Obojczyk - budowa, funkcje, choroby

Obojczyk (łac. clavicula) to parzysta kość długa, będąca częścią obręczy barkowej. Obojczyk stanowi połączenie pomiędzy kończyną górną a szkieletem klatki piersiowej. Chociaż rozmiary obojczyka są stosunkowo niewielkie, pełni on wiele istotnych funkcji. Na powierzchni obojczyka znajdują się przyczepy licznych mięśni, umożliwiających szeroki zakres ruchu kończyny górnej. Obojczyk przenosi również obciążenia mechaniczne, a najcięższe z nich mogą powodować złamania obojczyka. Dowiedz się, jak zbudowany jest obojczyk, w jaki sposób działa obojczyk oraz jakie choroby mogą dotyczyć obojczyka.

Obojczyk jest częścią obręczy barkowej, czyli fragmentu szkieletu odpowiedzialnego za ruchy kończyny górnej. U osób szczupłych kształt obojczyka jest wyraźnie widoczny pod skórą w górnej części klatki piersiowej. Obojczyk podczas upadków i urazów może ulec złamaniom na skutek przeciążeń.

Spis treści

1. Obojczyk - budowa
2. Obojczyk - funkcje
3. Obojczyk - choroby

Obojczyk - budowa

Obojczyk, podobnie jak inne kości długie, składa się z trzonu (części środkowej) oraz dwóch końców. Końce obojczyka łączą się z innymi kośćmi, tworząc parzyste stawy:

• od strony przyśrodkowej - koniec przyśrodkowy obojczyka łączy się z mostkiem, tworząc staw mostkowo-obojczykowy
• od strony bocznej - koniec boczny obojczyka łączy się z łopatką (a dokładniej mówiąc – z jej wyrostkiem barkowym), tworząc staw barkowo-obojczykowy

Obojczyk delikatnie wygina się w kształt litery S. Warto wiedzieć, że grubość obojczyka nie jest jednakowa na całym jego przebiegu. Najcieńsza część obojczyka znajduje się mniej więcej w środkowej 1/3 długości. Jest to lokalizacja, w której obojczyk najczęściej ulega złamaniom.

Do obojczyka przyczepiają się liczne więzadła gwarantujące prawidłową stabilizację obręczy barkowej. Obojczyki łączą się z mostkiem, łopatką, pierwszym żebrem, a także ze sobą nawzajem za pomocą odpowiednich więzadeł:

• obojczykowo-mostkowych
• barkowo-obojczykowych
• kruczo-obojczykowych
• żebrowo-obojczykowych
• pojedynczego więzadła międzyobojczykowego

Oprócz przyczepów więzadeł, na powierzchni obojczyka znajdują się także przyczepy licznych mięśni, zapewniających ruchomość obręczy barkowej. Wśród nich warto wymienić:

• mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy
• mięsień piersiowy większy
• mięsień podobojczykowy
• mięsień czworoboczny
• mięsień naramienny

Mięśnie te łączą obojczyk z innymi kośćmi, umożliwiając jego poruszanie w wielu kierunkach. W przypadku złamania obojczyka, te połączenia mogą stać się problemem - pociąganie odłamów obojczyka w przeciwne strony bywa przyczyną ich przemieszczenia. Takie złamanie z towarzyszącym przemieszczeniem odłamów kostnych może wymagać operacyjnego nastawienia.

Opisując anatomiczne położenie obojczyka, należy pamiętać o strukturach znajdujących się w jego sąsiedztwie. Bezpośrednio pod obojczykiem biegnie tętnica podobojczykowa, której uszkodzenie może grozić krwotokiem, a nawet stanowić zagrożenie życia.

W pobliżu obojczyka położony jest również splot ramienny, czyli fragment układu nerwowego odpowiedzialny za unerwienie całej kończyny górnej. Uszkodzenie splotu ramiennego może towarzyszyć urazom obojczyka. W takiej sytuacji dochodzi do zaburzeń czucia oraz dysfunkcji mięśni unerwianych przez uszkodzone gałęzie splotu.

Obojczyk - funkcje

Skoro znamy już położenie oraz anatomiczne połączenia obojczyka z innymi strukturami, pora przedstawić jego funkcje. Chociaż długość obojczyka wynosi średnio jedynie około 15 cm, odgrywa on ogromną rolę dla biomechaniki całej kończyny górnej. Najważniejsze funkcje obojczyka to:

• bezpośrednie połączenie szkieletu kończyny górnej ze szkieletem klatki piersiowej
• funkcja podporowa - jako przyczep dla mięśni obręczy barkowej, obojczyk umożliwia pełen zakres ruchu kończyny górnej
• przenoszenie obciążeń mechanicznych z kończyny górnej na resztę ciała – obojczyk powoduje rozproszenie energii działającej na kończynę górną. W przypadku obciążeń przekraczających wytrzymałość mechaniczną obojczyka może dochodzić do jego urazów i złamań
• ochrona pobliskich tkanek miękkich - obojczyk zasłania tętnicę i żyłę podobojczykową, a także splot ramienny, chroniąc je przed uszkodzeniami
• udział w procesie oddychania - połączenia obojczyków z żebrami i mostkiem umożliwiają ich udział w ruchach klatki piersiowej. Podczas głębokiego wdechu obojczyki przesuwają się ku górze i do przodu, zwiększając w ten sposób objętość klatki piersiowej

Obojczyk - choroby

Przyczyną najczęściej występujących chorób obojczyka są urazy. Wśród nich na pierwsze miejsce wysuwają się złamania obojczyka. Stosunkowo często spotykane są także patologie w obrębie połączeń obojczyka z innymi kośćmi, dotyczące przede wszystkim stawu barkowo-obojczykowego. Nieprawidłowości rozwoju obojczyka w trakcie życia płodowego mogą z kolei prowadzić do wad wrodzonych tej kości.

