Szkielet człowieka - budowa, funkcje, choroby oraz różnice między szkieletami kobiet i mężczyzn

Szkielet człowieka, kościec czy układ kostny to określenie wszystkich kości, które wchodzą w skład ludzkiego ciała. Szkielet dorosłego człowieka składa się z 206 kości, lecz w trakcie rozwoju osobniczego wiele z nich dopiero powstaje lub się zrasta. Dlatego noworodek ma aż 270, a nastolatek może mieć nawet 356 kości.

Szkielet człowieka waży średnio około 10 kilogramów w przypadku kobiet oraz 12 kilogramów u mężczyzn. W pierwszym okresie rozwoju kościec ma charakter łącznotkankowy, jednak już od czwartego do szóstego tygodnia życia zarodka powstają na tym podłożu odrębne ogniska chrzęstne, z których następnie powstanie kostne rusztowanie dla całego organizmu.

Spis treści

1. Szkielet człowieka - budowa
2. Szkielet człowieka - funkcje
3. Szkielet człowieka - choroby i uszkodzenia
4. Różnice w budowie szkieletu mężczyzn i szkieletu kobiet
5. Szkielet człowieka – skład

Szkielet człowieka - budowa

Szkielet człowieka w największym stopniu tworzy tkanka kostna, ale współtworzy go również tkanka chrzęstna. Składa się na niego pięć kategorii kości:

• kości długie (łac. ossa longa),
• kości płaskie (łac. ossa plana),
• kości pneumatyczne (łac. ossa pneumatica),
• kości krótkie (łac. ossa brevia),
• kości różnokształtne (łac. ossa multiformia).

U dorosłego człowieka 80 kości należy do szkieletu osiowego, który tworzą czaszka, kręgosłup, żebra i mostek. Natomiast pozostałe 126 kości tworzy szkielet kończyn górnych i dolnych oraz ich obręczy.

Szkielet człowieka - funkcje

Do podstawowych funkcji ludzkiego szkieletu zalicza się:

• funkcję ochronną,
• umożliwianie ruchu,
• podtrzymywanie ciała (utrzymywanie pozycji ciała i narządów wewnętrznych, a także kształtu ciała),
• produkcję komórek krwi,
• przechowywanie minerałów,
• regulację endokrynologiczną.

Kości zapewniają narządom wewnętrznym ochronę przed uszkodzeniami. Czaszka stanowi kostną ochronę mózgu, kręgi tworzą kanał, który chroni rdzeń kręgowy, a żebra, kręgosłup i mostek tworzą kostną klatkę, która ochrania serce i płuca.

Dzięki obecności stawów i współdziałaniu mięśni szkielet umożliwia również ruch poszczególnych kończyn, jak i całego ciała. Ruchy te koordynuje układ nerwowy.

Szkielet nadaje również ludzkiemu ciału kształt i pozwala utrzymywać je w pozycji pionowej. Zapewnia również punkty zaczepienia lub podparcia dla narządów wewnętrznych. Gdyby nie klatka piersiowa, płuca mogłyby się zapaść, gdyby nie kręgosłup i miednica, jama brzuszna nie miałaby się gdzie stabilnie osadzić.

Znajdujący się wewnątrz kości szpik kostny odpowiada za wytwarzanie komórek krwi. Proces ten nazywa się hemopoezą. U dzieci zachodzi ona głównie w kościach długich, natomiast u dorosłych również w kręgach i mostku.

W szkielecie przechowywane są liczne minerały, jednak zdecydowanie najwięcej jest w nim wapnia, który stanowi jeden z głównych składników kości. Natomiast szpik kostny zawiera przede wszystkim dużo żelaza.

Komórki kości wytwarzają również hormon – osteokalcynę. Służy on m.in. do regulacji poziomu cukru we krwi, stymulacji produkcji testosteronu oraz odkładania się tłuszczu.

Szkielet człowieka - choroby i uszkodzenia

Najczęstsze urazy w obrębie szkieletu to skręcenia, zwichnięcia i złamania. Kości dotyczą jedynie te ostatnie. Szczególnie podatne są na nie małe dzieci oraz osoby w podeszłym wieku, zwłaszcza te chore na osteoporozę. Większa łamliwość kości wynika też u nich z naturalnego osłabienia kości na starość. Natomiast u nieletnich to efekt nie w pełni wykształconego kośćca.

