Móżdżek: budowa i funkcje. Choroby i uszkodzenia móżdżku

Móżdżek to część układu nerwowego, której głównym zadaniem jest regulowanie napięcia mięśniowego oraz umożliwianie nam podejmowania ruchów dowolnych. Pełnienie tychże funkcji umożliwia mu przede wszystkim jego skomplikowana budowa – uwagę zwraca chociażby to, jakie komórki znajdują się w móżdżku, to właśnie w nim bowiem obecne są największe, jak i najmniejsze komórki nerwowe. Uszkodzenie móżdżku przejawiać się może zaburzeniami równowagi, ale nie tylko - jakie jeszcze inne mogą być objawy chorób móżdżku?

Móżdżek w łacinie nazywa się cerebellum, co oznacza "mały mózg" - taka nazwa wzięła się stąd, iż organ ten przypomina zdecydowanie większe od niego półkule mózgowe. Sam termin móżdżek wywodzi się zresztą niejako ze zdrobnienia słowa mózg i to nie tylko w języku polskim, ale i w innych językach - słowo cerebellum jest właśnie zdrobnieniem, które pochodzi od łacińskiego cerebrum.

O istnieniu móżdżku mówi się w świecie medycznym od najdawniejszych czasów - o organie tym wspominali już nawet starożytni uczeni, m.in. Arystoteles. Dopiero po wielu jednak latach poznana została budowa (w XVII wieku) oraz funkcje móżdżku (w XIX wieku). O narządzie tym współcześnie wiemy już bardzo dużo, wciąż jednak specjalistom najprawdopodobniej nie udało się jeszcze odkryć wszystkich funkcji, które pełni móżdżek.

Spis treści

1. Móżdżek: budowa
2. Móżdżek: anatomia histologiczna
3. Móżdżek: unaczynienie
4. Móżdżek: funkcje
5. Móżdżek: choroby i objawy uszkodzenia móżdżku

Móżdżek: budowa

Móżdżek zlokalizowany jest w tylnym dole czaszki i sąsiaduje on z komorą czwartą oraz należącymi do pnia mózgu mostem oraz rdzeniem przedłużonym. Powyżej niego znajduje się kresomózgowie, które oddzielone jest od móżdżku przez wypustkę opony twardej, którą jest namiot móżdżku.

W obrębie móżdżku wyróżniane są dwie półkule - prawa i lewa - pomiędzy którymi znajduje się robak móżdżku. Zewnętrzną powierzchnię tego narządu stanowi kora móżdżku, pod nią z kolei zlokalizowana jest istota biała z rozsianymi w niej jądrami móżdżku. Na powierzchni narządu wyróżnia się 10 jego płacików, które oddzielają od siebie z kolei szczeliny. Najistotniejsze są dwie z nich, którymi są szczelina pierwsza oraz tylno-boczna, one bowiem dzielą móżdżek na płaty: przedni, tylny oraz kłaczkowo-grudkowy.

Móżdżek z innymi częściami ośrodkowego układu nerwowego komunikuje się za pośrednictwem tzw. konarów, którymi są:

• konar górny móżdżku: łączy on móżdżek z międzymózgowiem i w nim biegną włókna dośrodkowe, jak i odśrodkowe, odpowiadające za przekazywanie sygnałów pomiędzy móżdżkiem a wzgórzem i korą ruchową
• konar środkowy móżdżku: za jego pośrednictwem móżdżek łączy się z mostem i tą drogą docierają do niego włókna dośrodkowe, które przekazują do niego informacje o czynnościach ruchowych koordynowanych przez korę ruchową mózgowia
• konar dolny móżdżku: w nim znajdują się włókna odśrodkowe, jak i dośrodkowe, które komunikują móżdżek z rdzeniem przedłużonym

Biorąc pod uwagę powyższe doskonale widać, że struktura móżdżku jest dość złożona - na tym jednak nie koniec. Dość popularny jest podział móżdżku na obszary związane z pełnieniem ściśle określonych funkcji. W takim ujęciu wyróżnia się:

• móżdżek przedsionkowy: do niego należy płat kłaczkowo-grudkowy i związany on jest z układem przedsionkowym, zawiadującym równowagą
• móżdżek rdzeniowy: tworzony jest przede wszystkim przez robaka móżdżku i związany jest z odbieraniem bodźców z rdzenia kręgowego
• móżdżek nowy (korowy): należą do niego boczne części półkul móżdżku i jego funkcją jest odbiór informacji z kory mózgu

Móżdżek: anatomia histologiczna

Móżdżek ma interesującą nie tylko anatomię makroskopową, ale i mikroskopową. Zbudowany on jest m.in. z komórek Purkiniego - stanowią one jedne z największych komórek nerwowych, które spotykane są u ludzi i charakterystyczną ich cechą jest posiadanie przez nie bardzo licznych odgałęzień.

