Czarny bez – owoce i kwiaty czarnego bzu. Właściwości, działanie i przeciwwskazania

Czarny bez stosowany jest w medycynie ludowej od stuleci. Doskonale sprawdza się przy wielu dolegliwościach, zwłaszcza przy infekcjach górnych dróg oddechowych. Jego kwiaty i owoce wykazują jednak najsilniejsze działanie. Na co działa czarny bez? Czy jest trujący? Co można zrobić z czarnego bzu?

Spis treści

1. Czarny bez – jak wygląda i jak go rozpoznać?
2. Kwiaty a owoce czarnego bzu 
3. Gdzie rośnie czarny bez?
4. Kiedy dojrzewa i kwitnie czarny bez? Kiedy go zbierać?
5. Czarny bez – z czym można pomylić?
6. Czarny bez – witaminy, właściwości lecznicze i zdrowotne
7. Na co pomaga czarny bez?
8. Czarny bez przeciwwskazania
9. Czarny bez właściwości trujące. Czy czarny bez jest trujący?
10. Czarny bez dla kobiet w ciąży i dzieci
11. Czarny bez – zastosowanie. Co można zrobić z czarnego bzu?

Czarny bez – jak wygląda i jak go rozpoznać?

Czarny bez (łac. Caprifoliaceae), zwany również bzem lekarskim lub aptecznym, to okazały krzew liściasty, który dość powszechnie występuje w Polsce. Z czasem może osiągnąć spore rozmiary i dorosnąć nawet do 10 metrów. Wyróżniają go duże, pierzaste liście (złożone z około 5-7 ostro zakończonych listków) w kolorze ciemnozielonym z wierzchu, a w jaśniejszym od spodu.

Kwiaty a owoce czarnego bzu 

Czarny bez kwitnie w maju i czerwcu. Jego kwiaty przybierają żółtawobiałą barwę oraz wydzielają mocno intensywny i słodkawy zapach, który może nie odpowiadać każdemu. Każdego roku krzew daje ciemnofioletowe, lśniące owoce o kulistym kształcie i średnicy około 8 milimetrów. Występują one w dużych gronach, określanych jako baldachogrono. 

Gdzie rośnie czarny bez?

Czarny bez znany był znany i ceniony już w czasach starożytności i wykorzystywano go między innymi jako lek moczopędny oraz lek w walce z infekcjami oparzeniami i wrzodami.

Obecnie ten krzew uprawiany jest na plantacjach w wielu krajach Europy. Można go spotkać również na terenie naszego kraju, szczególnie w parkach, lasach, przy polnych drogach, na działkach. Bardzo często wykorzystywany jest jako piękna i naturalna ozdoba w przydomowych ogródkach ze względu na rozłożyste liście, pachnące kwiaty oraz ozdobne i jadalne owoce.

Kiedy dojrzewa i kwitnie czarny bez? Kiedy go zbierać?

Czarny bez jest rośliną, którą od lat wykorzystuje się nie tylko w kuchni, ale także we wspomaganiu zdrowia i odporności. Okres kwitnięcia czarnego bzu przypada na przełom maja i czerwca. W tym okresie upiększają go żółtawobiałe, drobne kwiatki, a ich słodkawy zapach, niekiedy nawet odurzający, unosi się w powietrzu.

Niewielkie, okrągłe owoce czarnego bzu, które występują w gronach, dojrzewają na przełomie sierpnia i września. Można je zbierać, gdy są w pełni dojrzałe i mają ciemnofioletowy kolor, a później zrobić z nich wiele pysznych, odżywczych przetworów, m.in. dżemy, soki, syropy czy nalewki.

Czarny bez – z czym można pomylić?

Owoce czarnego bzu przypominają plony dwóch dobrze znanych krzewów, których nie brakuje w ogrodach i sadach. Chodzi o czarną porzeczkę i aronię.

Porzeczka czarna ma niewielkie, czarne i pachnące owoce, które mają słodki smak i subtelny winny aromat. Z kolei aronia wydaje również obfite plony w postaci czarnych, kulistych owoców z woskowym nalotem.

Krzew czarnego bzu jest jednak znacznie wyższy od tych dwóch roślin, osiąga średnio wysokość od 3 do 6 metrów.

Czarny bez – witaminy, właściwości lecznicze i zdrowotne

Czarny bez był od pokoleń ceniony za niezwykle bogaty skład odżywczy i szerokie spektrum właściwości prozdrowotnych. Kwiaty czarnego bzu stanowią skarbnicę flawonoidów, kwasów fenelowych i organicznych. Do tego zawiera garbniki, olejki eteryczne, śluzy, triterpeny, sterole i sole mineralne.