• złamanie obojczyka

Obojczyk jest kością, która w całym szkielecie człowieka najczęściej ulega złamaniom. Dlaczego tak się dzieje? Powodów jest co najmniej kilka.

• Po pierwsze, proces kostnienia obojczyka kończy się stosunkowo późno - dopiero po 20 roku życia.
• Po drugie, kość o tak niewielkich wymiarach często poddawana jest bardzo dużym obciążeniom.
• Po trzecie, powierzchowne położenie obojczyka zwiększa jego podatność na działanie urazów.

W jaki sposób dochodzi do złamań obojczyka?

Najczęstszą przyczyną są upadki, którym towarzyszy uderzenie bocznej części ramienia o podłoże. Często dochodzi do nich podczas uprawiania sportów. Złamanie obojczyka może również nastąpić w wyniku wypadku komunikacyjnego lub innego urazu o dużej energii.

Jakie objawy towarzyszą złamaniu obojczyka?

Najczęściej są to ból, opuchlizna i ograniczenie ruchomości obojczyka. Jeśli dojdzie do przemieszczenia odłamów kostnych, mogą one być widoczne pod skórą - wówczas rzuca się w oczy nieprawidłowy kształt obojczyka.

Złamanie zwykle wymaga potwierdzenia za pomocą badań obrazowych, najczęściej zdjęcia rentgenowskiego. Diagnostyka złamania obojczyka wymaga również sprawdzenia, czy nie zostały uszkodzone pobliskie struktury, takie jak splot ramienny, naczynia podobojczykowe czy górne części płuca.

Leczenie złamanego obojczyka w większości przypadków nie wymaga operacji. Konieczne jest natomiast unieruchomienie kończyny górnej za pomocą temblaka lub specjalnego opatrunku, tzw. ósemkowego, przez okres 2-6 tygodni.

Pełny zrost złamanego obojczyka trwa około 3-4 miesięcy.

Bardziej skomplikowane złamania obojczyka muszą być leczone operacyjnie. Dotyczy to między innymi;

• złamań z dużym przemieszczeniem
• złamań otwartych
• złamań przezstawowych

W takich przypadkach konieczne jest śródoperacyjne zespolenie odłamów kostnych z zastosowaniem specjalnych płytek, śrub lub gwoździ.

• choroby stawu barkowo-obojczykowego

Staw barkowo-obojczykowy często ulega uszkodzeniom w wyniku urazów. Ich skutkiem jest wzajemne przemieszczenie struktur w obrębie stawu: końca bocznego obojczyka oraz wyrostka barkowego łopatki. Może im towarzyszyć zerwanie więzadeł okołostawowych.

Tradycyjnie wyróżnia się sześć stopni urazów stawu barkowo-obojczykowego. Uważa się, że urazy stopnia I-III można nastawić nieoperacyjnie, natomiast urazy stopnia IV i wyższych wymagają chirurgicznego nastawienia zwichnięcia. Po przywróceniu prawidłowego położenia struktur w obrębie stawu, konieczna jest fizjoterapia przywracająca właściwą ruchomość i siłę mięśniową.

Przykładem innego schorzenia stawu barkowo-obojczykowego jest choroba zwyrodnieniowa, która może dotyczyć wszystkich stawów naszego ciała. Jej istotą jest zniszczenie chrząstek stawowych w wyniku starzenia się, nadmiernych przeciążeń lub przebytych urazów.

Głównym objawem choroby zwyrodnieniowej jest ból w wyniku pocierania o siebie powierzchni kostnych w stawie. Istnieją dwie metody leczenia zwyrodnienia stawu barkowo-obojczykowego: zachowawcza (fizjoterapia, rehabilitacja) i operacyjna (zabieg artroskopii, którego celem jest wzajemne oddalenie powierzchni ścierających się kości).

• zespół żebrowo-obojczykowy

Zespół żebrowo-obojczykowy to jeden z wariantów tzw. zespołu górnego otworu klatki piersiowej. Jego istotą jest ucisk tkanek miękkich przez 2 sąsiadujące kości: obojczyk i pierwsze żebro. Ich nieprawidłowe położenie w wyniku przebytego urazu lub wad wrodzonych może powodować uciśnięcie nerwów splotu ramiennego lub naczyń podobojczykowych. Wówczas pojawia się ból, zaburzenia czucia, dysfunkcja mięśni czy zaburzenia ukrwienia kończyny górnej. Jeżeli leczenie zachowawcze nie przynosi efektów, konieczne może być operacyjne usunięcie pierwszego żebra.

• wady wrodzone obojczyka

Prawidłowy rozwój układu kostnego w życiu płodowym zależy od wielu czynników genetycznych i środowiskowych. Przykładem choroby, w której rozwój obojczyków u płodu ulega zahamowaniu, jest dysplazja obojczykowo-czaszkowa. To schorzenie na tle genetycznym, związane z nieprawidłowym powstawaniem struktur kostnych.

Jednym z objawów dysplazji obojczykowo-czaszkowej jest hipoplazja lub aplazja obojczyków (odpowiednio niedorozwój lub całkowity ich brak). Zwykle towarzyszą im zaburzenia rozwoju kości czaszki, zębów, kręgosłupa i miednicy.

Czytaj też:

• Jak powstaje uraz stawu barkowego? Leczenie urazu barku
• Zespół bolesnego barku: objawy i leczenie chorób barku

Krzysztofa Białożyt