Lewodopa w leczeniu choroby Parkinsona

Lewodopa jest nazywana "złotym standardem" w leczeniu Parkinsona. Pomimo wprowadzenia na rynek kolejnych nowocześniejszych preparatów, wciąż pozostaje podstawowym i najważniejszym lekiem w terapii tej choroby. Jednak jej stosowanie wzbudza u pacjentów liczne obawy, związane z działaniami niepożądanymi. Czy są one słuszne? Jak działa lewodopa?

Spis treści

1. Lewodopa - mechanizm działania
2. Lewodopa a objawy i przebieg parkinsona
3. Możliwości leczenia choroby Parkinsona
4. Lewodopa jako lek objawowy
5. Lewodopa a postęp parkinsona
6. Lewodopa - dylemat pierwszej dawki
7. Lewodopa - działania niepożądane
8. O czym należy pamiętać przyjmując lewodopę?
9. Lewodopa - przeciwwskazania
10. Interakcje lewodopy z innymi lekami

Lewodopa, wprowadzona w latach 70. na rynek farmaceutyczny okazała się przełomem w leczeniu choroby Parkinsona. Lek ten zmienił na lepsze i przedłużył życie milionów ludzi na całym świecie. Jego odkrycie zostało wyróżnione Nagrodą Nobla dla Arvida Carlssona w 2000 roku. Do dziś nie znaleziono leku który wykazywał by większą siłę działania w terapii Parkinsona.

Wprowadzenie lewodopy znacząco statystycznie wydłużyło życie chorych. Skutkiem tego po jej wprowadzeniu ujawniły się nowe oraz bardziej zaawansowane objawy Parkinsona. Wynika to z tego, że ta choroba charakteryzuje się ciągłym postępem rozwoju. Wraz z wydłużeniem się życia, wydłużył się proces Parkinsona i ujawniły się kolejne fazy tej choroby.

Parkinson jest chorobą neurologiczną prowadzącą do trwałych uszkodzeń w obrębie mózgu. Współczesna medycyna nie jest w stanie cofnąć tych zmian, może jedynie modyfikować ich przebieg.

Choroba Parkinsona wywołuje zwyrodnienie struktur mózgowych. W jej trakcie dochodzi do obumierania komórek nerwowych w istocie czarnej. Komórki te są odpowiedzialne za produkcje dopaminy. Prowadzi to do spadku stężenia tego neuroprzekaźnika w niektórych istotnych dla kontroli ruchu obszarach mózgu.

Lewodopa - mechanizm działania

Lewodopa z punktu widzenia chemicznego jest aminokwasowym prekursorem dopaminy. W organizmie, po przekroczeniu bariery krew-mózg ulega przekształceniu we wspomniany neuroprzekaźnik. Dzięki temu dochodzi do wzrostu stężenia dopaminy w odpowiednich strukturach mózgowych.

Lewodopa a objawy i przebieg parkinsona

Wciąż nie znamy przyczyny choroby. Utrudnia to znalezienie idealnego leku na Parkinsona. Lewodopa w połączeniu z preparatami towarzyszącymi jest uważana za najskuteczniejszą dostępną dziś opcję.

Z badań wynika że skłonność do choroby Parkinsona jest w pewnym stopniu przekazywana genetycznie. Za rozwój choroby u osób podatnych prawdopodobnie odpowiadają czynniki środowiskowe wywołujące uszkodzenie układu nerwowego.

Głównym, najważniejszym objawem tej choroby jest spowolnienie ruchów. Widoczne jest u chorych w postaci problemów z rozpoczęcie wykonywania czynności ruchowej oraz jej przyspieszeniem. W jego wyniku chorzy mają trudności z mówieniem, chodzeniem oraz codziennym, podstawowymi czynnościami.

Kolejnym typowym objawem jest sztywność mięśniowa. Może być ona odczuwana przez pacjenta jako ból w trakcie poruszania się. Sztywność mięśni może być widoczna również w mimice. Na jej skutek chorzy mają często charakterystyczną "maskowatą" twarz.

Parkinson wiąże się również ze specyficznymi dla tej choroby zaburzeniami postawy ciała. Wynikają one z problemów z utrzymaniem równowagi. Chorzy często interpretują je jako "zawroty głowy". Niestabilność w poruszaniu jest niebezpieczna ze względu na duże ryzyko upadków, które prowadzą do poważnych kontuzji.

Początkowo lekarze uważali że choroba Parkinsona objawia się jedynie zaburzeniami ruchu. Po wprowadzeniu terapii pierwszym lekiem o wysokiej skuteczności, czyli lewodopą, okazało się że jest to dużo bardziej złożona choroba o szerokim wachlarzu objawów. Parkinson jest odpowiedzialny za powstawanie stanów otępiennych jak również zaburzeń psychotycznych. Można powiedzieć że objawy te wynikają z faktu, że spowolnieniu ulegają również funkcje psychiczne.

