Aspiryna - działanie, dawkowanie, zastosowanie

Aspiryna zrobiła jedną z najbardziej błyskotliwych karier w farmakologii XX wieku. Bez wahania leczymy aspiryną przeziębienie, ból, gorączkę, a nawet kaca. Mimo że jest to jednoskładnikowy, bardzo prosty lek (oparty na kwasie acetylosalicylowym), naukowcy wciąż znajdują jego nowe zastosowania.

Aspiryna, inaczej kwas acetylosalicylowy (ASA) jest pochodną kwasu salicylowego. Aspiryna jest popularnym środkiem przeciwbólowym, przeciwgorączkowym, przeciwzapalnym, a także - przy długotrwałym stosowaniu - przeciwzakrzepowym. Uśmierza ból mięśni, bóle głowy (również migrenowe) lub bóle zębów. Jest składnikiem wielu leków. Nazwę "aspiryna" opatentowała niemiecka firma Bayer. 

Spis treści

1. Aspiryna - właściwości
2. Aspiryna - działanie
3. Aspiryna - zastosowanie
4. Aspiryna - dawkowanie
5. Aspiryna - skutki uboczne i przeciwwskazania do stosowania

Aspiryna - właściwości

Aspiryna była początkowo produkowana w formie proszku. Na przełomie wieków zmieszano go ze skrobią i uzyskano łatwo rozpuszczalne w wodzie tabletki. To przyczyniło się do wzrostu popularności kwasu acetylosalicylowego tak wśród lekarzy, jak i pacjentów.

Medycy docenili gwarancję precyzyjnie odmierzanych dawek, zaś chorzy - obniżenie ceny dzięki zredukowaniu o połowę kosztów produkcji. Wkrótce okazało się, że kwas acetylosalicylowy można z powodzeniem zastosować w terapii zapalenia opłucnej, migdałków i pęcherza moczowego.

Pomaga także w leczeniu bólów stawów i dolegliwości reumatycznych, w przypadkach gruźlicy, rzeżączki oraz w zwalczaniu dny moczanowej. Do dziś zaleca się go w dużych dawkach przy przewlekłym reumatoidalnym zapaleniu stawów, bólach kręgosłupa, migrenach.

Aspiryna - działanie

W każdej komórce organizmu bezustannie zachodzą procesy chemiczne. Jeśli otaczająca ją błona zostanie uszkodzona, uwalnia się jeden z nienasyconych kwasów tłuszczowych - arachidonowy. Za pomocą enzymu o nazwie cyklooksygenaza jest on natychmiast przekształcany w prostaglandyny (uwalniane zarówno pod wpływem bodźców mechanicznych jak i chemicznych). Substancje te alarmują organizm o zniszczeniach w komórkach, biorą udział m.in. w przekazywaniu bólu oraz powstawaniu stanów zapalnych i gorączki.

Kwas acetylosalicylowy potrafi zahamować proces wydzielania cyklooksygenazy, a tym samym zatrzymuje uwalnianie prostaglandyn. Dlatego tak świetnie sprawdza się jako środek przeciwzapalny i przeciwbólowy. To jednak nie koniec jego możliwości. Otóż prostaglandyny powstają w wielu miejscach w organizmie i wszędzie w proces hamowania ich działania może włączyć się aspiryna. Dzięki temu potrafi np. zapobiegać krzepnięciu krwi.

Gdy dochodzi do aktywacji jej płytek (trombocytów), których zadaniem jest naprawa wszelkich uszkodzeń naczyń krwionośnych, uwalnia się związek o strukturze zbliżonej do prostaglandyn, zwany tromboksanem A2. To właśnie on rozpoczyna proces krzepnięcia. Do jego syntezy dochodzi również w wyniku przemian kwasu arachidonowego pod wpływem cyklooksygenazy.

Kwas acetylosalicylowy, hamując aktywność tego enzymu, nie dopuszcza do powstania tromboksanu A2. Jednorazowy kontakt trombocytu z kwasem acetylosalicylowym hamuje wytwarzanie tromboksanu przez płytkę krwi do końca jej życia (ok. 8 dni). Ostatnio odkryto kolejne pole działania aspiryny.

