Kozłek lekarski (waleriana) – działanie i zastosowanie. Skutki ubocze stosowania waleriany

Kozłek lekarski (waleriana) to najczęściej stosowane zioło na sen i uspokojenie. Jednak kozłek lekarki znalazł zastosowanie także jako środek m.in. na bolesny okres i dolegliwości żołądkowe, gdyż ma działanie rozkurczowe. Sprawdź, jakie właściwości ma kozłek lekarski, jak go stosować i jakie mogą być skutki uboczne niewłaściwego przyjmowania.

Spis treści

1. Kozłek lekarski (waleriana) na sen i uspokojenie
2. Kozłek lekarski (waleriana) – jak stosować? Dawkowanie waleriany
3. Kozłek lekarski (waleriana) na żołądek
4. Kozłek lekarski (waleriana) na PMS i ból miesiączkowy
5. Kozłek lekarski (waleriana) - na łupież i łojotok
6. Kozłek lekarski (waleriana) – skutki uboczne
7. Kozłek lekarski (waleriana) - przeciwwskazania

Kozłek lekarski (Valeriana officinalis), powszechnie znany jako waleriana, to zioło, którego kłącza (Rhizoma Valerianae), czyli podziemne łodygi, i korzeń (Radix Valerianae), zwany potocznie korzeniem waleriany, są surowcami leczniczymi, od lat wykorzystywanymi zarówno w medycynie ludowej, jak i konwencjonalnej.

Wykazują one przede wszystkim działanie uspokajające, dlatego znalazły zastosowanie głównie jako środek "wyciszający" organizm w stanach łagodnego napięcia nerwowego i przy trudnościach w zasypianiu na tle nerwowym.

Warto jednak wiedzieć, że kozłek lekarki ma także inne właściwości lecznicze, m.in. rozkurczające, dzięki czemu można go stosować w dolegliwościach żołądkowych lub podczas bolesnych miesiączek.

Należy jednak zaznaczyć, że preparaty na bazie kozłka lekarskiego mają różną wartość zdrowotną w zależności od tego, czy to wyciągi alkoholowe, czy wodne, ponieważ główne składniki aktywne - przede wszystkim olejek eteryczny, a także walepotriaty (choć te ostatnie są bardzo nietrwałe i występują w surowcu w nieznacznych ilościach) - rozpuszczają się lepiej w alkoholu niż w wodzie.

Ponadto o działaniu waleriany decyduje także sposób suszenia - prawidłowo korzenie i kłącza suszy w suszarniach ogrzewanych w temp. do 35 st. C. Jeśli suszenie odbywa się w wyższej temperaturze, zawarte w nich substancje aktywne tracą swoje zdrowotne właściwości.

Kozłek lekarski (waleriana) na sen i uspokojenie

Korzeń i kłącza kozłka lekarskiego obniżają bowiem aktywność ośrodkowego układu nerwowego, a co za tym idzie - doprowadzają do zmniejszenia napięcia i uczucia niepokoju, wywołują stan odprężenia psychicznego, w związku z tym są powszechnie stosowane w stanach zdenerwowania, napięcia i pobudzenia nerwowego.

Korzeń waleriany jest także skutecznym środkiem na umiarkowaną bezsenność - szczególnie w utrudnionym zasypianiu, spowodowanym stanami napięcia i pobudzenia nerwowego. Poprawia on jakość snu, poprzez zmniejszenie czasu potrzebnego do zaśnięcia, wydłużenie czasu snu oraz zmniejszenie ilości wybudzeń w ciągu nocy.

Waleriana to potoczna nazwa kozłka lekarskiego, choć tak naprawdę to nazwa przetworów (tabletek, kropli itd.) z korzenia i kłączy tego zioła.

Potwierdzają to badania niemieckich naukowców. W ich 6-tygodniowym eksperymencie wzięły udział 202 dorosłe osoby cierpiące na bezsenność. Badanych podzielono na dwie grupy - jedna przyjmowała 600 mg preparatu Sedonium (wyciąg z kozłka), a druga 10 mg oksazepamu (leku przeciwlękowego).

Okazuje się, że działanie obu środków było podobne – obie grupy badanych zgłaszały taką samą poprawę jakości snu, wydłużenie czasu snu i czuły się tak samo wypoczęte.

