Bisfosfoniany w zastrzykach i tabletkach - stosowanie

Bisfosfoniany są lekami które blokują rozpad tkanki kostnej. Z tego względu są wykorzystywane w leczeniu wielu chorób układu kostnego. Stanowią jedną z najważniejszych grup leków stosowanych w terapii osteoporozy. Wykazują wysoką skuteczność w leczeniu tej choroby. Działanie tych substancji, tak jak wszystkich innych leków, wiąże się z pewnymi działaniami niepożądanymi. Co warto wiedzieć przyjmując bifosforany?

Spis treści

1. Bisfosfoniany - działanie
2. Bisfosfoniany - historia
3. Bisfosfoniany - zastosowanie w terapii osteoporozy
4. Bisfosfoniany - rozpoczęcie terapii
5. Bisfosfoniany w zastrzykach i tabletkach
6. Bisfosfoniany - to warto wiedzieć
7. Bisfosfoniany - działania niepożądane

Bisfosfoniany są klasą leków wykazującą działanie zapobiegające utracie gęstości kości. Stosuje się je w leczeniu osteoporozy. oraz chorób w trakcie których dochodzi do degradacji substancji mineralnych w tkankach kostnych. Są to najczęściej przepisywane leki stosowane w terapii osteoporozy.

Dowody naukowe wskazują na to, że leki z tej grupy zmniejszają ryzyko złamań kości u kobiet po menopauzie chorujących na osteoporozę o nawet 70%. Ich potwierdzona skuteczność decyduje o tym, że bisfosfoniany są tak często zalecane przez specjalistów jako główna terapia farmakologiczna w przypadku tej choroby.

Sytuacje medyczne w których stosowane są bisfosfoniany:

• zapobieganie i leczenie osteoporozy
• choroba Pageta
• przerzuty nowotworowe do kości
• szpiczak mnogi
• pierwotna nadczynność przytarczyc
• zaburzenia osteogenezy
• dysplazja włóknista
• inne stany, w trakcie których występuje łamliwość kości

Bisfosfoniany - działanie

Aby zrozumieć mechanizm działania bisfosfonianów, należy poznać procesy zachodzące w tkance kostnej. Często wyobrażamy sobie kości jako rodzaj martwego wewnętrznego stelaża. Jest to jednak mylny obraz. Nasz szkielet, na poziomie komórkowym, jest niezwykle dynamiczny.

Tkanka kostna podlega ciągłej przebudowie. Jej homeostaza, czyli inaczej równowaga, jest utrzymywana poprzez wyspecjalizowane komórki. Wyróżniamy spośród nich osteoblasty, które mają za zadanie tworzyć kość oraz ją niszczące osteoklasty. W tkance jednocześnie przebiegają oba procesy.

Bisfosfoniany poprzez swoją aktywność hamują procesy rozkładające kości. Dzieje się tak ponieważ zachęcają osteoklasty do apoptozy, czyli samobójczej śmierci. Ze względu na to że, komórki te, nazywane czasami kościogubnymi, są odpowiedzialne za niszczenie tkanki kostnej, ich uśmiercenie blokuje jej utratę.

Bisfosfoniany są dość prostymi związkami chemicznymi. Zagadkowe może się wydawać to, że tak prymitywne cząsteczki rozpoznają osteoklasty i inicjują ich śmierć. Da się to jednak wyjaśnić w dość prosty sposób. Leki te posiadają dwie grupy fosforanowe, które współpracują ze sobą wiążąc się z jonami wapnia.

Dzięki temu bisfosfoniany preferencyjnie łączą się z tym pierwiastkiem i kumulują w kościach. Osiągają w nich wysokie stężenie, jednocześnie nie odkładając się w innych tkankach.

Osteoklasty rozkładając kość, uwalniają bisfosfoniany z tkanki. Cząsteczki leku następnie wnikają do wnętrza komórek kościogubnych. W ten sposób dochodzi do zakłócenia wewnątrzkomórkowych funkcji enzymatycznych w osteoklastach, które prowadzą do niszczenia tkanki kostnej.

