Staw biodrowy: budowa i choroby

Staw biodrowy jest dużym stawem kulistym, który łączy głowę kości udowej z panewką, zbudowaną z trzech kości miednicy. Ból stawu biodrowego może pojawić się w każdym wieku i w przebiegu wielu chorób. Jak działa staw biodorwy, co jest przyczyną bólu biodra i jak przebiega jego leczenie?

Staw biodrowy umożliwia człowiekowi utrzymanie ciała w pozycji pionowej, a także szeroki zakres ruchu kończyny dolnej i swobodne poruszanie się na dwóch nogach.

Dolegliwości bólowe okolicy stawu biodrowego występować mogą u osób w każdym wieku, jednakże najczęściej do lekarza z tym problemem zgłaszają się pacjenci po 60. roku życia, którym ból biodra uniemożliwia swobodne poruszanie się, wykonywanie codziennych czynności i znacząco obniża jakość życia.

Wczesne rozpoznanie przyczyny występowania dolegliwości umożliwia szybkie wdrożenie leczenia i szansę na powrót do pełnej sprawności fizycznej.

Spis treści

1. Staw biodrowy: budowa
2. Staw biodrowy: zakres ruchomości
3. Staw biodrowy: badania
4. Staw biodrowy: przyczyny bólu
5. Staw biodrowy: diagnostyka schorzeń stawu biodrowego
6. Staw biodrowy: leczenie schorzeń
7. Staw biodrowy: najczęstsze choroby
8. Choroby stawu biodrowego u dorosłych
• Choroba zwyrodnieniowa stawów biodrowych
• Zwichnięcie stawu biodrowego
• Biodro trzaskające
9. Choroby stawu biodrowego u dzieci
• Dysplazja rozwojowa stawu biodrowego
• Choroba Legga-Calvego-Perthesa
• Młodzieńcze złuszczenie nasady głowy kości udowej
• Miejscowy niedorozwój proksymalnej części kości udowej

Staw biodrowy: budowa

Staw biodrowy łączy głowę kości udowej z panewką stawu biodrowego, składającą się z trzech kości miednicy: biodrowej, kulszowej i łonowej. Obie powierzchnie stawowe pokryte są chrząstką szklistą, która jest bardzo wytrzymała, sprężysta i odporna na ścieranie.

Elementem stawu biodrowego jest także obrąbek stawowy, który pogłębia panewkę. W obrębie stawu wyróżnia się więzadło biodrowo-udowe, więzadło łonowo-udowe, więzadło kulszowo-udowe oraz więzadło głowy kości udowej, których głównym zadaniem jest wzmocnienie torebki stawowej, zabezpieczenie stawu przed nadmiernymi ruchami i zwichnięciem oraz stabilizacja szyjki głowy kości udowej.

Od zewnątrz staw pokryty jest grubą torebką stawową, która wyścielona jest od wewnątrz błoną maziową. Wytwarza ona płyn stawowy, aby nawilżyć powierzchnie stawowe i umożliwić swobodny, płynny ruch.

Pracę stawu wspomaga wiele mięśni, między innymi mięsień prosty uda, mięśnie pośladkowe wielki i średni, mięsień przywodziciel wielki oraz mięsień biodrowo-lędźwiowy.

Staw biodrowy: zakres ruchomości

Ruch w obrębie stawu biodrowego można wykonać w 6 płaszczyznach. Są to zginanie, wyprost, odwodzenie, przywodzenie, rotacja zewnętrzna oraz rotacja wewnętrzna. Fizjologicznie zakres ruchu wyrażany jest w stopniach.

Staw biodrowy: badania

Schorzeniami układu kostno-stawowego zajmuje się lekarz specjalista ortopeda, do którego skierowanie wystawia lekarz pierwszego kontaktu. Badanie stawu biodrowego składa się z trzech kluczowych elementów: oglądania, badania palpacyjnego, a także badania zakresu ruchomości stawu.

Nie należy jednak zapominać o tym jak ważna jest rozmowa z pacjentem oraz prześledzenie historii jego choroby, a także dokładne określenie charakteru i lokalizacji odczuwanych przez chorego dolegliwości bólowych przed rozpoczęciem badania fizykalnego.

• oglądanie

Pierwszym ocenianym parametrem, bardzo istotnym dla postawienia właściwej diagnozy, jest obserwowanie sposobu poruszania się pacjenta. Schorzenia stawu biodrowego charakteryzują się najczęściej wystąpieniem chodu kołyszącego.

