Kwas ursodeoksycholowy - powstawanie, działania uboczne

Kwas ursodeoksycholowy jest wtórnym kwasem żółciowym produkowanym przez mikrobiotę jelitową. Pomaga on w metabolizmie tłuszczów z diety poprzez spowolnienie tempa wchłaniania cholesterolu w jelicie oraz przyśpiesza rozkładanie miceli zawierających cholesterol. Właściwości hydrofilne i znikoma toksyczność kwasu ursodeoksycholowego w porównaniu z innymi kwasami żółciowymi powoduje, że znalazł on zastosowanie w medycynie jako lek w zapobieganiu i leczeniu kamicy żółciowej.

Spis treści

1. Kwas ursodeoksycholowy - powstawanie
2. Kwas ursodeoksycholowy - mechanizm działania
3. Kwas ursodeoksycholowy - drogi eliminacji i toksyczność
4. Kwas ursodeoksycholowy – wskazania medyczne
5. Kwas ursodeoksycholowy - przeciwwskazania
6. Kwas ursodeoksycholowy - działania niepożądane

Kwas ursodeoksycholowy, inaczej ursodiol, jest chemicznym związkiem organicznym należącym do grupy wtórnych kwasów żółciowych.

Nazwa kwasu ursodeoksycholowego pochodzi od łacińskiego słowa "ursus", co oznacza niedźwiedzia. U niedźwiedzi kwas ursodeoksycholowy jest produkowany w wątrobie jako główny kwas żółciowy, w przeciwieństwie do ludzi u których powstaje on w wyniku transformacji innych kwasów żółciowych i stanowi tylko 1-3% całej puli kwasów żółciowych.

Interesujący wydaje się fakt, że żółć czarnego niedźwiedzia chińskiego w licznych farmakopeach krajów azjatyckich jest wymieniana jako składnik leków stosowanych w różnych chorobach oraz w tradycyjnej chińskiej medycynie jest uznawany jako środek np. do leczenia chorób wątroby. Praktyki pobierania żółci od niedźwiedzi są obecnie potępiane na całym świecie. Na rynku jest ponad 50 substancji zastępczych żółci, najczęściej pochodzenia sztucznego. Azjatyccy aktywiści walczą o delegalizację ferm, na których w nieludzkich warunkach przetrzymywane są trwale okaleczone niedźwiedzie, od których pobiera się żółć. 

Kwas ursodeoksycholowy - powstawanie

W żółci człowieka występują głównie pierwotne kwasy żółciowe (np. kwas cholowy, chenodeoksycholowy), które są wytwarzane przez wątrobę, a następnie gromadzone w pęcherzyku żółciowym. Następnie pierwotne kwasy żółciowe zostają wydzielone do światła jelita, gdzie są przekształcane przez mikrobiotę jelitową we wtórne kwasy żółciowe np. kwas ursodeoksycholowy.

Kwas ursodeoksycholowy - mechanizm działania

Wykazano, że lipofilne kwasy żółciowe, w tym kwas dezoksycholowy i kwas chenodeoksycholowy, mają toksyczny wpływ na hepatocyty poprzez zwiększenie przepuszczalności błony komórkowej i indukowanie apoptozy.

Czytaj też: Stłuszczeniowa choroba wątroby: badania i leczenie

Natomiast kwas ursodeoksycholowy jest hydrofilny i nietoksyczny w porównaniu z innymi kwasami żółciowymi i po jego doustnym podaniu wypiera toksyczne kwasy żółciowe.

Ze względu na tę właściwość kwas ursodeoksycholowy znalazł zastosowanie w medycynie jako lek w nieoperacyjnym leczeniu kamicy żółciowej. Lek hamuje wchłanianie cholesterolu w jelicie i zmniejsza wydzielanie cholesterolu do żółci, w następstwie zapobiegając tworzeniu się nowych kamieni żółciowych i rozpuszczające te już istniejące. Na rynku polskim leki zawierające kwas ursodeoksycholowy to: Proursan, Ursocam, Ursofalk, Ursopol, Ursoxyn.

Wykazano również, że kwas ursodeoksycholowy może zapobiegać wytwarzaniu reaktywnych form tlenu przez makrofagi wątrobowe (komórki Kupffera), zmniejszając w ten sposób poziom stresu oksydacyjnego w komórkach wątroby i drogach żółciowych. Ponadto kwas ursodeoksycholowy zmniejsza podwyższony poziom enzymów wątrobowych.

Polecamy: Próby wątrobowe: normy. Badanie krwi monitorujące pracę wątroby

Kwas ursodeoksycholowy - drogi eliminacji i toksyczność

Kwas ursodeoksycholowy bardzo szybko wchłania się z jelita czczego i górnego odcinka jelita krętego, osiągając maksymalne stężenie we krwi po około 30-60 minutach.

