Metamizol – wskazania i bezpieczeństwo stosowania

Metamizol (łac. Metamizolum natricum) to wielofunkcyjny organiczny związek chemiczny stosowany najczęściej jako lek przeciwbólowy. Obecnie lek ten jest bardzo popularny wśród pacjentów. Jakie są wskazania i przeciwwskazania do stosowania metamizolu? Czy jego przyjmowanie daje jakieś skutki uboczne?

Spis treści

1. Metamizol: zastosowanie
2. Metamizol: przeciwwskazania
3. Metamizol: dawkowanie
4. Metamizol: reakcje na lek
5. Metamizol: reakcje alergiczne
6. Metamizol: reakcje alergiczne skórne
7. Metamizol: reakcje hipotensyjne
8. Metamizol: interakcje z innymi lekami
9. Metamizol: podsumowanie

Metamizol po raz pierwszy został otrzymany w niemieckiej firmie Hoechst AG w roku 1920. Do produkcji, a następnie na szerszy rynek trafił w roku 1922. Był dostępny bez recepty do lat 70., do momentu gdy odkryto związane z nim ryzyko wystąpienia agranulocytozy – bardzo niebezpiecznej i niestety potencjalnie śmiertelnej choroby krwi. Nie ma jednak wśród lekarzy porozumienia co do poziomu ryzyka jakie niesie za sobą terapia metamizolem. Jednak w wielu krajach lek ten został albo wycofany całkowicie, albo dosyć radykalnie ograniczono jego dostępność. W Polsce w postaci tabletek przyjmowanych doustnie jest nadal dostępny bez recepty.

Spis treści:

1. Metamizol: zastosowanie
2. Metamizol: przeciwwskazania
3. Metamizol: dawkowanie
4. Metamizol: reakcje na lek
5. Metamizol: reakcje alergiczne
6. Metamizol: reakcje alergiczne skórne
7. Metamizol: reakcje hipotensyjne
8. Metamizol: interakcje z innymi lekami
9. Metamizol: podsumowanie

Metamizol: zastosowanie

Metamizol najczęściej ma formę tabletek, ale dostępny jest również w postaci roztworu do wstrzykiwań (w tej formie jedynie, gdy niemożliwe jest podanie go w tabletkach, a u dzieci - gdy dodatkowo w stan gorączkowy zagraża życiu).

Metamizol stosuje się, gdy takie objawy jak stany gorączkowe i ból różnego pochodzenia nie ustają po przyjęciu innych leków. 

Metamizol: przeciwwskazania

Nie można stosować metamizolu w takich przypadkach jak:

• nadwrażliwość na tę substancję
• nadwrażliwość na inne pochodne pirazolonu bądź którykolwiek składnik preparatu
• zmiany w obrazie morfologicznym krwi (leukopenia, agranulocytoza, niedokrwistość)
• nadwrażliwość na inne niesteroidowe leki przeciwzapalne

Metamizol należy podawać ze szczególną ostrożnością pacjentom z:

• ciśnieniem skurczowym <100 mm Hg
• chorobą wrzodową żołądka
• niewydolnością serca
• astmą oskrzelową
• chorobą wrzodową dwunastnicy
• niewydolnością nerek
• niewydolnością wątroby

Metamizol: dawkowanie

Stosowanie metamizolu w dużych dawkach lub długotrwale zwiększa niestety ryzyko poważnej choroby jaką jest agranulocytoza, dlatego nie należy go stosować dłużej niż 7 dni. Jeśli zachodzi konieczność długotrwałego stosowania leku, konieczne są regularne wizyty u lekarza i wykonywanie morfologi krwi. W przypadku pojawianie się bólu gardła z owrzodzeniami w jamie ustnej, podwyższonej temperatury ciała, należy odstawić lek. Są to objawy agranulocytozy, wymagające leczenia.

Również w  przypadku wystąpienia objawów reakcji anafilaktycznej (np. duszności, obrzęku języka, obrzęku naczynioruchowego, wysypki lub pokrzywki) lek również należy natychmiast odstawić i jak najszybciej zgłosić się do lekarza.