Możliwości leczenia choroby Parkinsona

Ze względu na to że nie znamy przyczyny powstawania Parkinsona, nie ma leków przyczynowych stosowanych w tej chorobie. Dostępne możliwe metody terapii to:

• podawanie leków modyfikujących postęp choroby
• stosowanie leków znoszących objawy

Możliwe są również niefarmakologiczne metody leczenia:

• leczenie operacyjne, polegające na głębokiej stymulacji mózgu
• rehabilitacja
• terapia genowa

W leczeniu farmakologicznym zazwyczaj stosuje się lewodopę w połączeniu z innymi lekami, takimi jak:

• inhibitory metylotransferazy katecholowej (COMT)
• agoniści dopaminy: bromkryptyna, pergolid, kabergolina, pramipeksol, ropinirol, piribedil, apomorfina, rotygotyna
• leki cholinolityczne: trihesyfenidyl, biperiden
• inhibitory MAO: selegilina, rasagilina
• amantadyna

Inhibitory MAO oraz COMT stosuje się aby przedłużyć aktywność lewodopy oraz zwiększyć jej biodostępność w organizmie. Obie grupy blokują rozkład leku przez enzymy. Dzięki temu więcej substancji czynnej dociera do mózgu.

Leki cholinolityczne oraz amantadyna stosowane są w celu zniesienia objawów choroby, takich jak drżenia ciała.

Lewodopa jako lek objawowy

Lewodopa wykazuje krótkotrwałe działanie znoszące ruchowe objawy Parkinsona. Efekt terapeutyczny następuje w krótkim czasie po zastosowaniu dawki. Wykazuje najsilniejsze działanie objawowe ze wszystkich leków dostępnych do stosowania w tej chorobie. Lewodopa działa bardzo szybko, jednak silny efekt utrzymuje się jedynie przez kilka godzin. Z efektem krótkotrwałym wiążą się działania niepożądane o wysokim nasileniu.

Działanie długoterminowe lewodopy utrzymuje się od kilku dni do tygodni po zastosowaniu leku. Efekt ten jest znacząco słabszy od krótkotrwałego, jednak jest stabilny i trwa długi okres czasu. Z działaniem długotrwałym wiążą się działania niepożądane o małym nasileniu.

W Polsce dostępne są preparat łączone zawierające lewodopę:

• lewodopa + benserazyd
• lewodopa + karbidopa

Lewodopa a postęp parkinsona

Choroba Parkinsona ma charakter postępujący. Mimo zastosowanego właściwego leczenia stan chorego będzie się stale pogarszać. Właściwie dobrane leki mogą jednak znacząco przedłużyć życie oraz podnieść jego jakość.

Pierwszy okres rozwoju choroby nazywany jest czasem "miodowym miesiącem". Trwa zazwyczaj 5 lat. Charakteryzuje się bardzo dobrą odpowiedzią organizmu na lewodopę. Stosowane leki znoszą objawy choroby. Stosowane dawki są niskie, co pozwala ograniczyć działania niepożądane.

Wraz z postępem choroby następuje rosnący ubytek komórek nerwowych. Uszkodzenia mózgu są coraz większe. Wraz z tymi zmianami odpowiedź na leki spada. Konieczne jest stałe zwiększanie dawki leku. Pojawiają się również nowe problemy związane z reakcją na lek, nazywane fluktuacjami.

Bezpośrednio po zastosowaniu przez pacjenta leku, następuje poprawa. Trwa ona niestety krótko, około 3 godzin. Po tym czasie pojawiają się sztywność ciała, drżenia oraz spowolnienie. Objawy te znikają dopiero po zastosowaniu kolejnej dawki. Stan chorego określany jest "wyłączeniem" (z ang. off).

Wraz z rozwojem choroby, reakcja na leki ulega opóźnieniu. W początkowej fazie Parkinsona lewodopa działa prawie natychmiast po jej przyjęciu. W późniejszej fazie rozwoju, poprawa następuje dopiero po 30 minutach, a nawet godzinie. Chorzy często mają wrażenie że ich lek przestał działać. Zjawisko to jest nazywane z ang. delayed on.

Wraz z koniecznością podnoszenia dawki lewodopy pojawia się problem rosnących działań niepożądanych. Pojawia się faza "włączenia", z ang. on. W momencie szczytu dawki, czyli najwyższego stężenia leku w mózgu, występują mimowolne ruchy pląsawicze. Ruchy te nazywane są dyskinezami.

Wszystkie te problemy związane z pogorszoną reakcją na leki, znacząco utrudniają choremu codzienne życie. Na ich skutek często dochodzi do upadków, które mogą prowadzić do poważnych kontuzji. Na tym etapie rozwoju chory jest jednak zazwyczaj stosunkowo samodzielny.

W ostatniej najpoważniejszej fazie rozwoju choroby odpowiedź na lewodopę jest znikoma. Zaburzenia chodzenia nasilają się stopniowo, aż do momentu w którym chory spędza większość czasu w łóżku lub na wózku.

