Przepona: budowa i funkcje

Przepona to jeden z najważniejszych mięśni w ludzkich organizmie – odgrywa ona bowiem niebagatelną rolę w procesie oddychania. Typowo powiązuje się ją właśnie z oddychaniem, w praktyce jednak przepona ma również i inne funkcje, zaangażowana ona jest bowiem m.in. w takie procesy, jak oddawanie moczu czy defekacja. Jak jednak zbudowana jest przepona? Jakie objawy mogą świadczyć o tym, że u pacjenta wystąpiły jakieś zaburzenia czynności przepony?

Przepona (łac. diaphragma, ang. diaphragm) to najważniejszy mięsień związany z oddychaniem. Prócz niej, w ten proces zaangażowane są m.in. mięśnie międzyżebrowe (zewnętrzne i wewnętrzne) czy mięśnie, które określa się mianem pomocniczych mięśni oddechowych, którymi są np. mięśnie mostkowo-obojczykowo-sutkowe, mięsień dźwigacz łopatki czy mięśnie podobojczykowe. To dowód na to, że w procesie oddychania ważna jest nie tylko właściwa czynność płuc, ale i innych struktur klatki piersiowej. 

Spis treści

1. Przepona: budowa
2. Przepona: unerwienie i unaczynienie
3. Przepona: funkcje
4. Przepona: choroby

Przepona: budowa

Przepona jest mięśniem poprzecznie prążkowanym. Znajduje się ona pomiędzy klatką piersiową a jamą brzuszną i oddziela ona od siebie te dwie przestrzenie. Ma ona kształt litery C. Mięsień ten rozciąga się poprzecznie i jest on nieco asymetryczny - prawa kopuła przepony (ze względu na obecność wątroby) znajduje się trochę wyżej od lewej części tego mięśnia.

W obrębie przepony wyróżnia się trzy jej części, którymi są:

• część lędźwiowa: w jej skład wchodzą odnogi przepony oraz trzy więzadła łukowate (pośrodkowe, przyśrodkowe i boczne); prawa odnoga przepony rozpoczyna się na poziomie trzech pierwszych kręgów lędźwiowych, lewa zaś przyczepiona jest do dwóch górnych kręgów lędźwiowych kręgosłupa. Obie odnogi, na wysokości dwunastego kręgu piersiowego, krzyżują się i w tym miejscu pojawia się rozwór aorty. Następnie odnogi znowu się rozdzielają i w tej lokalizacji występuje z kolei rozwór przełykowy przepony
• część żebrowa: rozpoczyna się na powierzchni wewnętrznej żeber 7-12
• część mostkowa: jej początek zlokalizowany jest na wyrostku mieczykowatym mostka

Wszystkie trzy wymienione części przepony kończą się ostatecznie w jednym miejscu, którym jest środek ścięgnisty. Jednocześnie nie łączą się one w tym miejscu, w związku z czym powstają dwa trójkąty: lędźwiowo-żebrowy oraz mostkowo-żebrowy.

W przeponie obecne są trzy rozwory, stanowiące miejsca, przez które - w kierunku jamy brzusznej lub klatki piersiowej - przechodzą różne ważne struktury. Są nimi:

• rozwór aorty: zlokalizowany jest on na wysokości dwunastego kręgu piersiowego i w tym miejscu przez przeponę przechodzą aorta oraz przewód piersiowy
• rozwór przełykowy: położony na wysokości dziesiątego kręgu piersiowego, w tym miejscu przez przeponę przechodzi przełyk oraz pnie błędne
• rozwór żyły głównej dolnej: zlokalizowany na poziomie ósmego kręgu piersiowego, przechodzi przez niego żyła główna dolna

Przepona: unerwienie i unaczynienie

Ruchowo przeponę unerwia nerw przeponowy, który wywodzi się od trzeciego, czwartego i piątego nerwu szyjnego. Bodźce czuciowe odbierane są z kolei z przepony głównie drogą aferentnych włókien nerwu przeponowego, dodatkowo jest ona również unerwiona czuciowo przez nerwy międzyżebrowe oraz podżebrowe.

