Leki przeciwpadaczkowe - sposób działania i bezpieczeństwo stosowania

Leki przeciwpadaczkowe to leki stosowane w leczeniu padaczki (epilepsji). Jakie są rodzaje leków przeciwpadaczkowych i na czym polega ich działanie? Jak dobrać odpowiedni lek dla danego pacjenta?  Czy leki przeciwpadaczkowe mogą być stosowane w ciąży? Z jakimi skutkami ubocznymi trzeba się liczyć, przyjmując leki przeciwpadaczkowe?

Spis treści

1. Jak dobrać odpowiednie leki przeciwpadaczkowe?
2. Leki pierwszego i drugiego rzutu w padaczce oraz leki dodatkowe
3. Leki przeciwpadaczkowe a ciąża
4. Podział leków przeciwpadaczkowych
5. Leki na padaczkę nowej generacji
6. Leki przeciwpadaczkowe - skutki uboczne

Leki przeciwpadaczkowe mają za zadanie zminimalizowanie prawdopodobieństwa ataku epilepsji, a jeśliby do ataku doszło, zmniejszenie jego intensywności. 

Padaczka jest chorobą neurologiczną, która polega na zaburzeniu przekazywania impulsów elektrycznych między komórkami nerwowymi. Neurony odpowiedzialne za napady padaczki są zbudowane tak samo, jak neurony zdrowe. Różnica polega na tym, że ich właściwości bioelektryczne są "zepsute". To powoduje wyładowania, które rozpoczynają się w różnych częściach mózgu. Najczęściej w płatach: czołowym lub skroniowym, z mniejszą częstotliwością w płatach: potylicznym i ciemieniowym. 

Leki przeciwpadaczkowe podawane chorym mogą działać na dwa sposoby:

• mogą stabilizować błony komórkowe neuronów (tj. komórek nerwowych), co ma  przeciwdziałać rozprzestrzenianiu się impulsów
• lub przywracać równowagę pomiędzy neuroprzekaźnikami, pobudzającymi i hamującymi

Jak przebiega stabilizacja błony komórkowej? Poprzez blokadę, zazwyczaj sodowych, kanałów jonowych lub wpływanie na czynność pompy sodowo-potasowej, która znajduje się w błonie komórkowej. Proces ten prowadzi do tego, że neurony są niezdolne do depolaryzacji. Nie przekazują też między sobą informacji, ponieważ nie mają zdolności wywoływania potencjału czynnościowego.

Natomiast działanie leków przywracających równowagę neuroprzekaźników polega na zwiększaniu ilości GABA - jest to naturalna substancja będąca neuroprzekaźnikiem, która zatrzymuje przewodzenie impulsu.

Należy jednak pamiętać, że wystąpienie jednego, odosobnionego napadu padaczkowego nie powoduje od razu potrzeby podawania leków. Jeśli jednak istnieje prawdopodobieństwo nawrotu choroby, a można to ocenić za pomocą rezonansu magnetycznego mózgu lub EEG, włączenie leczenia farmakologicznego może być niezbędne.

Jak dobrać odpowiednie leki przeciwpadaczkowe?

Leki przeciwpadaczkowe powinny być zawsze dobierane indywidualnie do każdego pacjenta, a lekarz po przeprowadzeniu wywiadu obejmującego pytania dotyczące: wieku, płci, wszystkich chorób współistniejących, aktualnie przyjmowanych leków i suplementów oraz po przeprowadzeniu badań takich jak morfologia krwi, próby wątrobowe i profil nerkowy, poziom elektrolitów i poziom glukozy we krwi oraz sprawdzeniu ogólnego stanu zdrowia, może wprowadzić leczenie farmakologiczne.

W trakcie leczenia również powinno się systematycznie kontrolować te parametry i reagować na wszystkie niepokojące zmiany.

Leczenie padaczki polega na tym, że początkowo pacjentowi podaje się najniższą dawkę leku, po czym stopniowo ją zwiększa. Dzieje się tak do chwili opanowania napadów. Takie postępowanie przeciwdziała wahaniom poziomu leku w organizmie i pozwala zapobiec pojawieniu się skutków ubocznych.

Może się zdarzyć, że napady pojawiają się pomimo zwiększenia dawki leku. W takich sytuacjach dawka te zostaje zwiększona przez lekarza do momentu, aż okaże się i skuteczna, i pacjent będzie ją dobrze tolerował.

