Mięsień nadgrzebieniowy – budowa, funkcje, ból i leczenie

Mięsień nadgrzebieniowy (łac. supraspinatus) przypomina trójkąt, który leży w dole nadgrzebieniowym łopatki, odwzorowując jego kształt. Biegnie od leżącego przykręgosłupowo końca tego dołu do końca bliższego kości ramiennej, gdzie znajduje się przyczep, który stanowi najostrzejszy kąt tego nieco wydłużonego „trójkąta”. Ból mięśnia nadgrzebieniowego najczęściej związany jest z nieprawidłową postawą ciała, przyjmowaniem złej pozycji w pracy oraz niewłaściwą techniką treningową.

Mięsień nadgrzebieniowy to delikatna struktura podatna na urazy. Zła technika lub zbyt duża intensywność, z jaką uprawia się dyscypliny, które wymagają pracy barku z dużą siłą lub częstotliwością (np. lekkoatletyka, tenis ziemny, pływanie, pchnięcie kulą, rzut oszczepem, młotem czy gra w golfa) szczególnie predestynują do jego przeciążania. Ale ten sam efekt można osiągnąć, pracując na siedząco lub regularnie przyjmując nieprawidłową postawę ciała.

Spis treści

1. Mięsień nadgrzebieniowy – budowa
2. Mięsień nadgrzebieniowy – funkcje
3. Test Jobe’a
4. Ból mięśnia nadgrzebieniowego
5. Mięsień nadgrzebieniowy – przyczyny dysfunkcji
6. Mięsień nadgrzebieniowy – leczenie

Mięsień nadgrzebieniowy – budowa

Mięsień nadgrzebieniowy rozpoczyna się w dole nadgrzebieniowym łopatki oraz na powięzi nadgrzebieniowej. Jego włókna zbiegają się w kierunku przyczepu dalszego, który znajduje się na powierzchni górnej guzka większego kości ramiennej, do którego jest przymocowany silnym i krótkim ścięgnem. Ścięgno to łączy się również z torebką stawową stawu ramiennego.

Od strony kręgosłupa przykrywa go mięsień czworoboczny (łac. trapezius). Do boku przebiega pod stawem barkowo-obojczykowym i więzadłem kruczo-barkowym, a przy samym przyczepie leży pod mięśniem naramiennym (łac. deltoideus). Mięsień nadgrzebieniowy pokrywa nie tylko powierzchnię dołu nadgrzebieniowego, lecz także biegnące tamtędy nerw i naczynia nadłopatkowe. Cała struktura tworzy kostno-włóknistą komorę, w której skład wchodzi m. nadgrzebieniowy. „Opakowana” jest w powięź, z której na zewnątrz wydostaje się tylko płaskie ścięgno m. nadgrzebieniowego.

Za unerwienie mięśnia nadgrzebieniowego odpowiada nerw nadłopatkowy (C5-C6). Uszkodzenie lub uciśnięcie tego nerwu jest przyczyną charakterystycznych objawów, do których zalicza się m.in.:

• ból łopatki w trakcie wykonywania ruchów kończyną górną;
• ograniczenie ruchomości w stawie ramiennym;
• spoczynkowe bóle barku.

W krew m. nadgrzebieniowy zaopatrują tętnice: nadłopatkowa, podobojczykowa i okalająca łopatkę od tętnicy pachowej.

Mięsień nadgrzebieniowy – funkcje

Mięsień nadgrzebieniowy działa razem z mięśniem naramiennym, wspólnie z nim odwodząc ramię. Wykonując ten ruch, napina także torebkę stawu ramiennego, obraca ramię na zewnątrz i nieznacznie je zgina.

Jeżeli mięsień naramienny jest porażony lub uszkodzony, mięsień nadgrzebieniowy przejmuje funkcję odwodzenia ramienia. Ruch ten odbywa się jednak wówczas w nieco mniejszym zakresie, ponieważ mięsień nadgrzebieniowy jest zbyt słaby w stosunku do masy całej kończyny, by swobodnie nią operować.

Mięsień nadgrzebieniowy współtworzy też razem z mięśniami podgrzebieniowym (łac. infraspinatus), podłopatkowym (łac. subscapularis) i obłym mniejszym (łac. teres minor) ważną i często problematyczną strukturę zwaną stożkiem rotatorów. Odpowiada ona za unoszenie ramienia oraz wykonywanie ruchów obrotowych w stawie.

Test Jobe’a

Aby ocenić, czy m. nadgrzebieniowy funkcjonuje prawidłowo, wykonuje się test Jobe’a. Pacjent ustawia ramiona w odwiedzeniu do 90 stopni oraz w zgięciu (najlepiej tak, aby kąt, który stworzą swoimi końcami bliższymi obie kończyny górne, wynosił również 90 stopni). Oba ramiona powinny być też zrotowane do wewnątrz.