Bisfosfoniany wykazują strukturalne podobieństwo do pirofosforanu. Wiele enzymów podlega aktywacji łącząc się z tym związkiem chemicznym. Ponieważ grupa bisfosfonianowa naśladuje strukturę pirofosforanu.

Leki ją posiadające wykazują zdolność udawania tej substancji. Dzięki temu łączą się z odpowiednimi enzymami blokując je. Właśnie na tej drodze bisfosfoniany zaburzają procesy wewnątrzkomórkowe zachodzące w osteoklastach.

Bisfosfoniany - historia

Bisfosfoniany zostały wynalezione i wprowadzone na rynek już w XIX wieku. Nie były jednak używane jako leki. Właściwości chemiczne tych substancji wykorzystywano do zmiękczenia wody w systemach nawadniających stosowanych w gajach pomarańczowych.

Pierwsze badania dotyczące zastosowania bisfosfonianów w leczeniu zaburzeń metabolizmu kości pochodzą z lat sześćdziesiątych XX wieku. Początkowym uzasadnieniem ich działania u ludzi, była ich zdolność blokowania rozpuszczania hydroksyloapatytu, który jest głównym składnikiem minerału kostnego.

Rzeczywisty mechanizm działania bisfosforanów, polegający na blokowaniu osteoklastów, został odkryty dopiero w latach dziewięćdziesiątych. Miało to związek z wprowadzaniem na rynek alendronianu.

Bisfosfoniany - zastosowanie w terapii osteoporozy

Osteoporoza jest chorobą, w trakcie której dochodzi do osłabienia kości w wyniku zmniejszenia ich gęstości mineralnej. Zwiększa to ryzyko złamania. Do kości, które najczęściej się łamią, należą kręgi kręgosłupa, kości przedramienia i biodra. Osteoporoza jest najpopularniejszą przyczyna złamań wśród osób starszych. W wyniku tej choroby, kości mogą osłabić się tak bardzo, że łamią się w sposób spontaniczny.

Bisfosfoniany są zalecane jako najważniejsze leki rozpoczynające leczenie osteoporozy pomenopauzalnej. Długotrwałe ich stosowanie, w przypadku tej choroby, zmniejsza ryzyko złamania kości, oraz zwiększa jej gęstość mineralną.

Terapia bifosfonianami trwa pięć lat w przypadku podania doustnego, lub trzy jeżeli lek przyjmowany jest dożylnie. Efekty leczenia utrzymują się przez trzy do pięciu lat. W przypadku osób z grupy podwyższonego ryzyka, czasami zaleca się terapię doustną, trwającą dziesięć lat, lub dożylną wymagającą sześciu lat podawania leku.

Ocenia się, że stosowanie bisfosfonianów zmniejsza ryzyko złamania o 25 do 70%. Skuteczność jest zależna od rodzaju kości dotkniętej chorobą. Leki te są również przydatne w zmniejszaniu ryzyka przyszłych złamań u tych pacjentów, u których wystąpiły one w przeszłości w wyniku osteoporozy.

Bisfosfoniany - rozpoczęcie terapii

Właściwa podaż witaminy D oraz wapnia jest niezbędna dla utrzymania gęstości kości. Pierwiastek ten jest bardzo ważnym składnikiem budulcowym tkanki kostnej. Witamina D jest natomiast niezbędna aby p,obudzić właściwe wchłanianie wapnia.

Przed przystąpieniem do leczenia, polegającego na przyjmowaniu bisfosfonianów, należy ocenić dzienną podaż wapnia w codziennej diecie, oraz wykonać badania w kierunku osteomalacji, czyli choroby polegającej na niewłaściwym wysyceniu kości tym pierwiastkiem. Jeżeli wyniki wskazują na to zaburzenie, należy dodatkowo wykonać test poziomu witaminy D.

W przypadku stwierdzenia niedoborów, należy koniecznie uzupełnić zasoby witaminy D i wapnia w organizmie przed rozpoczęciem leczenia bisfosfonianami. Zaniedbanie tego problemu może doprowadzić do gwałtownych objawów hipokalcemii, czyli stanu związanego z niskim stężeniem wapnia we krwi.