Ponadto, w trakcie oglądania okolicy stawu biodrowego należy zwrócić szczególną uwagę na obecność blizn pooperacyjnych, zaników mięśniowych, a także zmian skórnych, sińców i obrzęków.

Ważne jest także określenie długości kończyn dolnych oraz ocena ich symetrii. Lekarz poprosi pacjenta o zgięcie kończyn w stawach biodrowych i kolanowych, a następnie porówna i oceni położenie kolan względem siebie

• badanie palpacyjne

Badanie palpacyjne stawu biodrowego jest istotnym elementem badania lekarskiego, jednakże nie jest ono dokładne ze względu na głębokie położenie stawu.

• badanie zakresu ruchomości stawu

Do przeprowadzenia badania zakresu ruchu w stawie biodrowym wykorzystuje się testy czynne, bierne oraz oporowe.

Lekarz powinien dokładnie zanotować w dokumentacji medycznej, w których lokalizacjach podczas badania pojawiają się dolegliwości bólowe, a które pozostają bezbolesne, a także informacje dotyczące ogólnego zakresu ruchu w stawie, napięcia określonych mięśni, czucia końcowego oraz wyników badania palpacyjnego stawu podczas jego ruchów.

Ocenie podlegają zginanie, wyprost, odwodzenie, przywodzenie, a także rotacja zewnętrzna i wewnętrzna w obrębie stawu. Każdy zbadany parametr porównywany jest z fizjologicznym zakresem ruchu wyrażanym w stopniach.

• test Trendelenburga

Test Trendelenburga jest podstawowym badaniem diagnostycznym wykonywanym u każdego pacjenta zgłaszającego dolegliwości bólowe w obrębie stawu biodrowego, zwłaszcza w trakcie odwodzenia kończyny dolnej.

Badanie jest bezbolesne, polega na ocenie przez lekarza pochylenia miednicy pacjenta przy wykonywaniu odpowiednich ruchów.

Pacjent stoi na obu kończynach dolnych, a następnie zostaje poproszony o uniesienie najpierw jednej, a następnie drugiej kończyny dolnej zgiętej w stawie kolanowym.

O zaburzeniu funkcji mięśni odwodzicieli stawu biodrowego świadczy obniżenie miednicy po stronie uniesionej kończyny dolnej.

Staw biodrowy: przyczyny bólu

Dolegliwości bólowe okolicy stawu biodrowego są jedną z najczęstszych przyczyn zgłaszania się pacjentów do poradni ortopedycznej.

Ból najczęściej występuje w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów, zapaleń stawu, złamania bliższej części kości udowej, złamania miednicy, a także jako wynik urazu lub nadmiernego przeciążenia stawu.

Warto zaznaczyć, że na dolegliwości ze strony stawów biodrowych znacznie częściej skarżą się nie tylko pacjenci ze znaczną nadwagą i otyli, ale również uprawiający nadmierną aktywność fizyczną i nieodpowiednie ćwiczenia.

Wysoka waga oraz aktywne uprawianie sportu doprowadzają do nadmiernego obciążenia stawów i nawracającego bólu zwłaszcza u młodych pacjentów.

Ból stawu biodrowego lokalizowany jest przez pacjentów zazwyczaj w rzucie pachwiny oraz po wewnętrznej i zewnętrznej stronie biodra. Często promieniuje on jednak do pośladka, a nawet do kolana.

Warto pamiętać, że ból okolicy stawu biodrowego niekoniecznie musi świadczyć o schorzeniu biodra. Zdarza się, że występuje on w przebiegu zmian zwyrodnieniowych kości udowej, nadwyrężenia mięśni i więzadeł, przepukliny udowej, zapalenia pęcherza moczowego, ucisku nerwów obwodowych, rwy kulszowej, a nawet zmian chorobowych odcinka krzyżowego kręgosłupa.

Staw biodrowy: diagnostyka schorzeń stawu biodrowego

W celu ustalenia rozpoznania choroby stawu biodrowego niezbędne jest przeprowadzenie zarówno badania fizykalnego przez doświadczonego lekarza ortopedę, jak i badań obrazowych. Aby dobrze zobrazować staw biodrowy zazwyczaj wykonuje się badanie RTG miednicy przynajmniej w dwóch projekcjach (przednio tylnej AP oraz bocznej).