Fizjoterapeuta wywiera nacisk od góry na ramiona znajdujące się w tej pozycji, podczas gdy pacjent stara się stawiać opór. Test ma wynik dodatni, gdy prowokuje ból. Odczucia bólowe mogą towarzyszyć mu wcześniej, już podczas przyjmowania pozycji, zanim fizjoterapeuta przyłoży siłę. Niemożność bezbólowego przyjęcia lub utrzymania tej pozycji również świadczy o dysfunkcji m. nadgrzebieniowego.

Ból mięśnia nadgrzebieniowego

Mięsień nadgrzebieniowy często stanowi źródło bólu i ograniczenia ruchomości kończyny górnej, choć nie zawsze jest prawidłowo diagnozowany – zwłaszcza gdy jest to ból przewlekły. Długotrwałe wzmożone napięcie m. nadgrzebieniowego może bowiem owocować bólem nie tylko tego mięśnia, lecz także bólem promieniującym na całe ramię, do łokcia, a nawet do nadgarstka. Źródła takich objawów w pierwszej kolejności często szuka się bliżej miejsca bólu lub kręgosłupa, a nie w okolicach obręczy barkowej.

Długotrwały ból może prowadzić do stopniowego ograniczania ruchomości, aż w końcu do zaprzestania używania kończyny górnej. Możliwe są także poważne powikłania, m.in. zespół uwięźnięcia czy zamrożony bark.

Nieprawidłowe funkcjonowanie m. nadgrzebieniowego może również wywoływać nietypowy ból, który wydaje się związany z innymi stawami. Dlatego warto go badać także u pacjentów, którzy zgłaszają objawy łokcia tenisisty czy choroby de Quervaina, ponieważ może być z nimi powiązany. Niewłaściwe funkcjonowanie m. nadgrzebieniowego może być również przyczyną zapalenia kaletki podbarkowej oraz zmian zapalnych lub zwapnień w obrębie stożka rotatorów.

Mięsień nadgrzebieniowy – przyczyny dysfunkcji

Niewielkie rozmiary i siła m. nadgrzebieniowego, który jest przyczepiony do bardzo mobilnej i często mocno obciążanej kończyny, sprawia, że łatwo go przeciążyć. Dlatego główne przyczyny jego dysfunkcji są natury mechanicznej:

• wady postawy (zgarbiona sylwetka, protrakcja barków i szyi),
• osłabione mięśnie grzbietu i brzucha,
• wykonywanie prac związanych z długotrwałym unoszeniem rąk ponad głowę,
• siedzący tryb życia (zwłaszcza z rękami wyciągniętymi do myszki lub klawiatury),
• noszenie ciężkich przedmiotów;
• zła technika uprawiania sportu, zwłaszcza w dyscyplinach, które wymagają ruchów barku z dużą częstotliwością (tenis ziemny, pływanie, pchnięcie kulą, rzut oszczepem, młotem czy gra w golfa)

Do uszkodzenia m. nadgrzebieniowego może się również przyczynić zapalenie kaletki podbarkowej i związany z nim zespół ciasnoty podbarkowej. Ogranicza on bowiem ukrwienie, co przyczynia się do osłabienia struktur ścięgnistych i może doprowadzić do zerwania ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego.

Wśród rzadziej spotykanych przyczyn dysfunkcji m. nadgrzebieniowego wymienia się zaburzenia funkcjonowania narządów wewnętrznych: trzustki, wątroby, żołądka czy płuc, które mogą objawiać się bólem rzutowanym na okolice obręczy barkowej.

Mięsień nadgrzebieniowy – leczenie

Po właściwej diagnostyce najskuteczniejsze w leczeniu m. nadgrzebieniowego okazują się zazwyczaj terapia manualna i masaż głęboki. Wspomagająco stosuje się również fizykoterapię oraz suche igłowanie. Najważniejsze jest jednak to, by terapeuta ocenił stan m. nadgrzebieniowego w kontekście sąsiadujących struktur i całego ciała pacjenta, aby się upewnić, że źródłem problemu jest właśnie ta struktura.

Aby zapobiegać urazom i przeciążeniom m. nadgrzebieniowego, warto wykonywać ćwiczenia, które go wzmocnią. Jego główną funkcją jest odwodzenie w stawie ramiennym, więc mięsień ten wzmacnia się razem z mięśniem naramiennym poprzez odwodzenie z obciążeniem (ciężarki, taśmy rehabilitacyjne, itp.).

Bibliografia

• Bochenek A., Reicher M., „Anatomia człowieka”, tom I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
• Buckup K., Buckup J., Testy kliniczne w badaniu kości, stawów i mięśni, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014.
• Wiszomirska I., Anatomia układu ruchu człowieka, Wydawnictwo AlmaMer, Warszawa 2009.

Bartosz Wróblewski