Pacjenci, którzy borykają się z zaburzeniami wątroby i chorobami nerek powinni unikać dużych dawek podawanych przez dłuższy czas, gdyż wydalenie leku i jego metabolitów jest w tych stanach spowolnione, co oznacza że może być on kumulowany w organizmie. Jedynie krótkotrwałe stosowanie nie wymaga zmniejszenia dawki.

Metamizol: reakcje na lek

Sposób, w jaki dany pacjent zareaguje na metamizol jest bardzo różny i zależny od wielu czynników. Znaczenie tutaj mają takie elementy jak:

• cechy osobnicze
• czynniki środowiskowe
• wiek
• płeć
• współistniejące choroby
• jednocześnie przyjmowane substancje - w tym leki ziołowe i suplementy diety

Dlatego też trudno przewidzieć zarówno efekt leczenia metamizolem jak i wystąpienie oraz intensywność skutków ubocznych stosowania leku. Jednak pacjent dla własnego bezpieczeństwa musi być poinformowany o wszelkich zagrożeniach płynących z przyjmowania metamizolu.

Należy zgłosić się do lekarza, jeśli pojawią się objawy dyskrazji krwi, np.:

• utrzymująca się gorączka
• krwawienia
• infekcja
• krwiaki
• bladość
• ogólnie złe samopoczucie

Metamizol: reakcje alergiczne

Po zażyciu metamizolu może dojść także do reakcji uczuleniowej. Pacjent powinien więc mieć świadomość, że w przypadku wystąpienia objawów reakcji anafilaktycznej lub anafilaktoidalnej:

• wysypki czy pokrzywki
• obrzęku języka
• duszności
• obrzęku naczynioruchowego

powinien natychmiast odstawić lek i wezwać pomoc lekarską, gdyż w takim wypadku istnieje poważne zagrożenie życia i tylko szybka reakcja może uchronić przed przykrymi skutkami.

Reakcje anafilaktoidalne mogą pojawić się u pacjentów:

• z nietolerancją leków przeciwbólowych objawiającą się pokrzywką, obrzękiem naczynioruchowym w szczególności jeśli towarzyszy jej polipowate zapalenie błony śluzowej nosa i zatok
• z przewlekłą pokrzywką
• z astmą oskrzelową - szczególnie przy jednoczesnym występowaniu zapalenia zatok przynosowych i polipów w nosie
• z nietolerancją niektórych barwników lub konserwantów (np. benzoesany)
• z zespołem astmy analgetycznej
• z nietolerancją alkoholu objawiającą się kichaniem, łzawieniem oczu i silnym zaczerwienieniem twarzy w reakcji nawet na niewielkie ilości alkoholu

Jeśli ci pacjenci wymagają leczenia metamizolem, musi się to odbywać pod ścisłą kontrolą lekarską.

Metamizol: reakcje alergiczne skórne

Metamizol może powodować zagrażające życiu alergiczne reakcje skórne.

• toksyczne martwicze oddzielanie się naskórka (TEN, choroba Lyella)
• zespół Stevensa-Johnsona (SJS) 

W przypadku zaobserwowania objawów lub oznak TEN lub SJS leczenie metamizolem trzeba możliwie szybko przerwać i nie powinno się go już nigdy ponownie podawać. Pacjentów należy uczulić na oznaki i objawy oraz dokładne kontrolowanie reakcji skórnych, w szczególności w pierwszych tygodniach leczenia. Im pacjent bardziej świadomy, tym jego reakcja będzie szybsza, a i leczenie zdecydowanie łatwiejsze.

Metamizol: reakcje hipotensyjne

Metamizol może powodować także reakcje hipotensyjne. Najczęściej dzieje się tak, gdy lek jest podawany pozajelitowo.

Spadek ciśnienia tętniczego jest najbardziej prawdopodobny u osób:

• ze skurczowym ciśnieniem tętniczym mniejszym niż 100 mm Hg
• z wysoką gorączką
• z niewydolnością serca
• urazami wielonarządowymi
• zaburzeniami krążenia - np. zawałem serca
• odwodnionych
• ze zmniejszoną objętością krwi krążącej

W takich sytuacjach po podaniu leku należy pacjenta i jego reakcje uważnie obserwować.

Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia reakcji hipotensyjnych, konieczne może okazać się podjęcie działań zapobiegawczych, np. wyrównanie zaburzeń krążenia lub nawodnienie organizmu.

U pacjentów, u których koniecznie z jakiegoś innego powodu należy unikać obniżenia ciśnienia krwi, np. w przypadku ciężkiej choroby wieńcowej lub istotnych zwężeń naczyń domózgowych, metamizol można stosować tylko w warunkach szpitalnych i pod ścisłą kontrolą.

Metamizol: interakcje z innymi lekami

Przed podjęciem leczenia metamizolem pacjent powinien koniecznie poinformować lekarza lub farmaceutę o wszystkich przyjmowanych w tym samym czasie lekach – również tych dostępnych bez recepty. Metamizol wchodzi bowiem w reakcję z następującymi lekami: 

• inhibitory MAO powodują zwiększenie działania metamizolu
• nasila działanie produktów leczniczych: przeciwzakrzepowych pochodnych kumaryny, doustnych leków przeciwcukrzycowych, fenytoiny i sulfonamidów przeciwbakteryjnych - dlatego też pacjenci przyjmujący jednocześnie np. leki na cukrzycę i metamizol mogą mieć trudności z utrzymaniem prawidłowego poziomu glukozy we krwi
• zmniejsza stężenie cyklosporyny w surowicy krwi - podczas jednoczesnego stosowania może być wymagana zmiana dawki
• lek hemotoksyczność metotreksatu
• barbiturany osłabiają działanie metamizolu
• stosowanie metamizolu z chlorpromazyny może spowodować ciężką hipotermię

Jednak należy pamiętać, że intensywność interakcji lekowych jest trudna do przewidzenia i zależy ona od wielu czynników.

Ze względu na brak badań na grupie ciężarnych, a tym samym na brak dostatecznych danych, metamizol jest na wszelki wypadek przeciwwskazany u kobiet w ciąży. Pomimo że metamizol jest słabym inhibitorem syntezy prostaglandyn, nie można niestety wykluczyć przedwczesnego zamknięcia przewodu tętniczego oraz powikłań okołoporodowych związanych ze zmniejszeniem zdolności płytek krwi matki i dziecka do agregacji, a to stanowi zagrożenie życia i zdrowia zarówno dziecka, jak i matki.

Ze względu na brak badań na grupie ciężarnych, a tym samym na brak dostatecznych danych, metamizol jest na wszelki wypadek przeciwwskazany u kobiet w ciąży. Pomimo że metamizol jest słabym inhibitorem syntezy prostaglandyn, nie można niestety wykluczyć przedwczesnego zamknięcia przewodu tętniczego oraz powikłań okołoporodowych związanych ze zmniejszeniem zdolności płytek krwi matki i dziecka do agregacji, a to stanowi zagrożenie życia i zdrowia zarówno dziecka, jak i matki.

Metamizol: podsumowanie

Metamizol, mimo ryzyka wywołania agranulocytozy (jednak mniejszego niż szereg innych współcześnie stosowanych leków – jak np. furosemid), jest nadal lekiem stosunkowo bezpiecznym i dosyć często polecanym przez lekarzy – zwłaszcza w leczeniu bólu okołooperacyjnego lub silnego bólu z gorączką w szpitalnych oddziałach pooperacyjnych i oddziałach intensywnej terapii.

Jednak należy pamiętać, że jak każdy lek i każda substancja chemiczna, również i metamizol może mieć negatywny i trudny do przewidzenia wpływ na organizm, a biorąc pod uwagę, że jest to lek dostępny bez recepty – należy po prostu zachować „zdrowy rozsądek”, a w razie jakichkolwiek wątpliwości poradzić się lekarza lub farmaceuty.

Czytaj też:

• Tramadol – lek na ból i depresję?
• Kodeina jak narkotyk? Działanie, skutki uboczne, dawkowanie
• Ketonal (ketoprofen) - działanie, dawkowanie, skutki uboczne