W owocach czarnego bzu zaś znajduje się sporo glikozydów antocyjanowych, cukrów, pektyn, garbników, rzadkich kwasów organicznych (m.in. szikimowy), polifenole – rutyna i kwas chlorogenowy, a także witamina A, witamina C i witaminy z grupy B.

Zarówno kwiaty, jak i owoce czarnego bzu można więc z pożytkiem zastosować dla zdrowia i urody.

Na co pomaga czarny bez?

Chociaż prawie wszystkie części czarnego bzu zawierają cenne dla lecznictwa i kosmetyki aktywne biologicznie związki, wykorzystuje się głównie jego kwiaty i owoce, w nich bowiem ich stężenie jest największe.

Czarny bez to znakomity krzak, ponieważ jego plony mają szerokie zastosowanie. Na przykład herbata z czarnego bzu lub sok czarnego bzu są bardzo pomocne w walce z przeziębieniem. Te domowe specyfiki mają właściwości napotne, przeciwgorączkowe oraz wykrztuśne. Oprócz tego wzmacniają odporność oraz wykazują działanie przeciwzapalne, przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne i antyoksydacyjne.

Dzięki właściwościom moczopędnym i przeczyszczającym przetwory z owoców czarnego bzu (napar, odwar, sok lub dżem – nie należy stosować owoców nieprzetworzonych, bo mogą podrażnić nerki) usuwają z organizmu szkodliwe produkty przemiany materii oraz egzogenne toksyny. Są też pomocne w kuracjach odchudzających.

Czarny bez w kosmetyce. Warto też wiedzieć, że czarny bez działa nie tylko oczyszczająco, ale także pielęgnująco, dlatego tak chętnie wykorzystywany jest w kosmetyce. Przeciwzapalne właściwości naparów i odwarów z czarnego bzu doskonale sprawdzają się w pielęgnacji skóry podrażnionej i zanieczyszczonej, z wągrami. Można używać ich do oczyszczających parówek czy łagodzących okładów. Dobrze jest po umyciu twarzy przetrzeć ją niczym kosmetycznym tonikiem, np. letnim naparem z kwiatów.

Olejek z czarnego bzu wspomaga redukcję cellulitu i wygładza nierówności. Duża zawartość witaminy C, która wzmacnia tkankę łączną i wspomaga produkcję włókien kolagenowych, jest bardzo przydatna w walce z cellulitem. Dodatkowym wsparciem są przeciwzapalne flawonoidy i rutyna mające działanie uszczelniające naczynka włosowate i zwiększające elastyczność ich ścianek. Aby pozbyć się nierówności skóry, najlepiej jednocześnie stosować kąpiele z dodatkiem odwaru z owoców, pijać napar z kwiatów, ale przede wszystkim regularnie masować ciało olejkiem z czarnego bzu.

Czarny bez na raka

Czarny bez jest przedmiotem licznych badań naukowych. Grupa chińskich badaczy sprawdziła, jaki wpływ na komórki raka jajników, raka piersi i raka okrężnicy mają ekstrakty z owoców czarnego bzu. Z tej analizy, opublikowanej w czasopiśmie „ACS Publication”, wynika, że ekstrakty odegrały znaczącą rolę w eliminacji komórek zmienionych przez choroby nowotworowe.

Wśród prawdopodobnych mechanizmów tego działania badacze wymienili, m.in. zahamowanie cyklu komórkowego, uszkadzanie błony komórkowej lub DNA oraz syntezę białek proapoptotycznych. Owoce czarnego bzu mogą wykazywać zdolność do uśmierzania komórek nowotworowych dzięki zawartości polifenoli i terpenów.

Ustalenia badaczy są dość obiecujące. Potrzebne są kolejne badania w warunkach laboratoryjne, a także badania na ludziach w celu potwierdzenia tej tezy.

Czarny bez na kaszel

Czarny bez znany jako naturalny sposób na gorączkę i przeziębienie może także zwalczyć kaszel. Jego kwiaty zawierają triterpeny, które pobudzają odruch kaszlu, a to z kolei ułatwia pozbycie się wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych. Na kaszel można stosować syrop z czarnego bzu, ponieważ pomaga łagodzić podrażnienia i działa jako środek wykrztuśny.

Czarny bez na przeziębienie

Napar z kwiatów lub sok z owoców to wszechstronny lek na przeziębienie. Dlatego, że działa silnie napotnie, szybko obniża podwyższoną temperaturę ciała. Ma właściwości wykrztuśne, więc ułatwia oczyszczenie oskrzeli z zalegającej w nich wydzieliny. Wzmacnia błony śluzowe dróg oddechowych i uszczelnia naczynka krwionośne, co ogranicza rozprzestrzenianie się chorobotwórczych drobnoustrojów.