W przewodzie pokarmowym kwas ursodeoksycholowy ulega przemianie do kwasu litocholowego, który następnie w wątrobie jest transformowany m. in. w kwas chenodeoksycholowy i wydzielany ponownie z żółcią do przewodu pokarmowego i ostatecznie wydalony z kałem.

Około 60% kwasu ursodeoksycholowego jest metabolizowane w trakcie pierwszego przejścia przez wątrobę. Okres biologicznego półtrwania kwasu ursodeoksycholowego wynosi 3 do 6 dni.

Kwas ursodeoksycholowy – wskazania medyczne

• rozpuszczanie cholesterolowych kamieni żółciowych o średnicy nie przekraczającej 15 mm, przepuszczalnych dla promieni rentgenowskich, u pacjentów, u których pomimo obecności kamieni, czynność pęcherzyka żółciowego jest zachowana
• pierwotna żółciowa marskość wątroby w początkowym stadium choroby
• pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych
• zapalenie błony śluzowej żołądka spowodowane zarzucaniem żółci (tzw. refluks alkaliczny)
• zaburzenia czynności wątroby i dróg żółciowych związane z mukowiscydozą u dzieci i młodzieży w wieku od 6 do 18 lat

Kwas ursodeoksycholowy - przeciwwskazania

• ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych
• niedrożność dróg żółciowych (przewodu żółciowego wspólnego lub przewodu pęcherzykowego)
• częste epizody kolki żółciowej
• zwapniałe kamienie żółciowe widoczne w promieniach rentgenowskich
• osłabiona kurczliwość pęcherzyka żółciowego
• nadwrażliwość na kwasy żółciowe
• nieudany zabieg portoenterostomii lub brak uzyskania poprawy w przepływie żółci u dzieci z niedrożnością dróg żółciowych

Kwas ursodeoksycholowy nie należy stosować równocześnie z kolestyraminą, kolestypolem lub lekami zobojętniającymi kwas solny zawierającymi wodorotlenek glinu lub inne związki glinu, gdyż wiążą one kwas ursodeoksycholowy w jelicie i uniemożliwiają jego wchłanianie, co powoduje, że leczenie jest nieskuteczne.

Kwas ursodeoksycholowy może nasilać wchłanianie cyklosporyny z jelita, stąd u osób leczonych cyklosporyną należy kontrolować jej stężenie we krwi.

Kwas ursodeoksycholowy - działania niepożądane

Kwas ursodeoksycholowy jest ogólnie bardzo dobrze tolerowanym lekiem przy zastosowaniu dawki 10-20 mg/kg m.c. na dobę. W większości badań klinicznych najczęstszym objawem niepożądanym była biegunka i ból brzucha. Inne objawy niepożądane po zastosowaniu leku to:

• ból pęcherza moczowego
• zmętnienie moczu
• krwiomocz
• częste i bolesne oddawanie moczu
• zawroty głowy
• przyśpieszone bicie serca
• niestrawność
• ból w dolnej części pleców
• nudności i wymioty
• wysypka skórna lub swędzenie całego ciała
• pokrzywka
• osłabienie

O autorze

dr n. med. Karolina Karabin, biolog molekularny, diagnosta laboratoryjny, Cambridge Diagnostics Polska

Z wykształcenia biolog ze specjalizacją mikrobiologia i diagnosta laboratoryjny z ponad 10-letnim stażem w pracy laboratoryjnej. Absolwentka Studium Medycyny Molekularnej oraz członek Polskiego Towarzystwa Genetyki Człowieka.Kierownik grantów naukowych realizowanych w Pracowni Diagnostyki Molekularnej przy Klinice Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych WUM. Tytuł doktora nauk medycznych w zakresie biologii medycznej obroniła na I Wydziale Lekarskim WUM. Autorka wielu prac naukowych i popularnonaukowych z zakresu diagnostyki laboratoryjnej, biologii molekularnej i żywienia. Na co dzień jako specjalista w zakresie diagnostyki laboratoryjnej prowadzi dział merytoryczny w Cambridge Diagnostics Polska oraz współpracuje z zespołem dietetyków w Poradni Dietetycznej CD. Ze specjalistami dzieli się praktyczną wiedzą dotyczącą diagnostyki i dietoterapii chorób na konferencjach, szkoleniach oraz na łamach czasopism i portali internetowych. Szczególnie zainteresowana wpływem współczesnego stylu życia na procesy molekularne w organizmie.

Przeczytaj więcej artykułów tej autorki

dr n. med. Karolina Karabin