Situs inversus (odwrócenie trzewi): przyczyny, objawy, leczenie

Situs inversus, czyli odwrócenie trzewi - jakie są jego przyczyny, objawy i leczenie? Terminem tym określa się inne od typowego położenie narządów we wnętrzu organizmu - w przypadku tej jednostki dochodzi m.in. do tego, że wątroba znajduje się po lewej, a nie prawej stronie, zmianom podlegać może również położenie serca czy płuc. Najczęściej situs inversus (odwrócenie trzewi) nie prowadzi do żadnych problemów zdrowotnych, dobrze jest jednak mieć świadomość tego, że ma się nieco inaczej niż typowo położone narządy wewnętrzne. Dlaczego jednak – skoro nie wywołuje to żadnych objawów – jest to istotne?

Spis treści

1. Situs inversus (odwrócenie trzewi): co to oznacza?
2. Situs inversus (odwrócenie trzewi): przyczyny
3. Situs inversus (odwrócenie trzewi): objawy
4. Situs inversus (odwrócenie trzewi): rozpoznawanie
5. Situs inversus (odwrócenie trzewi): leczenie

Situs inversus (odwrócenie trzewi) - co to takiego? Wyjaśnienie można zacząć od anatomii, która u większości osób jest analogiczna – oczywiście pomiędzy poszczególnymi ludźmi istnieją pewne różnice osobnicze, zasadniczo jednak spełnione są pewne ogólne zasady budowy ludzkiego ciała. Oznacza to m.in., że u człowieka serce znajduje się po lewej stronie ciała, prawe płuco ma trzy, a lewe dwa płaty, wątroba natomiast rozciąga się w prawej części jamy brzusznej. Tak jest u przeważającej większości ludzi, ale zdecydowanie nie u wszystkich – szacuje się, że u 1 na 10 tysięcy osób (to znaczy u 0,01% populacji) występuje stan, który określany jest jako situs inversus.

Situs inversus (odwrócenie trzewi): co to oznacza?

Situs inversus (po polsku odwrócenie trzewi) to wrodzone zjawisko, w którego przypadku organy wewnętrzne położone są inaczej niż zwykle - są one odwrócone tak, jakby patrzyło się na ich lustrzany odbicie.

Tak jak typowo serce zlokalizowane jest po lewej stronie klatki piersiowej, tak u osób z situs inversus organ ten rozciąga się po stronie prawej. Płuca u osób z odwróceniem trzewi także są inne niż u większości ludzi – prawe płuco ma dwa, a lewe trzy płaty (zazwyczaj jest zaś odwrotnie).

Wątroba – zamiast po stronie prawej – znajdować się może po lewej stronie jamy brzusznej, z kolei żołądek i śledziona mogą być zlokalizowane w prawej części jamy brzusznej (typowo rozciągają się one zaś po stronie lewej).

Zmiana stosunków anatomicznych dotyczy również i pozostałych struktur przewodu pokarmowego (np. jelit czy pęcherzyka żółciowego), a także naczyń krwionośnych, włókien nerwowych oraz struktur układu limfatycznego.

Warto tutaj podkreślić, że w przypadku situs inversus serce najczęściej rzeczywiście zlokalizowane jest po prawej stronie klatki piersiowej (określa się to jako situs inversus totalis lub całkowite odwrócenie trzewi, samo zaś położenie serca w takim przypadku nazywane jest dekstrokardią).

Możliwa jest jednak i sytuacja, gdzie mimo odwrotnego położenia wszystkich innych narządów, serce będzie się znajdowało u człowieka tak jak typowo, czyli po lewej stronie. Mówi się wtedy o niecałkowitym odwróceniu trzewi, zjawisko to spotykane jest jednak zdecydowanie rzadziej od situs inversus totalis, bo u zaledwie jednej na dwa miliony osób.

Czytaj też: USG jamy brzusznej: jak przebiega badanie?

Situs inversus (odwrócenie trzewi): przyczyny

Do situs inversus dochodzi już w trakcie życia płodowego – z odwróconymi trzewiami przychodzi się po prostu na świat. Zmiana ta spowodowana jest przez mutacje - najczęściej jest ona skutkiem mutacji autosomalnych recesywnych, odnotowano już jednak przypadki, gdzie situs inversus spowodowane było przez mutacje autosomalne dominujące czy sprzężone z chromosomem X.

