Staw ramienny - anatomia, funkcje i przyczyny bólu

Staw ramienny to największy staw kończyny górnej, który łączy kość ramienną z obręczą barkową. Jako staw kulisty umożliwia bardzo szeroki zakres ruchu we wszystkich płaszczyznach. Uszkodzenia stawu ramiennego mogą z jednej strony generować ból i ograniczać ruchomość w stawie, a z drugiej strony wywoływać niestabilność związaną ze zbytnim rozluźnieniem i rozciągnięciem okalających go struktur.

Staw ramienny jest podatny na urazy i kontuzje, ponieważ jest dość intensywnie używany, a przez sportowców - często nadużywany. To w połączeniu z dużym zakresem ruchomości we wszystkich kierunkach oraz mnogością okalających go struktur sprawia, że łatwo go uszkodzić.

Spis treści

1. Staw ramienny - anatomia
2. Staw ramienny - funkcje
3. Ból barku

Staw ramienny - anatomia

Powierzchnie stawowe tworzą głowa kości ramiennej oraz panewka stawowa łopatki. Brzegi panewki okala pierścień włóknisty - tzw. obrąbek stawowy zbudowany z chrząstki włóknistej i gruby na około 4-6 mm. Obrąbek stawowy powiększa powierzchnię panewki, dzięki czemu utrwala ruchy w stawie.

Głowa stawu (czyli głowa kości ramiennej) to niemal połowa kuli o promieniu około 2,5 cm. Granicę głowy stawu tworzy szyjka anatomiczna i właśnie do niej sięga chrząstka, która pokrywa powierzchnię stawową (linia ta zostaje przekroczona jedynie w obrębie bruzdy międzyguzkowej).

W związku z dużą różnicą wielkości między głową a panewką stawu ramiennego, a także ze względu na szeroki zakres ruchomości - torebka stawowa tworzy luźny, długi i obszerny worek, który kieruje się do jamy pachowej, gdy ramię jest opuszczone. Po odwiedzeniu kończyny luźny fałd nie jest widoczny, ponieważ torebka sie w tym miejscu napina. Torebkę ochraniają i wzmacniają mięśnie, które ją okalają i się do niej przyczepiają:

• m. podłopatkowy;
• m. nadgrzebieniowy;
• m. podgrzebieniowy;
• m. obły mniejszy.

Ścięgna mięśni, które zrastają się z torebką stawową, można uznać za tzw. więzadła czynne. Poza nimi torebka stawu ramiennego ma także więzadła właściwe, które również ją wzmacniają, jednak działając biernie:

• więzadło kruczo-ramienne – rozpoczyna się na wyrostku kruczym łopatki, a kończy na obu guzkach kości ramiennej. Wzmacnia górną ścianę torebki, hamuje przywodzenie i dźwiga ramię w normalnym, opuszczonym ułożeniu, przeciwdziałając w ten sposób zsuwaniu się głowy kości ramiennej z panewki;
• więzadło obrąbkowo-ramienne – przyczepia się, tak jak sama torebka, do szyjki anatomicznej kości ramiennej oraz do brzegu obrąbka stawowego. Wzmacnia głębokie warstwy torebki, głównie z przodu i z góry. Hamuje m.in. ruch rotacji zewnętrznej;
• więzadło kruczo-barkowe – Łączy wyrostek kruczy łopatki oraz koniec barkowy obojczyka. Podczas wznosu przez zgięcie oraz odwiedzenie ramienia powyżej 60 stopni, włącza do ruchu łopatkę (tzw. obrót łopatki).

Za unaczynienie stawu ramiennego odpowiadają gałązki stawowe:

• tętnicy nadłopatkowej (od tętnicy podobojczykowej),
• tętnicy przedniej i tylnej okalającej ramię,
• tętnicy podłopatkowej (od tętnicy pachowej).

Tętnice okalające zespalają się ze sobą, tworząc pierścień dokoła szyjki chirurgicznej kości ramiennej, z którego liczne gałązki wstępujące zaopatrują dolną część stawu.

Natomiast za unerwienie stawu ramiennego odpowiadają nerwy:

• nadłopatkowy,
• podłopatkowy,
• pachowy.

Wszystkie odchodzą od splotu ramiennego. Są to te same nerwy, które zaopatrują mięśnie barku.

Staw ramienny - funkcje

Staw ramienny to staw kulisty wolny, wieloosiowy. Dużą ruchomość zawdzięcza temu, że panewka jest stosunkowo mała w stosunku do głowy stawu, a torebka stawowa jest obszerna i luźna. Wielostronne ruchy w stawie można sprowadzić zdaniem Adama Bochenka i Michała Reichera do czterech ruchów zasadniczych:

• ruch odwodzenia i przywodzenia - podczas odwodzenia dół pachowy się otwiera i działają mięśnie: nadgrzebieniowy, część środkowa naramiennego i głowa długa dwugłowego ramienia. Podczas przywodzenia dół pachowy się zamyka, a aktywują się mięśnie: piersiowy większy, głowa długa trójgłowego i najszerszy grzbietu. Odwodzenie powyżej poziomu nie jest możliwe, ponieważ napinają się mięśnie przywodzące i dolna ściana torebki stawowej, a guzek większy kości ramiennej opiera się o sklepienie stawu ramiennego. Unoszenie kończyny do około 150-160 stopni odbywa się więc w stawach obojczyka, a jeszcze dalszy ruch ramienia do pionu przejmują klatka piersiowa i kręgosłup;
• ruch zginania i prostowania - innymi słowy podnoszenie kończyny do przodu i do tyłu, czyli ruchy wahadłowe. Do przodu ramię podnoszą głównie mięśnie dwugłowy ramienia, kruczo-ramienny oraz część obojczykowa naramiennego i piersiowego większego. Unoszenie do tyłu wykonują mięśnie obły większy, najszerszy grzbietu, część tylna naramiennego oraz głowa długa trójgłowego;
• ruchy obwodzenia w stawie ramiennym - to połączenie ruchów zgięcia i prostowania z odwodzeniem i przywodzeniem. Wolny koniec kości ramiennej zatacza elipsę poprzecznie owalną. Ruchy obwodzenia w stawie ramiennym łączą się z odpowiednimi ruchami w stawach obojczyka, znacznie zwiększając zakres całego ruchu;
• ruchy obrotowe - to ruchy w stosunku do osi długiej kości ramiennej, czyli rotacja do wewnątrz (nawracanie) oraz rotacja na zewnątrz (odwracanie) ramienia. Za obrót do wewnątrz (nawracanie) odpowiadają mięśnie: podłopatkowy, piersiowy większy, najszerszy grzbietu, obły większy, dwugłowy ramienia i część przednia naramiennego. Obrót na zewnątrz wykonują natomiast mięśnie podgrzebieniowy, obły mniejszy, nadgrzebieniowy (bardzo nieznacznie) i część tylna naramiennego.

Ból barku

Przyczyny bólu stawu ramiennego i całego barku są tak zróżnicowane, jak szeroki jest zakres ruchu w tym stawie. Najczęściej określa się je mianem zespołu bolesnego barku, zamrożenia barku lub powiązanego z tą okolicą uszkodzenia stożka rotatorów, o których to urazach oraz sposobach ich leczenia dowiesz się z poniższych artykułów:

Bibliografia

• Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, Tom I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
• Wiszomirska I., Anatomia układu ruchu człowieka, Wydawnictwo AlmaMer, Warszawa 2009.

Bartosz Wróblewski