W przypadku gdy badania radiologiczne nie są wystarczające do ustalenia jednoznacznej diagnozy, lekarz może zdecydować o konieczności wykonania badania rezonansu magnetycznego (MRI, ang. magnetic resonance imaging) miednicy.

Jest to bardzo czułe badanie, w którym wszystkie tkanki są dokładnie widoczne. Badanie MRI miednicy wykonuje się zwłaszcza przy podejrzeniu uszkodzenia mięśni i ścięgien u sportowców, subtelnych złamań stwierdzanych w badaniu fizykalnym, a niewidocznych w obrazach RTG kości i stawów, a także przy podejrzeniu jałowej martwicy głowy kości udowej.

Wśród badań obrazowych wykorzystywanych do diagnostyki schorzeń stawu biodrowego wyróżnia się także tomografię komputerową, która umożliwia dokładne obrazowanie struktur kostnych i ultrasonografię, za pomocą której można uwidocznić tkankę chrzęstną i ocenić budowę panewki stawu oraz jego stabilność.

Staw biodrowy: leczenie schorzeń

W terapii dolegliwości bólowych stawu biodrowego stosuje się najczęściej niesteroidowe leki przeciwzapalne i przeciwbólowe w postaci doustnych tabletek lub maści i kremów stosowanych miejscowo.

Lekarz powinien zalecić także odpoczynek i odciążanie bolącego stawu.

Wskazanie jest zrezygnowanie przez pewien czas z forsujących ćwiczeń fizycznych, na rzecz rehabilitacji i ćwiczeń z fizjoterapeutą.

Wśród najczęściej stosowanych zabiegów rehabilitacyjnych, które przynoszą pacjentom wyraźną ulgę w bólu są:

• krioterapia
• ultradźwięki
• elektroterapia
• laseroterapia
• pole magnetyczne

Zdarza się jednak, że leczenie zachowawcze nie przynosi satysfakcjonujących, ani lekarza, ani pacjenta efektów i zalecanie jest wykonanie endoprotezoplastyki stawu biodrowego.  Jest to leczenie operacyjne, które polega na zastąpieniu objętego procesem chorobowym stawu indywidualnie dobraną protezą.

Jak każdy inny zabieg operacyjny jest on obarczony ryzykiem wystąpienia groźnych dla życia powikłań. Z drugiej jednak strony daje pacjentom szansę na powrót do całkowitej sprawności fizycznej i przywrócenie jakości życia bez bólu.

Staw biodrowy: najczęstsze choroby

Istnieje kilka podziałów schorzeń stawu biodrowego, niemniej jednak najczęściej dzielone są one na podstawie grupy wiekowej pacjentów, w której się pojawiają.

Wśród noworodków dominuje wrodzone zwichnięcie biodra, u dzieci w wieku 4-12 lat najczęściej rozpoznawane są udzielone zapalenia stawów oraz jałowa martwica kości czyli choroba Perthesa, natomiast u nastolatków diagnozowane są szczególnie często uszkodzenie mięśni, zapalenie kaletki oraz młodzieńcze złuszczenie głowy kości udowej.

U dorosłych pacjentów najczęściej rozpoznawane są choroba zwyrodnieniowa stawów, zapalenie kości i stawów, reumatoidalne zapalenie stawów, biodro trzaskające oraz zapalenie kaletki.

Choroby stawu biodrowego u dorosłych

CHOROBA ZWYRODNIENIOWA STAWÓW BIODROWYCH

Choroba zwyrodnieniowa stawów biodrowych, inaczej nazywana koksartrozą, jest schorzeniem przewlekłym, które najczęściej rozwija się latami. Występuje głównie u osób starszych, po 65. roku życia.

Cechą charakterystyczną dla tej jednostki jest przedwczesne, stopniowe i nieodwracalne zużywanie się chrząstki stawowej pokrywającej główkę i panewkę stawu. Zmieniona tkanka chrzęstna przestaje odpowiednio chronić powierzchnie stawowe i je amortyzować.

Co więcej, w przebiegu choroby dochodzi do powstawania wyrośli kostnych oraz torbieli podchrzęstnych w obrębie stawu biodrowego, które zwiększają tarcie kości i znacznie ograniczają jego ruchomość.

Wraz z postępem choroby szpara stawowa stopniowo się zwęża, aż zostaje zniesiona. Konsekwencją nieleczonej choroby zwyrodnieniowej stawów może być całkowita utrata ruchomości w stawie, wtórny zanik okolicznych mięśni i trwałe kalectwo.