Nasz organizm posiada specjalne zabezpieczenia kontrolujące poziomy pierwiastków. Gdy stężenie wapnia we krwi jest małe, jest on pobierany z kości, na skutek aktywności osteoklastów. Bisfosfoniany blokują rozkład tkanki kostnej, a co za tym idzie uwalnianie wapnia. Z tego względu po podaniu tych leków u osoby z niskim stężeniem tego pierwiastka we krwi, spada ono jeszcze bardziej.

Niebezpieczeństwo związane z hipokalemią wynika z faktu, że wapń jest nie tylko budulcem kości. Uczestniczy również w przekaźnictwie nerwowo-mięśniowym, reakcjach immunologicznych oraz krzepnięciu krwi. Hipokalemia która może wystąpić po niewłaściwym podaniu bisfosfonianów, prowadzi do takich objawów jak:

• napady tężyczki
• miastenia
• zaburzenie chodu

Bisfosfoniany w zastrzykach i tabletkach

Bisfosfoniany występują w formie leków doustnych oraz dożylnych. Zaletą pierwszej opcji jest zdecydowanie łatwość podania preparatu. Z tego względu pacjenci i lekarze najczęściej decydują się na tabletki. Dawkę i częstotliwość jej przyjmowania, specjalista ustala indywidualnie w zależności od stanu chorego.

Rozwiązanie polegające na przyjmowaniu tabletek ma jednak pewne wady. Stosowanie bisfosfonianów w formie doustnej wiąże się z przykrymi problemami ze strony układu pokarmowego.

W celu uniknięcia wcześniej wspomnianych działań niepożądanych, czasami stosuje się formę dożylną. Jej dodatkową zaletą jest większa szybkość działania w stosunku do podania doustnego. Leki w tej formie zazwyczaj przyjmuje się co 3-4 tygodnie.

Bisfosfoniany - to warto wiedzieć

Bisfosfoniany są lekami o wysokiej skuteczności. Należy pamiętać jednak o tym, że dla właściwych efektów terapeutycznych, oraz zminimalizowania działań niepożądanych istotna jest właściwa podaż wapnia oraz witaminy D. Z tego względu terapię lekami warto uzupełnić odpowiednią suplementacją.

Warto pamiętać również o wpływie omawianych leków na zdolność koncentracji. Przyjmowanie bisfosfonianów może wywoływać zawroty głowy i senność. Z tego względu nie należy prowadzić pojazdów po ich przyjęciu.

Bisfosfoniany - działania niepożądane

Doustnie podawane bisfosfoniany mogą wywoływać rozstrój żołądka, jak również stany zapalne oraz nadżerki w obrębie przełyku. Mogą również wystąpić nudności, wymioty i biegunka.

Dożylne formy tych leków czasami wywołują gorączkę i objawy grypopodobne. Zazwyczaj pojawiają się one po pierwszym zastrzyku. Aby zmniejszyć te powikłania, zaleca się odpowiednie nawodnienie organizmu przed iniekcją.

O autorze

mgr farmacji Sara Janowska

Doktorantka interdyscyplinarnych studiów doktoranckich z zakresu nauk farmaceutycznych i biomedycznych realizowanych na Uniwersytecie Medycznym w Lublinie oraz Instytucie Biotechnologii w Białymstoku.Absolwentka studiów farmaceutycznych na Uniwersytecie Medycznym w Lublinie ze specjalizacją Lek Roślinny. Uzyskała tytuł magistra broniąc pracy z dziedziny botaniki farmaceutycznej na temat właściwości antyoksydacyjnych ekstraktów pozyskanych z dwudziestu gatunków mchów. Obecnie w pracy naukowej zajmuje się syntezą nowych substancji przeciwnowotworowych oraz badaniem ich właściwości na liniach komórek nowotworowych. Przez dwa lata pracowała jako magister farmacji w aptece otwartej.

mgr farmacji Sara Janowska