Inhibitory pompy protonowej (IPP)

Inhibitory pompy protonowej (IPP) to grupa leków stosowanych w terapii schorzeń górnego odcinka przewodu pokarmowego, głównie w zapobieganiu i leczeniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, ale również refluksu i zgagi. Jakie są skutki nadużywania inhibitorów pompy protonowej?

Inhibitory pompy protonowej (IPP) hamują wytwarzanie kwasu solnego przez pompę protonową, która znajduje się w komórkach okładzinowych błony śluzowej żołądka. IPP są zdecydowanie silniejsze i bardziej efektywne od innych dostępnych leków stosowanych w celu hamowania wydzielania tego kwasu.

Inhibitory pompy protonowej rzadko wywołują działania uboczne, a jeśli nawet, to najczęściej pod postacią niegroźnych zaburzeń żołądkowo-jelitowych. Między innymi dlatego są lekami bardzo często przepisywanymi przez lekarzy, a jeden z nich, omeprazol, znajduje się na Liście leków podstawowych Światowej Organizacji Zdrowia.

Poza omeprazolem do inhibitorów pompy protonowej należą:

• pantoprazol,
• dekslanzoprazol,
• lanzoprazol,
• rabeprazol
• i esomeprazol.

To pochodne benzimidazolu, które mają podobną do niego skuteczność działania. Jedyna różnica, jaka występuje, to czas, po którym dochodzi do zmniejszenia wydzielania kwasu solnego o połowę.

Pełny efekt ich działania można zaobserwować dopiero po kilku dniach stosowania, ale utrzymuje się on nawet do 72 godzin.

Spis treści

1. Inhibitory pompy protonowej: wskazania i stosowanie
2. Inhibitory pompy protonowej: działania niepożądane
3. Inhibitory pompy protonowej: interakcje
4. Inhibitory pompy protonowej: nadużywanie
5. Naturalne inhibitory pompy protonowej

Inhibitory pompy protonowej: wskazania i stosowanie

Inhibitory pompy protonowej znajdują zastosowanie głównie w leczeniu wspomnianej choroby wrzodowej dwunastnicy lub choroby wrzodowej żołądka oraz, co należy podkreślić, w zapobieganiu ich nawrotom (przede wszystkim jako przeciwdziałanie owrzodzeniom wywołanym przyjmowaniem niesteroidowych leków przeciwzapalnych, szczególnie wśród osób z grup podwyższonego ryzyka).

Są także stosowane w długoterminowej terapii wrzodu trawiennego, również w przypadku wrzodów krwawiących. Co więcej, razem z lekami przeciwbakteryjnymi, stanowią element leczenia skojarzonego choroby wrzodowej u osób zakażonych bakterią Helicobacter pylori.

IPP są również lekami pierwszego wyboru w leczeniu choroby refluksowej (refluksowe zapalenie przełyku, refluks żołądkowo-przełykowy), która objawia się głównie zarzucaniem (cofaniem) kwaśnej treści żołądkowej do przełyku i zgagą.

Inhibitory pompy protonowej zaleca się również stosować w przypadku zespołu Zollingera-Ellisona oraz innych schorzeń powstałych na skutek nadmiernego wydzielania kwasu solnego (zazwyczaj z liczną obecnością nadżerek i owrzodzeń).

IPP stosowane są również u niektórych osób jako działanie profilaktyczne w zachłystowym zapaleniu płuc.

Tego rodzaju leki przyjmowane są przez pacjentów zazwyczaj w formie doustnej. Niektóre z nich podawane są jednak także dożylnie (np. roztwór do infuzji z omeprazolem, esomeprazolem lub pantoprazolem).

Zalecane jest przyjmowanie IPP raz na dobę - tuż przed posiłkiem bądź w trakcie jedzenia (z wyjątkiem lansoprazolu). Wtedy komórki okładzinowe żołądka wykazują największą aktywność i wydzielają najwięcej kwasu solnego. Jest to o tyle ważne, że kwaśne środowisko to niezbędny do aktywowania (przemiany niekatywnych prekursorów w czynne sulfonamidy) inhibitorów pompy protonowej czynnik.

Leczenie IPP trwa zazwyczaj kilka tygodni i jest długoterminowe.  

Inhibitory pompy protonowej: działania niepożądane

Inhibitory pompy protonowej są ogólnie dobrze tolerowane przez większość pacjentów. Ich stosowanie rzadko wywołuje skutki uboczne. Wśród nich pacjenci najczęściej wymieniają jednak dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, przede wszystkim zaburzenia żołądkowo-jelitowe np.:

• nudności i wymioty
• biegunki
• bóle brzucha
• zaparcia
• wzdęcia

Zdarzają się także bóle głowy. Rzadko obserwuje się:

• zawroty głowy
• podwyższenie stężenia enzymów wątrobowych
• zaburzenia snu
• złe samopoczucie
• wysypki na skórze i świąd (u pacjentów z uczuleniem na substancję czynną)
• bóle stawowe

Mogą pojawić się, w pojedynczych przypadkach, poważne zaburzenia słuchu i wzroku. Takie skutki uboczne pojawiają się rzadko u pacjentów po podaniu pozajelitowym IPP.