• Objawy zwyrodnienia stawu biodrowego

Pierwszym objawem z którym pacjenci zgłaszają się do lekarza pierwszego kontaktu jest ostry, kłujący ból odczuwany w każdym miejscu uda, w rzucie stawu biodrowego, w pachwinie oraz w obszarze pośladka. Ponadto, ból może promieniować do kolana.

Czasem to właśnie ból kolana jest pierwszym objawem choroby zwyrodnieniowej w obrębie stawów biodrowych.

Najbardziej charakterystyczną cechą tego bólu jest tzw. ból startowy. Największe natężenie dolegliwości występuje podczas pierwszych ruchów po okresie bezruchu oraz stopniowo zmniejszają się one w czasie kolejnych ruchów.

Wraz z postępem choroby ból doskwiera nie tylko podczas aktywności fizycznej, ale także w spoczynku i podczas spania. Pacjenci skarżą się na ograniczenie ruchomości w stawie oraz poważne trudności z poruszaniem się.

• Czynniki ryzyka i predyspozycje

Choroba zwyrodnieniowa stawów biodrowych rozwija się nie tylko u osób starszych, dotyczy ona także chorych z wadami wrodzonymi stawów biodrowych (dysplazją), czy po przebytych złamaniach.

Zwyrodnienie stawów może być także następstwem nadwagi, otyłości i chorób metabolicznych. Istotną rolę w rozwoju choroby pełnią predyspozycje genetyczne i występowanie choroby zwyrodnieniowej stawów wśród członków najbliższej rodziny.

• Rozpoznanie

Rozpoznania choroby zwyrodnieniowej stawów biodrowych dokonuje lekarz ortopeda na podstawie badania fizykalnego pacjenta oraz radiologicznych badań obrazowych. Cechą charakterystyczną jest ograniczenie ruchomości stawu i wystąpienie dolegliwości bólowych w czasie rotacji wewnętrznej uda oraz odwodzenia lub zgięcia dotkniętego chorobą stawu.

Diagnoza potwierdzana jest na podstawie badania radiologicznego miednicy i stawu biodrowego, w którym opisywane jest zwężenie szpary stawowej oraz obecność torbieli, osteofitów lub sklerozy podchrzęstnej warstwy kości.

• Leczenie

Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów opiera się na odciążaniu stawu i stosowaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych. Trzeba pamiętać, że redukują one dolegliwości bólowe, nie wpływają jednak na proces niszczenia chrząstki.

Celem terapii jest zarówno łagodzenie objawów, jak i zmniejszenie ryzyka postępu choroby. Warto korzystać z pomocy fizjoterapeutów oraz rehabilitacji ruchowej, a także nie zapominać o pozytywnym wpływie utraty masy ciała na powierzchnie stawowe i pokrywającą je chrząstkę.

Jeżeli leczenie zachowawcze nie przynosi spodziewanych efektów, konieczne może okazać się wykonanie zabiegu operacyjnego i wszczepienie endoprotezy stawu biodrowego.

• Profilaktyka

Choroba zwyrodnieniowa stawów biodrowych występuje zazwyczaj u osób starszych, w wyniku fizjologicznej utraty elastyczności i wytrzymałości chrząstki pokrywającej powierzchnie stawowe.

Skłonność do szybszego zużywania się chrząstki stawowej jest uwarunkowana genetycznie, dowiedziono jednak, że niektóre czynniki takie jak nadwaga i otyłość, prowadzą do przeciążania zarówno stawów biodrowych, jak i kolanowych, co znacznie przyspiesza proces niszczenia chrząstki stawowej i powoduje, że pierwsze objawy chorobowe występują u znacznie młodszych osób.

Wprowadzenie zdrowego trybu życia, odpowiednio zbilansowanej diety i właściwych ćwiczeń fizycznych odciążających stawy (zaleca się zwłaszcza pływanie i jazdę na rowerze) może znacząco zmniejszyć ryzyko wystąpienia choroby zwyrodnieniowej stawów u tych chorych w przyszłości.