Z badań wynika, że w czasie radioterapii pośrednio dochodzi do zwiększenia produkcji prostaglandyn, które osłabiają układ odpornościowy w walce z komórkami nowotworowymi. Kwas acetylosalicylowy zatrzymuje ten proces i przywraca normalny tryb pracy układu immunologicznego, może zatem okazać się pomocny w zwalczaniu raka przez organizm.

Aspiryna - zastosowanie

Kwas acetylosalicylowy potrafi zapobiegać i łagodzić skutki wielu chorób cywilizacyjnych:

• Do najgroźniejszych zalicza się schorzenia sercowo-naczyniowe, np. miażdżycę tętnic wieńcowych i zawał mięśnia sercowego. Regularnie przyjmowany kwas acetylosalicylowy hamuje powstawanie zakrzepów, które mogą zamknąć światło tętnicy. Tym samym niemal o połowę zmniejsza ryzyko wystąpienia zawału. W dużej dawce pomaga też w trakcie zawału (zmniejsza śmiertelność nawet o 23 proc.).
• Powinni go także zażywać pacjenci z atakami przejściowego niedokrwienia, czego efektem może być udar mózgu.
• Kwas acetylosalicylowy jest również pomocny w III trymestrze ciąży. U co dziesiątej kobiety dochodzi wtedy do nagłego wzrostu ciśnienia i tzw. stanu przedrzucawkowego. Nieleczony, prowadzi czasem do wystąpienia rzucawki, która może być niebezpieczna dla matki i dziecka. Przyczyną nieprawidłowości jest zachwianie równowagi pomiędzy różnymi rodzajami prostaglandyn, zaś kwas acetylosalicylowy potrafi tę równowagę przywrócić.
• Aspirynę stosuje się również w zapobieganiu powikłaniom cukrzycy. Jednym z nich jest zasklepianie się drobnych naczyń wieńcowych. Jeśli do tego procesu (zwanego mikroangiopatią) dojdzie w obrębie siatkówki oka, można utracić wzrok. Okazało się, że przyjmując aspirynę przez rok, udaje się zmniejszyć to zagrożenie nawet o 50 proc.
• Z cennych właściwości kwasu acetylosalicylowego korzystają również chirurdzy, ponieważ dzięki niemu ryzyko rozwoju zakrzepicy żylnej oraz zatoru płucnego po operacjach może być zredukowane do połowy, natomiast po zabiegach omijających (tzw. by-pass) o tyle samo zmniejsza się niebezpieczeństwo zamknięcia nowego naczynia krwionośnego.

Aspiryna - dawkowanie

Dorośli mogą przyjąć jednorazowo od 500 mg do 1000 mg kwasu acetylosalicylowego, czyli około 1-2 tabletki. Maksymalna dawka dobowa dla osoby dorosłej wynosi 4 g (około 8 tabletek).

Dzieci i młodzież powyżej 12. roku życia mogą zażyć jednorazowo 500 mg aspiryny, jednak tylko i wyłącznie na zlecenie lekarza. Nie stosować więcej niż 1500 mg na dobę.

Aspiryna - skutki uboczne i przeciwwskazania do stosowania

Nie ma leków idealnych. Również aspiryna nim nie jest. Dość szybko okazało się, że stosowanie dużych dawek ASA może wywoływać niebezpieczne skutki uboczne, m.in.:

• uszkodzenie błony śluzowej żołądka
• bóle brzucha
• astma aspirynowa
• śródmiąższowe zapalenie nerek
• zapalenie wątroby
• niestrawność
• zawroty głowy
• krwawienia i krwotoki
• obrzęki
• przyspieszenie czynności serca.

W USA na skutek krwawienia lub pęknięcia wrzodów żołądka wywołanych regularnym zażywaniem dużych dawek aspiryny trafia co roku do szpitali ok. 100 tysięcy osób, a niemal jedna piąta umiera.

Kwas acetylosalicylowy jest absolutnie niewskazany dla dzieci poniżej 12. roku życia, ponieważ bywa przyczyną groźnego w skutkach zespołu Rey’a (poważne zaburzenia neurologiczne).

Aspiryna nie pomoże np. przy bólach kurczowych, czyli w przypadku dolegliwości menstruacyjnych. Może wręcz nasilić krwawienie.

Inne przeciwwskazania:

• nadwrażliwość na salicylany
• zaburzenia czynności nerek lub wątroby
• napady astmy oskrzelowej
• ciąża i karmienie piersią
• skaza krwotoczna.

miesięcznik "Zdrowie"