Lewodopa - dylemat pierwszej dawki

Kwestia wprowadzania lewodopy do terapii zaraz po postawieniu diagnozy jest wciąż dyskusyjna. Najczęściej stosowanym rozwiązaniem jest rozpoczęcie leczenia od najmniejszej dawki przynoszącej efekt terapeutyczny.

Innym popularnym rozwiązaniem jest rozpoczęcie leczenia on agonistów receptorów dopaminowych. W takim schemacie terapii, lewodopa wprowadzana jest dopiero na późniejszych etapach choroby.

Jak wcześniej zostało wspomniane, mechanizm powstania i rozwoju choroby Parkinsona jest słabo poznany. W związku z tym wciąż trwają spory o najlepszy możliwy schemat leczenia. Istnieją zwolennicy odraczania stosowania lewodopy, jak również specjaliści których zdaniem najlepszym rozwiązaniem jest rozpoczynanie terapii od dawek o wysokiej aktywności.

Lewodopa - działania niepożądane

Poważnym powikłaniem które czasem występuje w trakcie terapii lewodopą jest zespół dysregulacji dopaminergicznej. Objawia się euforią oraz ruchami mimowolnymi. Czasami pojawiają się halucynacje oraz hiperpobudzenie. Zazwyczaj wynika ze zbyt dużego stężenia leku w organizmie.

Zdarza się że chorzy samodzielnie zwiększają dawkę bez konsultacji z lekarzem, ponieważ mają wrażenie że obecna przestała działać. Niestety jest to prosta droga do zespołu dysregulacji dopaminergicznej.

Do najczęstszych działań niepożądanych lewodopy należą:

• nudności
• wymioty
• senność
• zmiany nastroju
• czerwone zabarwienie moczu
• lęki
• omamy
• zaburzenia ruchowe - nagłe ruchy mimowolne kończyn i głowy
• zaburzenia czucia
• zaburzenia sercowo-naczyniowe

O czym należy pamiętać przyjmując lewodopę?

Lewodopę należy przyjmować 30 minut przed posiłkiem lub co najmniej godzinę po. Wynika to z faktu że jedzenie osłabia wchłanianie tego leku. Zaleca się również dietę niskobiałkową, ponieważ aminokwasy w nim zawarte konkurują w trakcie wchłaniania z lewodopą, przez co zmniejszają jej biodostępność.

Wyjątkiem jest sytuacja w której u chorego po podaniu leku następują wymioty uniemożliwiające prawidłowe przyjęcie leku. Zaleca się wtedy zażycie tabletki lub kapsułki razem z posiłkiem w celu zmniejszenia działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego.

W terapii lewodopą niezwykle istotne jest regularne przyjmowanie dawek o określonych godzinach. Zapewnia to skuteczność terapeutyczną jak również ogranicza działania niepożądane.

Chory rozpoczynający leczenie musi przygotować się na to że dobranie odpowiedniej dawki leku może zająć trochę czasu. Aby terapia była skuteczna konieczne są częste konsultacje z lekarzem. Pierwsze podejście do leku może być zniechęcające, jednak nie należy się poddawać. Stosowanie odpowiedniej dawki lewodopy w połączeniu z innymi lekami jest najskuteczniejszym obecnie dostępnym modelem terapii.

Leczenia lewodopą nigdy nie można przerywać nagle, na własną rękę. Wszelkie wątpliwości dotyczące braku skuteczności lub działań niepożądanych należy omówić z lekarzem prowadzącym.

Lewodopa - przeciwwskazania

Lewodopa jest lekiem przeciwwskazanym u osób chorych na schizofrenię. Ma również niekorzystny wpływ na przebieg jaskry.

Interakcje lewodopy z innymi lekami

• rezeprina i neuroleptyki mogą osłabić działanie lewodopy
• leki na nadciśnienie w połączeniu z lewodopą mogą wywołać hipotensję
• witamina B6 hamuje działanie lewodopy

O autorze

mgr farmacji Sara Janowska

Doktorantka interdyscyplinarnych studiów doktoranckich z zakresu nauk farmaceutycznych i biomedycznych realizowanych na Uniwersytecie Medycznym w Lublinie oraz Instytucie Biotechnologii w Białymstoku.Absolwentka studiów farmaceutycznych na Uniwersytecie Medycznym w Lublinie ze specjalizacją Lek Roślinny. Uzyskała tytuł magistra broniąc pracy z dziedziny botaniki farmaceutycznej na temat właściwości antyoksydacyjnych ekstraktów pozyskanych z dwudziestu gatunków mchów. Obecnie w pracy naukowej zajmuje się syntezą nowych substancji przeciwnowotworowych oraz badaniem ich właściwości na liniach komórek nowotworowych. Przez dwa lata pracowała jako magister farmacji w aptece otwartej.

Więcej artykułów tej autorki

mgr farmacji Sara Janowska