Gdy i to nie pomaga, wtedy lekarz najczęściej decyduje o zmianie leku na inny z grupy I rzutu.

Leki II rzutu są dopiero wprowadzane jeśli wcześniejsze nie pomagają, a pacjent nie może w miarę normalnie funkcjonować.

Leki pierwszego i drugiego rzutu w padaczce oraz leki dodatkowe

Leki pierwszego rzutu

• topiramat
• lamotrygina
• kwas walproinowy
• karbamazepina

Leki drugiego rzutu

• gabapentyna
• pregabalina
• tiagabina
• fenytoina 
• lewetiracetam
• klobazam

Inne leki

• acetazolamid
• prymidon
• fenobarbital
• klonazepam

Leki przeciwpadaczkowe muszą być zawsze przyjmowane systematycznie. Nie wolno samodzielnie zmniejszać lub zwiększać dawek, a także zaprzestawać leczenia. Aby osiągnąć jak najbardziej optymalną dawkę leku w organizmie, powinno się systematycznie dokonywać kontroli poziomu leków przeciwpadaczkowych we krwi.

Jeśli pojawią się objawy toksyczności, a leczenie okaże się nieskuteczne, z powodu lekooporności lub lekceważenia przez pacjenta zaleceń lekarza, wskazane będzie określenie poziomu leków we krwi.

Jak rozpoznać objawy toksyczności? Należą do nich przede wszystkim zaburzenia żołądkowo-jelitowe, jak również zaburzenia świadomości.

Leki przeciwpadaczkowe a ciąża

Kobiety z padaczką, które mogą lub chcą zajść w ciążę, muszą być poinformowane o związanym z chorobą i stosowaniem leków przeciwpadaczkowych zwiększonym ryzyku wystąpienia poważnych wad wrodzonych płodu.

W Wielkiej Brytanii od 1996 r. jest prowadzony rejestr ciążowy obejmujący wszystkie ciężarne przyjmujące leki przeciwpadaczkowe.

Dane wskazują, że poważne wady wrodzone występują najczęściej u potomstwa pacjentek przyjmujących kwas walproinowy, a także stosujących terapię złożoną.

Przeczytaj też:

• Ciąża z padaczką

Podział leków przeciwpadaczkowych

• pochodne dibenzoazepiny

Ich zadaniem jest stabilizacja błony neuronów (poprzez blokadę kanałów sodowych). Hamują również rozprzestrzenianie się impulsów poprzez uwalnianie mających takie właściwości przekaźników. Do pochodnych dibenzoazepiny należą:

• oksykarbazepina
• karbamazepina
• lorazepam
• klonazepam
• diazepam

Pochodne benzodiazepiny nasilają działanie innych środków nasennych i reagują z lekami zwiotczającymi mięśnie. Co więcej, może się zdarzyć, że wywołają uczucie znużenia i senność, mogą być uzależniające. Pochodnych benzodiazepin nie można łączyć z narkotykami i alkoholem.

Sulfonamidy to leki moczopędne, ich działanie polega na hamowaniu aktywności enzymu - anhydrazy węglanowej, co powoduje zahamowanie wytwarzania jonów wodoru i prowadzi do hamowania resorpcji jonów sodu w kanalikach nerkowych.

Utrata jonów sodu objawia się zwiększaniem wydalania moczu, powoduje również stabilizację błon komórkowych przez usunięcie nadmiaru jonów z organizmu.

• zonisamid
• sultiam

• pochodne mocznika

Blokują one kanały sodowe zmniejszając przepuszczalność błony neuronu dla sodu. Najczęściej stosowanym preparatem jest fenytoina, która jest skuteczna w częściowych i uogólnionych napadach padaczkowych. Łatwo przenika z krwi do mózgu. Po podaniu dożylnym jej stężenie we krwi jest widoczne nawet już po kilku minutach.  Leczenie tym środkiem powinno być monitorowane ze względu możliwość przedawkowania i występujące wtedy objawy neurotoksyczne.

• imidy

To leki, które, poprzez blokowanie kanałów wapniowych w neuronach, zapobiegają wydzielaniu katecholamin i rozprzestrzenianiu impulsów.

Do tego rodzaju leków należą:

• etylofenacemid
• etosuksymid

• pochodne benzodiazepiny

Pochodne benzodiazepiny wykazują działanie uspokajające, przeciwlękowe oraz przeciwdrgawkowe i miorelaksacyjne.