We wnioskach badacze zaznaczyli, że wyciąg z kozłka jest skuteczny w łagodnej do umiarkowanej bezsenności, natomiast w stanach lękowych jego skuteczność jest ograniczona.

Co ciekawe, z innych badań wynika, że waleriana działa, ale tylko na osoby, które mają problemy z zasypianiem. U pacjentów nie mających tych trudności, wyciąg z kozłka nie wykazywał żadnego działania.

Z kolei z innych badań wynika, że waleriana sprawdza się w sytuacjach stresowych. W tygodniowym teście wzięły udział 54 osoby, które podzielono na 3 grupy.

Jednej podawano 120 mg ekstraktu z pieprzu metystynowego, drugiej ekstrakt z korzenia waleriany w dawkach 600 mg, a trzeciej placebo.

U wszystkich osób wywołano stres w warunkach laboratoryjnych. Okazało się, że oba preparaty obniżały skurczowe ciśnienie tętnicze krwi, częstość akcji serca i poziom stresu. Działania tego nie stwierdzono u pacjentów otrzymujących placebo.

Ponadto z badań z 2002 roku wynika, że wyciąg z kozłka lekarskiego ma podobne działanie co diazepam - substancja czynna popularnych leków psychotropowych.

W eksperymencie wzięło udział 36 osób z rozpoznaniem uogólnionego lęku. Badanych przez 4 tygodnie leczono preparatem z diazepamem (w dawce 2,5 mg 3 razy dziennie) lub wyciągiem z kozłka lekarskiego (zawierającym 80 proc. dihydrowaltratu, 15 proc. waltratu i 5 proc. acetowaltratu), w dawce 50 mg 3 razy dziennie, oraz placebo.

Okazało się, ze zarówno u leczonych diazepamem, jak i wyciągiem z kozłka stwierdzono znamienny spadek czynnika psychicznego na skali lękowej Hamiltona.

Warto wiedzieć, że w medycynie naturalnej przetwory z kozłka lekarskiego stosuje się w także w takich dolegliwościach, jak: przyspieszone bicie serca na tle nerwowym, ból głowy, pulsowanie w skroniach, a nawet lekkie zawroty głowy. W medycynie ludowej kozłek lekarski był używany także w celu leczenia padaczki.

Kozłek lekarski (waleriana) – jak stosować? Dawkowanie waleriany

Kozłek lekarski jest uważany za stosunkowo bezpieczne zioło, pod warunkiem, że będzie stosowany w zalecanych dawkach przez określony czas, czyli nie dłużej niż miesiąc. Po 30 dniach zażywania waleriany należy zrobić dwutygodniową przerwę, po czym ponownie można wrócić do jej stosowania.

• Napar z waleriany przygotowuje się, zalewając 1 łyżeczkę korzenia kozłka (około 2,5 g) 1 filiżanką wrzącej wody (150 ml). Całość należy naparzać pod przykryciem 10-15 minut, a potem przecedzić. Napar można pić po 1 filiżance 3 razy dziennie.
• Nalewka z waleriany (kozłkowa) - dorośli mogą przyjmować 20-60 kropli nalewki w kieliszku wody po zjedzeniu kilka razy dziennie jako środek rozkurczowy i uspokajający. Nalewkę kozłkową można kupić w aptekach (należy prosić o krople walerianowe). Cena to około 8 zł za 100 g.

Można także przyrządzić napój uspokajający z walerianą, dodając 60 kropli (około 1/3 łyżeczki) nalewki kozłkowej (kropli walerianowych) do szklanki gorącego mleka, osłodzonego łyżką miodu. Wypity godzinę przed pójściem spać, przywróci spokojny i głęboki sen.

Kozłek lekarski (waleriana) na żołądek

Kozłek lekarki był stosowany w medycynie ludowej także jako środek na dolegliwości układu pokarmowego i układu moczowego. Słynny polski zielarz Syreniusz podkreślał wyjątkowe właściwości waleriany, pisząc, że "Wątrobę, śledzioną, przechody moczu, nerki, pęcherz zamulony i zatkany otwiera. Piasek i kamień moczem wywodzi".