Łagodne działanie przeciwbólowe pomaga uporać się np. z bólem głowy i gardła często towarzyszącym przeziębieniu, a właściwości przeciwwirusowe i przeciwzapalne ułatwiają ostateczne pokonanie infekcji.

Czarny bez na trawienie i nerki

Zarówno w kwiatach, jak i w owocach są związki mające korzystny wpływ na układ trawienny i moczowy. Przede wszystkim działają lekko przeczyszczająco i regulują trawienie, łagodzą wzdęcia i zgagę. Dodatkowo zaś mają działanie moczopędne. Dlatego przy skłonnościach do zaparć czy innych zaburzeń trawienia, a także problemach z nerkami i obrzękach warto regularnie popijać napar z kwiatów lub owoców. Świeże kwiaty można też dodawać do sałatek czy omletów, a z owoców sporządzać sok albo dżem.

Czarny bez na zatoki

Aby złagodzić objawy zatkania zatok, można stosować różne domowe sposoby, w tym napar z kwiatów czarnego bzu. Domowy specyfik ma zbawienny wpływ na odporność organizmu, ale także pomaga udrożnić zatoki oraz górne drogi oddechowe.

Czarny bez przeciwwskazania

Niestety, nie każdy może korzystać z dobrodziejstw, jakie oferuje czarny bez. Przede wszystkim powinny tej rośliny unikać osoby, które mają skłonność do alergii. Reakcja alergiczna może objawiać się zaczerwienieniem, swędzeniem i pieczenie skóry, trudnościami w oddychaniu, a nawet wstrząsem anafilaktycznym.

Czarny bez a cukrzyca

W czarnym bzie obecnie są substancje, które obniżają stężenie cukru we krwi i wobec tego osoby przyjmujące leki przeciwcukrzycowe nie powinny spożywać naparu z kwiatów czarnego bzu.

Czy czarny bez podnosi ciśnienie?

Według niektórych badań naukowych stosowanie czarnego bzu sprzyja obniżeniu ciśnienia krwi i wzmocnieniu naczyń krwionośnych. Ta roślina może być także pomóc w regulacji poziomów cholesterolu. Swoje działanie może zawdzięczać zawartości związków polifenolowych.

Czarny bez właściwości trujące. Czy czarny bez jest trujący?

Krąży opinia, że czarny bez jest trujący i nie należy go jeść. Warto to wyjaśnić. Otóż surowe i świeże owoce czarnego bzu zawierają sambunigrynę i prunazynę, które mają szkodliwy wpływ na organizm i mogą wywołać zatrucie pokarmowe. Bardzo ważne jest, aby najpierw poddać je obróbce termicznej. Po wysuszeniu lub zagotowaniu trujące glikozydy się ulatniają i wówczas owoce nadają się do spożycia.

Do zatrucia może dojść, jeśli zjemy niedojrzałe i nieprzetworzone owoce czarnego bzu. Wówczas pojawią się objawy, takie jak: osłabienie, bóle i zawroty głowy, wymioty, nudności, przyspieszone tętno, problemy z oddychaniem, a nawet duszności.

Czarny bez dla kobiet w ciąży i dzieci

Nie ma przeciwwskazań dotyczących jedzenia przetworów z czarnego bzu w ciąży. Mają mnóstwo zastosowań, więc warto je mieć pod ręką, np. łagodzą mdłości, zwalczają uciążliwe wzdęcia, zgagę i przeziębienie. Należy jednak pamiętać, by zachować umiar w ich stosowaniu. Spożywanie zbyt dużej ilości czarnego bzu może doprowadzić do biegunki.

Wyrobów z czarnego bzu, np. soku, syropu czy naparu, nie wolno podawać dzieciom poniżej 2. roku życia.

Czarny bez – zastosowanie. Co można zrobić z czarnego bzu?

Czarny bez wykorzystywany jest w wielu dziedzinach życia, jednak najczęściej w medycynie ludowej jako naturalne remedium na wiele uciążliwych dolegliwości. Z tej rośliny można przygotować zdrowotny napar i wiele przetworów, które cenione są za bogaty skład odżywczy i wszechstronne działanie, np.:

• soki, syropy,
• powidła, dżemy,
• ocet z czarnego bzu, 
• olej z czarnego bzu, 
• nalewka z czarnego bzu, 
• wino z czarnego bzu. 

Anna Tłustochowicz

Anna Guttman