Żuchwa - budowa, funkcje, choroby

Żuchwa to pojedyncza, ruchoma kość o podkowiastym kształcie, wchodząca w skład twarzoczaszki. Bierze udział w ruchu zamykania i otwierania ust, jest niezbędna do rozdrabniania pokarmu i mówienia. Jak zbudowana jest żuchwa? Jakie pełni funkcje?

Żuchwa odpowiada przede wszystkim za pracę mechaniczną związaną z przeżuwaniem pokarmów. Jest miejscem w którym zakotwiczone są zęby oraz bierze udział w mówieniu. Żuchwa połączona jest z czaszką dwoma stawami skroniowo- żuchwowymi.

Wyrostki kłykciowe współtworzą z kośćmi skroniowymi stawy skroniowo-żuchwowe. Początkowo żuchwa porusza się ruchem obrotowym, aż do otwarcia ust na niewielką szerokość około 2-3 cm, następnie dochodzi do ruchów saneczkowych, podczas dalszego otwierania ust wyczuwalne jest wysunięcie żuchwy do przodu.

Spis treści

1. Żuchwa - anatomia
2. Żuchwa - anatomia
3. Mięśnie działające na żuchwę
4. Żuchwa - choroby 
5. Wady zgryzu związane z żuchwą

Żuchwa - anatomia

W żuchwie wyróżnia się trzy części:

• środkową, czyli trzon
• dwie boczne, czyli gałęzie (łączące się z końcami trzonu)

Trzon o kształcie podkowiastym posiada dwa brzegi oraz dwie powierzchnie. Górny, inaczej zębodołowy brzeg żuchwy, zawiera zębodoły. Każdy zębodół jest miejscem, w którym znajduje się ząb, idealnie do niego pasujący. Dolny brzeg trzonu żuchwy jest grubszy, zaokrąglony i dłuższy od górnego. Trzon żuchwy ma powierzchnię zewnętrzną i wewnętrzną. W zależności od wieku człowieka, trzon z gałęzią tworzą kąt 90-140°.

Na przedniej powierzchni trzonu żuchwy widoczne są guzy bródkowe oraz na wysokości pierwszych przedtrzonowców – dwa otwory bródkowe, przez które z kanału żuchwy wychodzą nerwy bródkowe i tętnice bródkowe. Najbardziej wystająca część trzonu to guzowatość bródkowa. Żuchwa posiada także zagłębienia które są miejscem, gdzie znajdują się lub przyczepiają różne struktury. Są to m.in dołki podjęzykowe - ślinianki podjęzykowej oraz dołki dwubrzuścowe, czyli miejsca przyczepu brzuśców przednich mięśni dwubrzuścowych.

Żuchwa - anatomia

Głównym zadaniem żuchwy jest praca mechaniczna związana z przeżuwaniem pokarmu. Dlatego żuchwa zbudowana jest z istoty gąbczastej znajdującej się ośrodkowo, która otoczona została mocną warstwą zbitą. Miejsca, w których żuchwa wykazuje najwyższą twardość to podstawa żuchwy. Powierzchnie żuchwy pokrywa okostna, unaczyniona i unerwiona. Istota zbita, zbudowana z beleczek kostnych tworzących zrąb formuje charakterystyczny układ. Beleczki kostne ułożone są w ciągu linii sitowych, tzw. trajektorii, przebiegających od strony bródkowej, następnie skośnie ku górze, poprzez gałąź aż do wyrostka dziobiastego. Przebieg linii sitowych zazwyczaj jest równoległy do miejsca największego ucisku i rozciągania żuchwy podczas żucia.

Żuchwa posiada także miejsca o zmniejszonej opornośni kostnej, bardziej podatne na złamania czy urazy. Występują one w okolicy kła, kąta żuchwy (okolic zawiązka zęba mądrości) oraz w okolicy szyi wyrostka stawowegoo. Miejsca szczególnie wytrzymałe to między innymi obszar znajdujący się w linii pośrodkowej, wzmocniony spojeniem bródkowym i guzowatością bródkową oraz okolica otworu bródkowego, którego obwód jest pogrubiony obwódką z kości zbitej.

Mięśnie działające na żuchwę

Rozdrabnianie pokarmu za pomocą żuchwy odbywa się dzięki mięśniom przyczepionym do kości. Wśród 32 mięśni (po 16 z każdej strony) wyróżnia się mięśnie działające w jednym kierunku, inaczej synergistyczne, oraz takie, które działają w różnych kierunkach - antagonistycznie.