Poza tym waleriana ma działanie rozkurczowe, dlatego można ją stosować, by złagodzić stany skurczowe żołądka.

Ponadto waleriana wykazuje działanie wiatropędne, które jest ściśle powiązane z efektem rozkurczowym oraz większym wydzielaniem soków żołądkowych. Warto wiedzieć, że zioło to pobudza także wydzielanie śliny.

Kozłek lekarski (waleriana) na PMS i ból miesiączkowy

W związku z tym, że waleriana działa rozkurczowo na mięśnie gładkie, można ją stosować, by zmniejszyć ból miesiączkowy.

Ponadto - ze względu na działanie uspokajające - mogą po nią sięgać także kobiety zmagające się z zespołem napięcia przedmiesiączkowego. Poza tym walerianę stosuje się w okresie przekwitania u kobiet.

Kozłek lekarski (waleriana) - na łupież i łojotok

Współczesna fitoterapia poleca stosowanie zewnętrznie naparów na skórę głowy przy łupieżu i łojotoku, a nawet w niektórych dermatozach.

Kozłek lekarski (waleriana) – skutki uboczne

Długotrwałe stosowanie waleriany (dłużej niż miesiąc) lub spożywanie jej w nadmiernych ilościach może spowodować działania niepożądane, takich jak bóle głowy, zaburzenia wzroku, palpitacje serca i mdłości czy pogorszenie trawienia. Innymi skutkami ubocznymi może być nadpobudliwość lub bezsenność. Rzadko obserwuje się uszkodzenie wątroby. Możliwe są również reakcje alergiczne.

Przy prawidłowym stosowaniu waleriana jest pozbawiona niemal całkowicie niekorzystnych działań ubocznych.

Kozłek lekarski (waleriana) - przeciwwskazania

Waleriany nie można łączyć z lekami przeciwhistaminowymi, zwiotczającymi mięśnie, uspokajającymi, nasennymi, antynapadowymi, środkami odurzającymi, alkoholem lub jakimikolwiek lekami stosowanymi w leczeniu chorób psychicznych (m.in. lekami przeciwdepresyjnymi, lekami przeciwlękowymi).

Osoby chore na raka, przyjmujące leki przeciwgrzybicze lub leki obniżające poziom cholesterolu, przed spożyciem waleriany powinny skontaktować się z lekarzem. Zalecenia te dotyczą także osób z chorobami nerek i wątroby.

Waleriana może wchodzić w interakcje z lekami stosowanymi przez anestezjologów, w związku z tym nie powinno się jej stosować przed operacją w znieczuleniu ogólnym.

Z kozłka lekarskiego powinny zrezygnować także kobiety w ciąży lub karmiące piersią, a także dzieci do 12. roku życia (według Europejskiej Agencji Leków, preparaty otrzymywane z kozłka lekarskiego można stosować u osób od 12. roku życia).

WARTO WIEDZIEĆ >> Zioła w ciąży. Jakie zioła są bezpieczne w ciąży?

Również osoby, które prowadzą pojazdy mechaniczne lub obsługują urządzenia mechaniczne, będące w ruchu, nie powinny stosować waleriany.

Preparaty zawierające kozłek lekarski powinny być stosowane ostrożnie u osób starszych, gdyż mogą przyczynić się u nich do zawrotów głowy po przebudzeniu, omdleń, a nawet zaburzeń świadomości.

Czytaj też: 

• Zioła pomagają łagodzić stres i zdenerwowanie
• Co jeść, by dobrze spać? Dieta na bezsenność
• Problemy ze snem – pomogą zioła na dobranoc

O autorze

Monika Majewska

Dziennikarka specjalizująca się w tematyce zdrowotnej, a zwłaszcza obszarach medycyny, ochrony zdrowia i zdrowego odżywiania. Autorka newsów, poradników, wywiadów z ekspertami i relacji. Uczestniczka największej Ogólnopolskiej Konferencji Medycznej "Polka w Europie", organizowanej przez Stowarzyszenie "Dziennikarze dla Zdrowia", a także specjalistycznych warsztatów i seminariów dla dziennikarzy realizowanych przez Stowarzyszenie.

Czytaj więcej artykułów tej autorki

Monika Majewska