ZWICHNIĘCIA STAWU BIODROWEGO

Zwichnięcie stawu biodrowego u osób dorosłych powstaje najczęściej w wyniku urazów komunikacyjnych i sportowych. Wyróżnia się zwichnięcia tylne, przednie i centralne:

• zwichnięcia tylne, które powstają w wyniku zadziałania siły urazowej z przodu, np. podczas uderzenia kolanem o deskę rozdzielczą samochodu (najczęstsze zwichnięcia).
• zwichnięcia przednie, które powstają między innymi w wyniku upadku z wysokości lub działania siły urazowej z tyłu, np. jako następstwo uderzenia pieszego od tyłu przez samochód.
• zwichnięcia centralne, które powstają w wyniku bezpośredniego działania siły urazowej na krętarz większy kości udowej (uderzenie z boku)
• Diagnostyka

Rozpoznanie zwichnięcia stawu biodrowego stawia lekarz ortopeda na podstawie badania fizykalnego oraz obrazu radiologicznego stawu biodrowego i miednicy w minimum dwóch projekcjach AP oraz skośnej.

• Leczenie

Leczenie zwichniętego stawu biodrowego może być zarówno zachowawcze, jak i zabiegowe. Leczenie nieoperacyjne polega na nastawieniu zwichnięcia w głębokim znieczulaniu i zwiotczeniu pacjenta.

Ważne aby pamiętać, żeby zarówno przed jak i po nastawieniu zwichnięcia zbadać tętno na tętnicy grzbietowej stopy, piszczelowej tylnej i podkolanowej, w celu wykluczenia uszkodzenia naczyń krwionośnych.

W sytuacji, gdy leczenie zachowawcze nie przyniesie zadowalających rezultatów lub nie ma możliwości jego przeprowadzenia (np. w wyniku uszkodzenia panewki stawu biodrowego), lekarz ortopeda powinien zdecydować o wykonaniu zabiegu operacyjnego.

• Powikłania

Do najczęstszych powikłań zwichnięcia stawu biodrowego zalicza się chorobę zwyrodnieniową stawów, powstawanie zwapnień i skostnień okołostawowych, niestabilność stawu, a także jałową martwicę głowy kości udowej.

BIODRO TRZASKAJĄCE

Zespół krętarzowy, inaczej nazywany także biodrem trzaskającym, charakteryzuje się występowaniem odczucia strzelania lub trzeszczenia w obrębie stawu biodrowego. Wynika ono z przemieszczania się napiętych ścięgien mięśni biodra nad krętarzem kości udowej.

Objawy najczęściej występują podczas chodzenia i wykonywania ćwiczeń, polegających na rotowaniu wyprostowanej kończyny dolnej w pozycji leżącej (chory leży na zdrowym boku).

Zazwyczaj odczuciu trzaskania nie towarzyszą dolegliwości bólowe. Badania obrazowe wykonywane u pacjentów skarżących się na trzaskające biodro nie wykazują żadnych zmian chorobowych.

Zlecane są one przez lekarzy celem wykluczenia innych patologii kostnych lub chorób stawu biodrowego. Leczenie biodra trzaskającego opiera się na stosowaniu właściwie dobranych ćwiczeń z fizjoterapeutą, które pomogą rozciągnąć napięte mięśnie i zwiększyć elastyczność tkanek miękkich.

Choroby stawu biodrowego u dzieci

DYSPLAZJA ROZWOJOWA STAWU BIODROWEGO

Wśród rozwojowych dysplazji stawu biodrowego stwierdzanych u dzieci wyróżnia się zwichnięcie stawu biodrowego występujące już w chwili przyjścia na świat, podwichnięcia oraz utrwalone, sztywne zwichnięcia stawu biodrowego, które są następstwem wad wrodzonych układu kostno-stawowego (np. artroprypozy), a także dysplazje stawu biodrowego rozwijające się we wczesnym dzieciństwie.

Choroba polega na niekorzystnym ukształtowaniu panewki stawu, która nie zapewnia odpowiedniego oparcia bliższej nasadzie kości udowej. Doprowadza to do stopniowego wysuwania się głowy kości udowej z panewki stawu biodrowego i jego podwichnięcia lub zwichnięcia.

• Występowanie

Zdecydowanie częściej występują one u dziewczynek niż u chłopców (w proporcjach 4:1), a także u dzieci które urodziły się w czasie porodu miednicowego (dokładniej pośladkowego).

U niektórych dzieci dysplazja rozwojowa stawu biodrowego występuje wraz z innymi wadami wrodzonymi, wśród których wyróżnia się kręcz szyi, stopę końsko-szpotawą oraz stopę płasko-koślawą.