Złamaniem kości określa się przerwanie ciągłości tkanki kostnej, któremu towarzyszy uszkodzenie okolicznych tkanek. Złamania kości dzielą się na otwarte (złamanie, wskutek którego złamana kość przebija skórę) i zamknięte (skóra i tkanki miękkie nad złamaniem są nienaruszone). Wyróżnia się także złamania proste (w linii złamania występują tylko dwa odłamy kostne), z przemieszczeniem odłamów kostnych (tzn. nie ma między nimi żadnego kontaktu), stawowe i pozastawowe, poprzeczne i spiralne, a nawet w kształcie motyla.

Poza złamaniami kości oraz skręceniami i zwichnięciami, które dotyczą stawów i okalających je struktur, w obrębie szkieletu często występują również zwyrodnienia i spondyloartropatie, jak m.in.:

• choroba zwyrodnieniowa stawów,
• reumatoidalne zapalenie stawów (RZS),
• zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK).

Popularnymi chorobami kośćca są także:

• martwica jałowa kości,
• dysplazje,
• reumatyzm,
• krzywica,
• wrodzona łamliwość kości.

Różnice w budowie szkieletu mężczyzn i szkieletu kobiet

Różnice w budowie męskiego i żeńskiego szkieletu są wyraźne, jednak jest ich znacznie mniej niż różnic w budowie i funkcji tkanek miękkich. Poza różnicami takimi jak rozmiar czy masa szkieletu (statystycznie większego, bardziej wytrzymałego i cięższego u mężczyzn) występują również różnice w budowie:

• czaszki,
• kości długich,
• miednicy,
• uzębienia.

Różnice w budowie czaszki widać najlepiej w środkowej linii karku, na wyrostku sutkowatym kości skroniowej, łuku brwiowym oraz podbródku. Nieco subtelniejsze różnice można także dostrzec w uzębieniu, dotyczy to zwłaszcza kłów.

Męskie kości długie są zazwyczaj większe i cięższe niż kości długie kobiet. Mężczyźni mają również silniejsze miejsce przyczepów mięśniowych, co ułatwia im posiadanie większej masy mięśniowej.

Najwięcej znaczące różnice dotyczą jednak miednicy. U kobiet jest ona szersza i ma mocniej zakrzywioną do wewnątrz kość krzyżową. Dzięki temu tworzy konstrukcję przypominającą lejek, która pomaga dziecku przebyć drogę od macicy do kanału rodnego i ułatwia poród.

Szkielet człowieka – skład

W skład szkieletu człowieka wchodzą kości głowy, które dzielą sią na kości mózgoczaszki i kości twarzoczaszki.

Kości mózgoczaszki to:

• kość czołowa,
• kość ciemieniowa prawa i lewa,
• kość potyliczna,
• kość skroniowa prawa i lewa,
• kość klinowa,
• kość sitowa.

Kości twarzoczaszki to:

• kość nosowa,
• przegroda nosowa (lemiesz, blaszka pionowa kości sitowej),
• kość łzowa,
• kość jarzmowa,
• podniebienie kostne,
• szczęka (kość szczękowa),
• żuchwa,
• kosteczki słuchowe (młoteczek, kowadełko, strzemiączko).

Kolejną ważną grupę kości stanowią kości tułowia:

• kręgosłup (7 kręgów szyjnych, 12 kręgów piersiowych, 5 kręgów lędźwiowych, 5 kręgów krzyżowych i 3 do 5 kręgów ogonowych, a więc łącznie od 32 do 34 kręgów),
• żebra (12 par),
• mostek.

Kości kończyny górnej dzielą się na:

• kości obręczy kończyny górnej (łopatki i obojczyki),
• ramię (kość ramienna),
• przedramię (kość promieniowa, kość łokciowa),
• rękę.

Rękę z kolei tworzą:

• nadgarstek (kość łódeczkowata, kość księżycowata, kość trójgraniasta, kość grochowata, kość czworoboczna większa, kość czworoboczna mniejsza, kość główkowata, kość haczykowata),
• kości śródręcza,
• palce (paliczki): kciuk, palec wskaziciel, palec środkowy, palec obrączkowy, palec mały.

Na kości kończyny dolnej składają się:

• obręcz kończyny dolnej (potocznie zwana miednicą i dzieląca się na miednicę mniejszą i większą. W skład miednicy wchodzą: kość biodrowa, kość kulszowa, kość łonowa i spojenie łonowe),
• kość udowa,
• rzepka,
• goleń (kość piszczelowa, kość strzałkowa),
• stopa.

Stopa zbudowana jest natomiast z następujących kości:

• kości stępu (kość skokowa, kość piętowa, kość łódkowata, kości klinowate, kość sześcienna),
• kości śródstopia,
• kości palców (wśród nich także paluch). 

Bibliografia

Bochenek A., Reicher M., „Anatomia człowieka”, tom I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.

Bartosz Wróblewski