• mięśnie obniżające - pociągające żuchwę ku dołowi: skrzydłowy boczny dolny, dwubrzuścowy, żuchwowo-gnykowy, bródkowo-gnykowy
• mięśnie unoszące - pociągające żuchwę ku górze: żwacz, skrzydłowy przyśrodkowy i skroniowy
• mięśnie cofające - pociągające żuchwę do tyłu: tylne włókna mięśni skroniowych, przyśrodkowe włókna mięśni żywaczy, mięśnie dwubrzuścowe, bródkowo-gnykowe i żuchwowo-gnykowe
• mięśnie skręcające - pociągające żuchwę na boki: jednostronnie kurczący się mięsień skrzydłowy boczny dolny i mięśnie współdziałające, na przykład mięsień żuchwowo-gnykowy tej samej strony. Ruch powrotny może się odbyć za pomocą mięśni skrzydłowych - przyśrodkowych i/lub żuchwowo gnykowych strony przeciwne

Żuchwa - choroby 

Istnieje wiele zaburzeń związanych z narządem żucia. Są to m.in.:

• Dysfunkcje mięśni żuchwy

W przypadku dysfunkcji mięśniowych najczęściej spotkać się można z zaburzeniami na tle psychicznym. Pacjenci w wyniku nadmiernego stresu zgrzytają zębami, zaciskają je. Prowadzi to rozbudowania mięśni, podobnie jak rozbudowują się mięśnie innych partii ciała poprzez ćwiczenia. W konsekwencji dochodzi do coraz silniejszego zaciskania zębów. Zaleca się w takim przypadku wizytę u dentysty, który zaproponuje optymalną dla pacjenta metodę leczenia.

• Zablokowanie stawu skroniowo- żuchwowego

Podczas zablokowania stawu nie ma możliwości wykonania w nim ruchu. Najczęściej dzieje się tak, gdy krążek międzykręgowy (potocznie zwany dyskiem) w stawie skroniowo-żuchwowym zmieni swoje położenie i ograniczy ruchy w stawie. Może też dojść do zmiany położenia kości tworzących staw. Pacjentom często towarzyszy ból. Dochodzi do tymczasowego zablokowania ruchów w stawie. Zdarza się jego elementy wracają samoistnie na swoją fizjologiczną pozycję. Jeśli tak się nie dzieje, należy udać się do lekarza.

• Zespół Costena czyli zespół bolesnego stawu skroniowo- żuchwowego

W typowych przypadkach na początku ból jest ograniczony do okolicy stawu skroniowo-żuchwowego i pojawia się jedynie przy żuciu. Później może promieniować do skroni, czoła, czubka głowy, a nawet potylicy i karku. Ból ma tępy charakter, może jednak ulegać zaostrzeniu. Pojawia się w czasie jedzenia i po dłuższym mówieniu. Pacjenci skarżą się na trzaski w stawie, napięcie i bolesność mięśni żwaczy, ograniczenie ruchów żucia. Mogą pojawić się szumy uszne czy nawet upośledzenie słuchu

• Szczękościsk

Szczękościsk wiąże się z trudnościami z otwarciem ust i uniemożliwieniem mówienia. Szczękościsk występuje w przebiegu:

• krwiaków: wewnątrzstawowych, mięśni żuchwy, dołu podskroniowego i skrzydłowo- podniebiennego, złamania kości, osteoartrozy
• zapaleń stawu skroniowo-żuchwowego,
• ropni: małżowiny usznej, przewodu słuchowego zewnętrznego, okołomigdałkowy, przestrzeni przygardłowej, okołozębowy, przestrzeni podskroniowej, dna jamy ustnej
• nowotworów: przestrzeni podskroniowej, dołu skrzydłowo-podniebiennego, ślinianek oraz tkanek otaczających staw. Przed rozpoczęciem leczenia należy ustalić przyczynę szczękościsku. Kiedy stan ten się przedłuża, może dojść do zmian zwyrodnieniowych w stawach skroniowo-żuchwowych.

• Uraz mechaniczny żuchwy

Charakterystyczne objawy to ból podczas poruszania żuchwą: mówienia czy jedzenia oraz obrzęk twarzy. Należy udać się do lekarza, aby ocenił czy doszło do złamania i zaplanował leczenie.

• Nowotwór żuchwy

Nowotwór żuchwy, o miejscowej złośliwości, w większości przypadków występuje w okolicy zębów trzonowych w tylnej części żuchwy, rzadziej lokalizuje się w szczęce. Guz może dawać wznowy, nacieka okoliczne tkanki, ale przerzutuje bardzo rzadko. Szkliwiak rzadko jest bolesny i charakteryzuje się powolnym, wieloletnim wzrostem.

Wady zgryzu związane z żuchwą

• Tyłożuchwie, inaczej retrogenia jest wadą zgryzu w której żuchwa jest cofnięta w stosunku do szczęki, dochodzi do zahamowania doprzedniego wzrostu żuchwy. Cofnięta żuchwa leczona jest za pomocą aparatu ortodontycznego oraz operacji.
• Przodożuchwie może być wadą czynnościową, kiedy żuchwa jest nieprawidłowo ustawiona, ale ma prawidłową budowę) lub morfologiczną, co oznacza nadmierny wzrost żuchwy. Podobnie jak retrogenię, leczy się ją przy pomocą aparatu ortodontycznego lub zabiegu chirurgicznego.

Natalia Młyńska