Uznaje się, że dysplazja stawu biodrowego jest jedną z najczęściej występujących wad wśród ludności, występuje średnio u 1-2 dzieci na 1000 żywych urodzeń.

• Przyczyny

Przyczyna występowania rozwojowej dysplazji stawu biodrowego nie została dotychczas poznana. Przypuszcza się, że zaburzenie rozwoju stawu biodrowego może mieć charakter wady wrodzonej, a także wady powstałej w trakcie życia płodowego.

Na nieprawidłowy rozwój stawu biodrowego u dzieci nowo narodzonych może mieć wpływ między innymi uogólniona wiotkość noworodka, wynikająca z działania hormonów matki na organizm dziecka.

Estrogeny i relaksyna powodują rozluźnienie więzadeł i torebki stawowej oraz osłabienie mięśni, co skutkuje zwiększoną podatnością stawu biodrowego na zwichnięcie. Uznaje się, że na zaburzenia rozwoju stawu biodrowego wypływ ma także ścieśnienie płodu w jamie macicy spowodowane małą ilością wód płodowych.

Powoduje ona niewłaściwe ułożenie kończyn dolnych w jamie macicy i zaburza ich prawidłowy rozwój. Ponadto, niestabilność w stawie biodrowym może pojawić się także w czasie porodu (zwłaszcza po porodach pośladkowych) oraz po porodzie (w wyniku nieprawidłowej pielęgnacji i opieki nad noworodkiem).

• Diagnostyka i rozpoznanie

Zaburzenia rozwoju stawu w postaci zbyt płytkiej panewki stawowej stwierdzane są najczęściej tuż po urodzeniu dziecka, ponieważ każdy noworodek przed wypisem ze szpitala powinien mieć wykonane rutynowe badania przesiewowe w postaci testu Barlowa oraz testu Ortolaniego.

Badania te pozwalają na wczesne wykrycie zaburzeń rozwoju stawu biodrowego, zastosowanie odpowiedniej terapii, a także zmniejszają ryzyko wystąpienia poważnych powikłań w postaci zaburzeń poruszania się i kalectwa.

TEST BARLOWA, inaczej nazywany próbą wyważenia lub zwichnięcia, polega na ocenie niestabilności stawu biodrowego. Lekarz bada, czy występuje przemieszczenie głowy kości udowej poza panewkę stawu biodrowego noworodka. Dodatni objaw Barlowa oznacza niestabilność dysplastycznego stawu biodrowego i jest wskazaniem do poszerzenia diagnostyki o USG bioder.

MANEWR ORTOLANIEGO, inaczej nazywany próbą nastawienia lub objawem przeskakiwania, polega na próbie wprowadzenia zwichniętej głowy kości udowej do panewki stawu biodrowego. Lekarz bada, czy przemieszczona wcześniej szyjka kości udowej, która wyskoczyła z panewki stawu biodrowego, wskakuje do niej z powrotem w czasie ruchu odwodzenia. Badanie polega na delikatnym odwodzeniu i przywodzeniu uda noworodka przy zgiętych pod kątem prostym stawach biodrowych.

USG STAWÓW BIODROWYCH należy wykonać po pierwszym miesiącu życia dziecka (najlepiej między 6. a 8. tygodniem życia). Umożliwia ono dokładną ocenę tkanek z których zbudowany jest staw i ich granic, oraz analizę kątową kostnego wykształcenia stropu panewki i chrzęstnego pokrycia głowy kości udowej.

Badanie USG jest bezpieczne, nieszkodliwe dla dziecka i można je wielokrotnie powtarzać. Ponadto, jest dobrym narzędziem do monitorowania postępów leczenia dysplastycznych stawów biodrowych. Ważne jest jednak, aby wykonywał je na właściwym, nowoczesnym sprzęcie i interpretował wyniki doświadczony w tej dziedzinie lekarz.

• Objawy

U starszych dzieci jednostronne zwichnięcie stawu biodrowego objawia się skróceniem kończyny dolnej po stronie zwichnięcia, asymetrią fałdów skórnych wokół stawów biodrowych, ograniczonym ruchem odwodzenia kończyny oraz zaburzeniami poruszania się, utykaniem i nieprawidłowym chodem.

Skrócenie kończyny jest wyraźnie widoczne u pacjenta leżącego na plecach z kończynami zgiętymi w stawach kolanowych - kolano po stronie zwichnięcia jest ustawione niżej.