Obecne są w nim również i komórki ziarniste, które to z kolei są uznawane za najmniejsze komórki nerwowe. Uwagę zwraca również obecność we wnętrzu móżdżku specyficznych włókien nerwowych, którymi są włókna kiciaste (mszyste) oraz pnące, które zapewniają komunikację pomiędzy móżdżkiem i poszczególnymi, wspominanymi wcześniej, innymi częściami ośrodkowego układu nerwowego.

Móżdżek: unaczynienie

Krew do móżdżku dociera za pośrednictwem tętnic kręgowej oraz podstawnej. Od pierwszej z wymienionych wywodzi się tętnica dolna tylna móżdżku, od tętnicy podstawnej pochodzą z kolei tętnice dolna przednia i górna móżdżku.

Nieco bardziej skomplikowane jest natomiast unaczynienie żylne móżdżku. Z górnych jego części krew spływa ku zatoce poprzecznej i skalistej górnej, z górnej zaś ku żyle wielkiej mózgu lub do zatoki prostej.

Z dolnych części móżdżku krew odpływa natomiast do zatoki potylicznej, poprzecznej oraz esowatej i skalistych oraz do zatoki prostej.

Móżdżek: funkcje

Móżdżek zaangażowany jest przede wszystkim w przebieg zjawisk ruchowych, oprócz tego odgrywa on niebagatelną rolę w umożliwianiu utrzymywania przez równowagi. Mówiąc konkretniej, do funkcji móżdżku zaliczane są:

• koordynacja ruchowa: większość ruchów, których się podejmujemy, wymaga zaangażowania i jednoczesnej pracy wielu różnych włókien mięśniowych - to właśnie móżdżek czuwa nad tym, aby proces ten przebiegał prawidłowo
• zachowanie równowagi: móżdżek otrzymuje informacje m.in. z receptorów odbierających sygnały o położeniu ciała w przestrzeni i dzięki temu może on kierować ku różnym grupom mięśniowym odpowiednie sygnały, pozwalające zachować nam równowagę m.in. poprzez utrzymywanie włókien mięśniowych w odpowiednim napięciu
• kontrola ruchów gałek ocznych
• udział w uczeniu się nowych ruchów i kontrolowaniu przebiegu zaplanowanych przez nas ruchów dowolnych: może to brzmieć nieco enigmatycznie, w praktyce jednak wcale nie jest skomplikowane - otóż to właśnie móżdżek zaangażowany jest w kontrolowanie wykonywania przez nas złożonych ruchów i uczenia się tego, jak je wykonywać - dzięki temu organowi jesteśmy w stanie nauczyć się jazdy na rowerze czy gry na jakimś instrumencie (np. na gitarze)

Wspomina się również i o innych jeszcze potencjalnych funkcjach móżdżku. Niejedni już badacze przekonywali, że móżdżek może mieć wpływ na ludzkie czynności poznawcze (np. na przebieg procesów myślowych) czy nawet i na nasz nastrój, ciężko jednak obecnie - ze względu na brak jednoznacznych dowodów - bezpośrednio zaliczać je do zadań pełnionych przez ten narząd.

Móżdżek: choroby i objawy uszkodzenia móżdżku

Jak można się domyślić, zaburzenia czynności móżdżku przejawiają się przede wszystkim poprzez pojawianie się u pacjenta zaburzeń równowagi. Nie są to jednak jedyne objawy chorób móżdżku - poza nimi, dochodzić może również i do:

• niekontrolowanych, mimowolnych ruchów gałek ocznych
• zaburzeń chodu
• trudności z mówieniem
• bólu głowy
• zaburzeń koordynacji ruchowej
• trudności z wykonywaniem szybkich ruchów naprzemiennych (co określa się jako adiadochokinezę)
• ruchów mimowolnych (np. w postaci drżeń)

Wyszczególnione powyżej, a także jeszcze kilka innych problemów - gdy współwystępują one w jednym czasie - określane są jako zespół móżdżkowy. Wśród schorzeń, które mogą do niego doprowadzić, wymieniane są m.in. takie jednostki, jak udar móżdżku czy guzy móżdżku.

Powyżej wspomniane dolegliwości pojawiać się mogą również i w przebiegu toksycznego uszkodzenia tego narządu np. przez alkohol. Do grupy chorób, w których przebiegu pojawiać się mogą zmiany w obrębie móżdżku, zaliczane są także m.in.

• stwardnienie rozsiane
• ataksja Friedreicha
• zanik wieloukładowy