Problemem, który jest szczególnie powiązany z situs inversus, jest pierwotna dyskineza rzęsek – okazuje się bowiem, że stwierdza się tę jednostkę u aż 1 z 4 osób z odwróceniem trzewi. W przebiegu problemu występują zaburzenia czynności rzęsek w różnych częściach organizmu, które to – już po przyjściu człowieka na świat – prowadzą do utrudnień dotyczących przemieszczania wydzieliny w drogach oddechowych.

W czasie życia płodowego właściwy ruch rzęsek jest natomiast niezbędny do tego, aby poszczególne narządy ludzkiego organizmu osiągnęły typowe dla nich pozycje i właśnie dlatego w przebiegu pierwotnej dyskinezy rzęsek może mieć miejsce situs inversus. Z jednostką tą jest powiązany termin zespół Kartagenera, który stwierdzany jest u pacjentów zmagających się jednocześnie z trzema problemami, którymi są właśnie odwrócenie trzewi oraz rozstrzenie oskrzeli i przewlekłe zapalenie zatok.

Situs inversus (odwrócenie trzewi): objawy

Najczęściej – przynajmniej do pewnego czasu – osoba, u której doszło do odwrócenia trzewi, w ogóle o tym nie wie. Dzieje się tak z tego powodu, iż situs inversus typowo nie prowadzi do pojawiania się jakichkolwiek dolegliwości. Zazwyczaj bowiem jest tak, że zmianom podlega wyłącznie ulokowanie poszczególnych narządów w jamie brzusznej, ich funkcja jest zaś w pełni prawidłowa. Objawy pojawiać się mogą jednak u tych osób, u których w związku z situs inversus wystąpią jakieś wrodzone wady serca – szacuje się, że spotykane są one u do 10% pacjentów z odwróceniem trzewi i jako ich przykład można podać przełożenie wielkich pni tętniczych.

Czytaj też: RTG klatki piersiowej: jak wygląda? Jak przygotować się do badania?

Zazwyczaj situs inversus nie stwarza żadnego zagrożenia, czasami jednak odmienne od typowego ulokowanie narządów wewnętrznych prowadzi do pewnych trudności. Jako ich przykład można podać sytuację, gdzie pacjent z odwróceniem trzewi zachoruje na zapalenie wyrostka robaczkowego. Typowo w przebiegu tej choroby ból pojawia się w prawym podbrzuszu, wtedy jednak, gdy u pacjenta z situs inversus wyrostek zlokalizowany jest po lewej stronie, dolegliwości bólowe mogą pojawiać się właśnie w tamtej lokalizacji. Taka sytuacja może prowadzić do opóźnień w postawieniu właściwego choremu rozpoznawania, co – szczęśliwie dość rzadko – może pogarszać jego rokowania.

Czytaj też: Wyrostek robaczkowy: to musisz o nim wiedzieć!

Situs inversus (odwrócenie trzewi): rozpoznawanie

W większości przypadków diagnoza situs inversus stawiana jest przypadkowo. Wykryć nietypowe rozlokowanie narządów wewnętrznych można w trakcie różnych badań obrazowych, takich jak np. tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny, zaobserwować nietypowe położenie organów można jednak i w tak powszechnie dostępnym badaniu, jak RTG klatki piersiowej.

Po tym, kiedy to u chorego stwierdzone zostanie odwrócenie trzewi, wyjątkowo ważne jest to, aby informował on odwiedzanych lekarzy o tym, że ma miejsce u niego takie właśnie zjawisko. Pozwala to uniknąć wielu nieporozumień – chociażby podczas osłuchiwania klatki piersiowej lekarz może wpadać w zdziwienie wtedy, kiedy tony, które powinien on prawidłowo słyszeć w lewej części klatki piersiowej, słyszy on po całkowicie odwrotnej stronie.

Situs inversus (odwrócenie trzewi): leczenie

Jak nadmieniono już wcześniej, odwrócenie trzewi nie prowadzi do żadnych problemów zdrowotnych, w związku z czym pacjenci, u których wystąpiło to zjawisko, nie wymagają żadnego leczenia. Situs inversus ogólnie nie wpływa czy to na przeżywalność, czy też na jakość życia – potwierdzić to może przypadek kobiety ze Stanów Zjednoczonych, która przeżyła 99 lat i zdecydowała o tym, aby po śmierci jej ciało zostało przekazane uniwersytetowi prowadzącemu zajęcia z anatomii. Dopiero właśnie w trakcie tych zajęć okazało się, że kobieta ta miała odwrócenie trzewi. Wśród znanych osób, które mają situs inversus, znajduje się z kolei piosenkarz Enrique Iglesias.