Ponadto, aby zniwelować skrócenie kończyny dziecko chodzi na palcach chorej nogi. Obustronne zwichnięcie stawów biodrowych zdarza się rzadziej i jest znacznie trudniej je rozpoznać, ponieważ obie kończyny dolne są symetrycznie skrócone.

• Profilaktyka

Profilaktyka dysplazji stawu biodrowego polega na utrzymywaniu kończyn dolnych noworodka w zgięciu i odwiedzeniu. Nie należy ubierać dziecka w krępujące ruchy ubrania, ani przykrywać ciężkimi kołderkami.

• Leczenie

Leczenie rozwojowych dysplazji stawu biodrowego, a zwłaszcza jego zwichnięcia, należy rozpocząć jak najszybciej po postawieniu diagnozy. Wcześnie rozpoznana i leczona dysplazja rozwojowa stawu biodrowego najczęściej odpowiada na leczenie zachowawcze, a zwlekanie z włączeniem odpowiedniej terapii może doprowadzić do braku możliwości odprowadzenia zwichniętego biodra, zaburzeń poruszania się, silnych dolegliwości bólowych i trwałego kalectwa.

W pierwszych dniach i miesiącach życia leczenie polega na utrzymaniu kończyn dolnych w zgięciu i odwiedzeniu w stawach biodrowych. Aby utrzymać prawidłową pozycję stosuje się specjalne poduszki (poduszka Frejki), aparaty i uprzęże.

Leczenie zwichnięcia biodra opiera się na odprowadzeniu głowy kości udowej do panewki stawu biodrowego i zapobieganie powtórnemu jej zwichnięciu, do momentu stabilizacji stawu biodrowego.

W niektórych przypadkach wymagane jest założenie uprzęży Pavlika, czyli specjalistycznej szyny pozycyjnej, która stabilizuje i utrzymuje oba uda dziecka w pozycji zgięcia i odwiedzenia. Zakłada się ją na okres 2-3 miesięcy, w tym czasie umożliwia ona prawidłowy rozwój panewki stawu i zabezpiecza przed ponownym zwichnięciem.

Jeśli leczenie zachowawcze nie jest skuteczne, może być konieczne leczenie chirurgiczne.

• Powikłania

Wśród powikłań dysplazji stawów biodrowych wyróżnia się jałową martwicę głowy kości udowej oraz rozwój zmian zwyrodnieniowych w obrębie stawu.

CHOROBA LEGGA-CALVEGO-PERTHESA

Choroba Perthesa jest rzadką chorobą wieku dziecięcego, dla której typową cechą jest samoistna jałowa martwica głowy kości udowej. Czterokrotnie częściej dotyka chłopców niż dziewczynki, zwłaszcza od 4. do 8. roku życia.

W większości przypadków martwica głowy kości udowej występuje jednostronnie. Przyczyny występowania choroby Perthesa nie zostały dotąd poznane, przypuszcza się, że wpływ na jej rozwój ma nieprawidłowa praca naczyń krwionośnych zaopatrujących głowę kości udowej i staw biodrowy lub schorzenia endokrynologiczne.

• Objawy

Do typowych objawów choroby Perthesa zalicza się postępujące zaburzenia chodu i ograniczenie ruchomości w stawie biodrowym. Choroba rozwija się skrycie, dzieci zazwyczaj nie zgłaszają występowania dolegliwości bólowych ze strony zajętego stawu biodrowego, natomiast z czasem zaczynają utykać w trakcie chodzenia.

• Diagnostyka

Głównym narzędziem diagnostycznym w przypadku martwicy głowy kości udowej jest zdjęcie rentgenowskie miednicy w wykonane dwóch projekcjach (AP oraz boczne).

Zmiany patologiczne we wczesnych stadiach choroby widoczne są jedynie w nasadach kości, później widoczne jest spłaszczenie głowy kości udowej.

W wątpliwych przypadkach lekarz specjalista może zdecydować o konieczności wykonania rezonansu magnetycznego (MRI) miednicy w celu potwierdzenia diagnozy.

• Róznicowanie

Diagnostyka różnicowa choroby Legga-Calvego-Perthesa obejmuje młodzieńcze zapalenie stawów oraz inne stany zapalne stawu biodrowego.

• Leczenie

Leczenie choroby Perthesa jest trudne i długotrwałe. Opiera się wchłonięciu się zmian martwiczych i zastąpieniu ich zdrową tkanką kostną oraz utrzymaniu fizjologicznego kształtu głowy kości udowej.