Niewielki odsetek pacjentów (kilka procent) po terapii IPP doświadcza wzmożonego wydzielania kwasu solnego i wtórnej hipergastrynemii.

Dłuższe niż roczne przyjmowanie IPP może powodować niedobory magnezu w organizmie.

W odosobnionych przypadkach przy przyjmowaniu leków IPP pacjenci zgłaszali takie działania niepożądane jak:

• agresja
• halucynacje
• depresja
• pobudzenie
• suchość błon śluzowych
• zapalenie jamy ustnej
• nadwrażliwość na światło
• czarne zabarwienie języka
• splątanie
• drożdżyca przewodu pokarmowego

W momencie, gdy leki z grupy inhibitorów pompy protonowej stosowane są długotrwale, może doprowadzić to do rozwinięcia się zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka, szczególnie jeśli jednocześnie występuje infekcja bakteryjna Helicobacter pylori. W takim przypadku mogą pojawić się również zmiany struktury błony śluzowej.

Niezwykle rzadko zdarza się przedawkowanie leków z tej grupy. Obserwuje się wtedy objawy żołądkowo-jelitowe i osłabienie. Leczenie jest wyłącznie objawowe, gdyż nie ma swoistego antidotum, a hemoliza niestety nie przyspiesza eliminacji leku z organizmu.

Specjaliści powiązali długotrwałe przyjmowanie PPI z wyższym prawdopodobieństwem wystąpienia chorób układu krążenia, przewlekłej choroby nerek, nowotworów górnego odcinka pokarmowego, w tym raka żołądka. Do takich wniosków doszli naukowcy z z Washington University School of Medicine w St. Louis oraz Veterans Affairs St. Louis Health Care System.¹

Wbrew niektórym opiniom nie zaobserwowano zaburzeń wchłaniania żelaza i innych pierwiastków śladowych podczas stosowania IPP, jedynie u chorych z zespołem Zollingera-Elisona może dochodzić do utrudnionego wchłaniania witaminy B12, wtedy należy rozważyć jej suplementację.

Należy jednak pamiętać, że reakcje na przyjmowane leki mogą być znacząco różne, wszystko zleży od jednostki chorobowej danego pacjenta, schorzeń współistniejących oraz innych leków przyjmowanych w tym samym czasie.

Inhibitory pompy protonowej: interakcje

Inhibitory pompy protonowej mogą wpływać na to, jak działają inne preparaty. Powodują zmianę pH soku żołądkowego, co zmienia wchłanianie innych leków. IPP mogą też wpływać na metabolizm innych medykamentów. Na skutek zmniejszenia pH może się zwiększyć wchłanianie leków działających przeciwbakteryjnie.

Z analogicznego powodu ketokonazol czy itrakonazol gorzej się wchłaniają - ponieważ potrzebują kwaśnego środowiska. Lanzoprazol może zaś powodować zmniejszenie stężenia stosowanej np. w astmie teofiliny.

Pacjenci, którzy doustnie przyjmują leki przeciwkrzepliwe, które są pochodnymi kumaryny (fenprokumon, warfaryna) narażeni są na zwiększone ryzyko krwawienia.

Natomiast stosowana w zakażeniach dróg oddechowych klarytromycyna może zwiększać stężenie IPP, a na przykład ryfampicyna lub środki zawierające ziele dziurawca zwyczajnego, mogą zmniejszać stężenie lanzoprazolu. 

Inhibitory pompy protonowej: nadużywanie

Odrębnym i ważnym problemem pozostaje niestety kwestia nadużywania IPP oraz niepotrzebnego stosowania tych leków, tzn. przy braku jakichkolwiek wskazań. Zwłaszcza gdy pacjenci stosują je "na własną rękę", bez konsultacji z lekarzem. Niestety, dzieje się tak bardzo często.

IPP to drugi - po statynach (leki na obniżenie poziomu cholesterolu) - rodzaj najczęściej przepisywanych leków na świecie, podejmowane są jednak działania, by tę skalę zmniejszyć.

Warto dodać, że długotrwałe leczenie IPP może powodować zmiany składu flory bakteryjnej jelit. To z kolei zwiększa ryzyko rozwoju zespołu rozrostu flory bakteryjnej, zespołu jelita drażliwego, a także chorobom infekcyjnym jelit. Zwłaszcza u osób osłabionych.

Dlatego też specjaliści podkreślają konieczność okresowej kontroli wskazań do przedłużenia terapii IPP i dążenie do stosowania najmniejszej skutecznej dawki lub w razie potrzeby zmiany leku.

Naturalne inhibitory pompy protonowej

Istnieją również naturalne substancje i produkty, które mogą hamować wydzielanie kwasu solnego w żołądku. Należą do nich np.:

• soda oczyszczona
• sok z arbuza
• ocet jabłkowy
• sok z aloesu

Jednak jeśli objawy nie ustępują lub wręcz się nasilają, konieczna jest wizyta u lekarza, specjalistyczne badania i wdrożenie leczenia farmakologicznego.

Anna Sierant