Unaczynienie tętnicze przepony pochodzi od tętnic piersiowych wewnętrznych, górnych przeponowych oraz tętnic międzyżebrowych wewnętrznych i dolnych tętnic przeponowych. Krew żylna z przepony odpływa zaś drogą żył: ramienno-głowowych, nieparzystej oraz żył uchodzących do żyły głównej dolnej i lewej żyły nadnerczowej.

Przepona: funkcje

Podstawową funkcją przepony jest udział w procesie oddychania.

W trakcie wdechu dochodzi do skurczu tego mięśnia - prowadzi to do tego, że przepona obniża się, dzięki czemu zwiększa się objętość klatki piersiowej. Skutkuje to - najprościej mówiąc – tym, że płuca mają wtedy miejsce do rozprężenia się. Dochodzi wtedy również do zmniejszenia ciśnienia panującego we wnętrzu klatki piersiowej, co prowokuje z kolei płuca do zwiększenia ich objętości.

W trakcie wydechu następują z kolei całkowicie odwrotne zjawiska - przepona rozkurcza się, wskutek czego objętość klatki piersiowej ulega zmniejszeniu, wzrasta panujące w niej ciśnienie i ostatecznie prowadzi to – wraz z czynnością samych płuc - do usunięcia powietrza z dróg oddechowych.

Udział w wymianie gazowej jest podstawową, ale niejedyną funkcją przepony. Powyżej wspominano, że mięsień ten ma wpływ na wartość ciśnienia panującego w obrębie klatki piersiowej - może on również wpływać na ciśnienie, które panuje w jamie brzusznej.

Praca przepony może skutkować m.in. wzrostem ciśnienia w jamie brzusznej, co ma znaczenie np. podczas defekacji, oddawania moczu czy wymiotowania, czynność przepony istotna jest także w trakcie porodu.

Oprócz tego mięsień zapobiega również występowaniu refluksu żołądkowo-przełykowego. W miejscu, w którym przełyk przechodzi przez przeponę - czyli w obrębie rozworu przełykowego - wywierany jest na niego kontrolowany nacisk, co zmniejsza możliwość występowania u ludzi cofania się treści pokarmowej czy kwasów z żołądka do przełyku.

Przepona: choroby

Na co dzień nie przykładamy raczej do przepony i jej funkcji większej uwagi, kiedy jednak dochodzi do jakichś procesów patologicznych, które prowadzą do zaburzeń czynności tego mięśnia, raczej zaczynamy już zdawać sobie sprawę z tego, jak ważną rolę odgrywa ta struktura. Objawami, które mogą pojawiać się u pacjentów, u których wystąpi jakaś choroba związana z przeponą, mogą bowiem być:

• duszność (szczególnie pojawiająca się w trakcie wysiłku fizycznego czy podczas leżenia)
• dolegliwości bólowe barku, klatki piersiowej, ramion lub lędźwi
• uczucie trzepotania w obrębie jamy brzusznej
• częsta czkawka
• upośledzenie połykania
• refluks

W jakiego jednak rodzaju patologiach mogą pojawiać się wymieniane wyżej dolegliwości?

Jednym z takich schorzeń jest porażenie przepony. Doprowadzić do niego może zarówno uszkodzenie nerwu przeponowego, jak i ośrodków związanych z tym nerwem zlokalizowanych w obrębie pnia mózgu czy rdzenia kręgowego.

Nerw przeponowy może zostać uszkodzony w związku z doświadczeniem jakiegoś urazu, ale i podczas wypadku komunikacyjnego.

Inną jeszcze możliwą przyczyną jego dysfunkcji bywają nowotwory płuc (w tym przypadku nieprawidłowości dotyczące czynności nerwu przeponowego pojawiają się przede wszystkim wtedy, gdy nowotwór nacieka na ten nerw).

Choć rzadziej, to porażenie przepony spotykane bywa również i w przebiegu tocznia rumieniowatego układowego oraz zespołu Guillaina-Barrégo.

Inną chorobą przepony jest przepuklina przeponowa. Bywa ona stanem wrodzonym, jak i nabytym w trakcie życia - nabytą przepuklinę przeponową spotyka się m.in. u osób, które przebyły jakiś uraz. W przebiegu choroby pewne narządy ulegają nieprawidłowemu przemieszczeniu, np. może dochodzić do tego, że żołądek przemieści się z jamy brzusznej do klatki piersiowej.