Aby uniknąć zniekształceniu kości w trakcie gojenia lekarz może zdecydować o założeniu gipsu lub zastosowaniu specjalistycznego wyciągu, aby unieruchomić objęty procesem chorobowym staw biodrowy.

MŁODZIEŃCZE ZŁUSZCZENIE GŁOWY KOŚCI UDOWEJ

Młodzieńcze złuszczenie nasady głowy kości udowej jest schorzeniem występującym głównie u dzieci w okresie intensywnego wzrostu młodzieńczego, czyli w czasie pokwitania około 12-13. roku życia. Polega ono na przemieszczeniu się chrząstek nasadowych między głową a szyjką kości udowej, podczas gdy głowa kości pozostaje w panewce stawu biodrowego.

Złuszczenie głowy kości udowej może mieć ostry (trwa poniżej 1 miesiąca) lub przewlekły (do 6 miesięcy) przebieg.

Przyczyny występowania młodzieńczego złuszczenia głowy kości udowej nie zostały dotąd poznane, większość przypadków choroby ma charakter idiopatyczny.

• Występowanie

Dziećmi najbardziej narażonymi na wystąpienie tego schorzenia są nie tylko dzieci otyłe, ale także te aktywnie uprawiające sporty. Wśród czynników predysponujących zalicza się również płeć męską. Warto wspomnieć, że często złuszczeniu głowy kości udowej towarzyszą zaburzenia endokrynologiczne, w postaci niedoczynności tarczycy oraz niedoboru hormonu wzrostu (GH, ang. growth hormone).

• Objawy

Do głównych objawów zgłaszanych przez pacjentów podczas wizyty u lekarza zalicza się tępy, ćmiący ból zlokalizowany w górnej części uda i pachwinie, który pojawia się i nasila podczas aktywności fizycznej, a z czasem zaczyna promieniować do kolana lub przedniej strony uda. Ponadto często występuje ograniczenie zakresu ruchu w stawie biodrowym i osłabienie kończyny.

• Rozpoznanie

Rozpoznanie złuszczenia głowy kości udowej doświadczony lekarz ortopeda może postawić na podstawie dokładnego badania klinicznego. Cechą typową dla tego schorzenia jest utrata rotacji wewnętrznej w zgiętym stawie biodrowym.

W trakcie badania rozpoznawane jest często także dyskretne skrócenie kończyny objętej procesem chorobowym oraz ograniczenie odwodzenia i prostowania zajętego biodra. Potwierdzenie wstępnego rozpoznania możliwe jest po wykonaniu zdjęcia rentgenowskiego miednicy w dwóch projekcjach (AP i boczne).

W początkowym stadium zaawansowania choroby opisywane jest poszerzenie nasady kości udowej, natomiast wraz z upływem czasu lekarz radiolog opisuje widoczne złuszczenie głowy kości udowej.

• Różnicowanie

Złuszczenie głowy kości udowej powinno być różnicowane z przeciążeniem mięśni, a także złamaniami awulsyjnymi (powstają one w wyniku pociągnięcia fragmentu kości przez przyczepione do niej ścięgno i jego oderwania), chorobą Legga-Calvego-Perthesa oraz chorobami nowotworowymi.

• Leczenie

Leczenie złuszczenia głowy kości udowej polega na zapobieganiu dalszemu przemieszczaniu się głowy kości udowej i przyspieszaniu zamykania się chrząstki nasadowej. Celem jest łagodzenie dolegliwości bólowych oraz przywrócenie pełnego zakresu ruchu w zajętym stawie biodrowym.

W niektórych przypadkach wymagane jest założenie biodrowego opatrunku gipsowego i stosowanie wyciągu ortopedycznego, a nawet zastosowanie zabiegu operacyjnego i stabilizacja głowy kości udowej przy pomocy specjalnej śruby.

MIEJSCOWY NIEDOROZWÓJ PROKSYMALNEJ CZĘŚCI KOŚCI UDOWEJ

Miejscowy niedorozwój proksymalnej części kości udowej jest schorzeniem wrodzonym.

Występuje bardzo rzadko i zazwyczaj towarzyszą jej inne wrodzone wady kończyn dolnych, jak dysplazja stawu biodrowego czy brak kości strzałkowej.

Choroba polega na nieprawidłowym rozwoju kości udowej w czasie życia płodowego człowieka, co skutkuje jej znacznym skróceniem.