Tego rodzaju leki naśladują działanie endozepin, które są związkami naturalnie występującymi w ośrodkowym układzie nerwowym. Dzięki nim ułatwione zostaje przekaźnictwo GABA-ergiczne.

Uważane są za leki skutecznie przerywające napad padaczkowy. Dzięki nim przykurcze twarzy są łagodniejsze, a czas drgawek ulega skróceniu. Pochodne benzodiazepiny wykorzystywane są u osób z napadami mioklonicznymi. Do tego rodzaju leków należą m. in.:

• sulfonamidy

• leki o budowie analogicznej do GABA

• gabapentyna - wiąże się z receptorem białkowym w OUN, zwiększa zarówno produkcję, jak i uwalnianie GABA, choć nie do końca wiadomo, w jaki sposób; dzięki temu przewodnictwo GABA-ergiczne zostaje nasilone, a aktywność bioelektryczna neuronów - zahamowana; gabapentyna to analog GABA;
• wigabatryna - blokuje rozkład GABA, przez co powoduje zwiększenie jego stężenia; wigabatryna to inhibitor GABA-aminotransferazy;

• inne leki stosowane w padaczce
• lamotrygina - jej stosowanie ma na celu doprowadzenie do spadku stężenia glutaminianu (neuroprzekaźnika pobudzającego) poprzez blokadę kanału sodowego; 
• lewetyracetam
• walproiniany - ich stosowanie prowadzi do stymulowania niezbędnych do biosyntezy enzymów GABA. Do walproinianów należą m. in. kwas walproinowy, walpromid, walproinian magnezu 
• wybrane barbiturany, np. fenobarbital, benzobarbital, metylofenobarbital

W małych dawkach barbiturany działają uspokajająco, wprowadzając chorego w stan niewielkiej euforii i relaksu. Stosowanie dużych dawek może ten stan pogłębić. Pacjent jest wtedy mocno pobudzony, ma kłopoty z pamięcią i zaburzoną koordynację ruchową.

Pochodne barbiturowe są bardzo uzależniające, dlatego terapia nimi powinna być możliwie jak najkrótsza, a podawane dawki jak najmniejsze i tylko pod kontrolą lekarza. Nie zawsze się to udaje, dlatego chorzy wymagają co raz to większych dawek leków. Uzależnienie powoduje, że bardzo trudno odstawić lek. Pojawia się wtedy zespół abstynencyjny, który objawia się m. in. bólem brzucha, omamami i drgawkami. Nagłe odstawienie tego typu leków może doprowadzić do śmierci.

Tego typu leków nie można też łączyć z alkoholem, ponieważ może to doprowadzić do zapaści.

Barbiturany wpływają na osłabienie działania środków antykoncepcyjnych, leków hipoglikemicznych i leków przeciwkrzepliwych. 

Leki przeciwpadaczkowe barbituranowe wchodzą w interakcje z wieloma lekami. Osłabiają działanie leków przeciwkrzepliwych, hipoglikemicznych i środków antykoncepcyjnych. Barbiturany nasilają z kolei działanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Leki na padaczkę nowej generacji

To preparaty znajdujące zastosowanie u osób, u których nie zadziałały inne leki. Podaje się je również kobietom w ciąży, jednak wyłącznie po przeprowadzeniu odpowiednich badań. Mogą one bowiem zwiększyć prawdopodobieństwo wad rozwojowych płodu.

Najczęściej spotykane preparaty należące do tej grupy to: lamotrygina i wigabatryna.

Leki przeciwpadaczkowe - skutki uboczne

To, czy i jakie lek przeciw padaczce spowoduje skutki uboczne, zależy od konkretnego pacjenta i reakcji jego organizmu na te leki.

Jeśli leki przeciwpadaczkowe powodują skutki uboczne, zazwyczaj przebiegają one łagodnie i pojawiają się, gdy pacjent rozpoczyna leczenie i gdy zostaje zwiększona ich dawka. Najczęściej pojawiającymi się skutkami ubocznymi są:

• dolegliwości żołądkowo-jelitowe
• zaburzenia pamięci i koncentracji
• spowolnienie psychiczne
• nadmierne uspokojenie
• wahania nastroju
• zawroty głowy

Działania uboczne zależne od dawki mijają po jej zmniejszeniu.

Inne skutki uboczne leków na padaczkę:

• niedokrwistość
• alergie skórne
• impotencja
• niewydolność wątroby
• niewydolność nerek
• suchość w jamie ustnej
• przyrost masy ciała