

Obciążenie wstępne to inaczej siła z jaką ściana komory serca jest rozciągana przez krew pod koniec jego rozkurczu, a obciążenie następcze to opór, który pokonuje komora serca w czasie wyrzutu krwi. Im większe są te obciążenia, tym serce ciężej pracuje i zużywa więcej tlenu. Nitrogliceryna uwalnia tlenek azotu, który rozszerza naczynia krwionośne, a tym samym odciąża serce, oraz obniża ciśnienie krwi.

Jednak należy pamiętać, że na początku leczenia nitrogliceryną mogą wystąpić pewne niepokojące objawy np. bóle głowy spowodowane rozszerzeniem naczyń, ustępujące zwykle po kilku dniach - kiedy tylko organizm przyzwyczai się do leku. Mogą także pojawić się: 

• zaczerwienienie skóry
• zawroty głowy
• nudności i wymioty
• nagły spadek ciśnienia tętniczego
• osłabienie
• omdlenia
• niepokój
• nadmierna potliwość
• odczyny alergiczne

Podanie w postaci aerozolu może czasem powodować uczucie pieczenia w jamie ustnej.

Sporadycznie może wystąpić nasilenie objawów dławicy piersiowej. Jest to tak zwana paradoksalna reakcja organizmu na azotany - dotyczy to bardzo wąskiej grupy pacjentów.

Wszystkie objawy powinny ustąpić po kilku, czasem kilkunastu dniach stosowania leku, gdyby się jednak utrzymywały przez dłuższy czas, należy skonsultować się z lekarzem. Być może konieczne jest zmniejszenie dawki - jednak nigdy nie należy robić tego "na własną rękę".

Czytaj też: Alergia polekowa - przyczyny, objawy i leczenie alergii na leki

W jakiej postaci można stosować nitroglicerynę?

Wśród dostępnych na rynku farmaceutycznym postaci nitrogliceryny wyróżnia się:

• tabletki podjęzykowe
• aerozol (podawany doustnie) [leczenie ostrych napadów dławicy piersiowe]
• maść [zapobiega bólom dławicowym]
• plastry
• roztwór do wlewu dożylnego

Czytaj też: Niewydolność krążenia - przyczyny i objawy. Leczenie niewydolności krążenia

Nitrogliceryna w postaci roztworu do wlewu dożylnego stosowana jest w:

• niestabilnej dławicy piersiowej
• zawale mięśnia sercowego
• obrzęku płuc w przebiegu ostrej niewydolności lewej komory serca
• przełomie nadciśnieniowym przebiegającym z niewydolnością krążenia
• kontrolowanym obniżaniu ciśnienia tętniczego podczas zabiegów operacyjnych

Po podaniu dożylnym działanie leku rozpoczyna się 1-2 min po rozpoczęciu wlewu. Jednak końcowy efekt działania zależy od indywidualnej reakcji organizmu, ale także od innych współistniejących chorób oraz przyjmowanych w tym samym czasie preparatów.

U kogo najczęściej stosuje się nitroglicerynę?

• u pacjentów z chorobą niedokrwienną serca - lek podaje się najczęściej w postaci tabletek podjęzykowych lub aerozolu. W tym wypadku nitrogliceryna podawana jest w celu przerwania bólu wieńcowego, a także zapobiegawczo przed planowanym wysiłkiem fizycznym, sytuacją stresową lub spodziewanym narażeniem na niską temperaturę. Jednak powinna być ona stosowana tylko doraźnie, a nie jako leczenie stałe.
• u chorych z ciężkim nadciśnieniem tętniczym 
• u niektórych chorych z obrzękiem płuc
• u chorych w trakcie zawału serca - podanie w tym czasie nitrogliceryny zmniejsza obszar serca, który ulega niedokrwieniu

Nitrogliceryna - przeciwwskazania

Do głównych przeciwwskazań należą:

• nadwrażliwości na organiczne azotany (może dojść nawet do reakcji anafilaktycznej)
• wstrząs kardiogenny
• krwawienia wewnątrzczaszkowe
• ostra niewydolności krążenia
• ciężka niedokrwistości
• bardzo niskie ciśnienie krwi

Nitrogliceryna - interakcje z innymi lekami

Preparaty zawierające nitroglicerynę mogą wchodzić w interakcje z takimi lekami jak:

• leki hipotensyjne, tj. leki obniżające ciśnienie krwi - stosowanie nitrogliceryny równolegle z lekami przeciwnadciśnieniowymi i innymi lekami mogącymi obniżać ciśnienie tętnicze może niebezpiecznie nasilać ich działanie, a to zaś może doprowadzić chociażby do groźnych omdleń
• antagoniści wapnia
• leki moczopędne
• beta-adrenolityki
• kwas acetylosalicylowy - może on powodować zwiększenie stężenia nitrogliceryny we krwi, prawdopodobnie jest to skutkiem zmniejszenia klirensu, czyli zdolności do usuwania danej substancji z organizmu, w tym wypadku nitrogliceryny
• heparyna - azotany mogą zmniejszać przeciwzakrzepowe działanie heparyny. Należy zachować ostrożność i koniecznie monitorować leczenie przeciwzakrzepowe podczas przyjmowania tych dwóch leków w tym samym czasie

Dlatego też przed rozpoczęciem kuracji nitrogliceryną należy poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach – także tych wydawanych bez recepty, dotyczy to również preparatów ziołowych.

Nitrogliceryna a alkohol

Nie wolno spożywać alkoholu w trakcie stosowania preparatu. Spożywanie w tym samym czasie alkoholi i nitrogliceryny zwiększa ryzyko groźnego niedociśnienia tętniczego i omdleń.

Czytaj też: Po jakich lekach nie można pić alkoholu? Dlaczego nie wolno zażywać leków wraz z alkoholem?

Nitrogliceryna - wpływ na zdolność prowadzenia pojazdów

Na początku leczenia prowadzenie pojazdów, obsługiwanie wszelkich maszyn i wykonywanie innych czynności o zwiększonym ryzyku wypadków jest niewskazane, a nawet zabronione. Wszystko przez to, że preparat może powodować zawroty głowy, omdlenia i inne objawy, które mogą upośledzać sprawność psychofizyczną i zdolność prowadzenia pojazdów, a to stwarza zagrożenie dla życia i zdrowia pacjenta oraz osób w jego otoczeniu.

Czytaj też: Które leki upośledzają zdolność prowadzenia samochodu 

O autorze

Karolina Nowak

Z wykształcenia technik farmaceutyczny. Aktualnie zawodowo spełnia się pracując w aptece. Empatyczna, wrażliwa i lubiąca kontakt z drugim człowiekiem. Prywatnie miłośniczka dobrej książki.

Czytaj więcej artykułów tej autorki

Karolina Nowak