Mięsień gruszkowaty i zespół mięśnia gruszkowatego

Mięsień gruszkowaty to jeden z mięśni należących do kończyny dolnej. Zaliczany on jest do grupy tylnej mięśni grzbietowych obręczy biodrowej i jego rolą jest udział w odwracaniu na zewnątrz, prostowaniu i odwodzeniu uda. Bywa, że u niektórych osób może rozwinąć się zespół mięśnia gruszkowatego – co to za dolegliwość, jakie są jej objawy i jak można ją leczyć?

Mięsień gruszkowaty (ang. piriformis muscle) swoją nazwę uzyskał w XVI wieku – wtedy właśnie struktura ta została po raz pierwszy określona tym mianem przez włoskiego uczonego, którym był Adriaan van der Spiegel. Jak nietrudno się domyślić, nazwa mięśnia wywodzi się od jego kształtu.

Spis treści

1. Mięsień gruszkowaty: położenie
2. Mięsień gruszkowaty: funkcje
3. Zespół mięśnia gruszkowatego: przyczyny
4. Zespół mięśnia gruszkowatego: objawy
5. Zespół mięśnia gruszkowatego: diagnostyka
6. Zespół mięśnia gruszkowatego: leczenie

Mięsień gruszkowaty: położenie

Mięsień gruszkowaty zaliczany jest do mięśni grzbietowych obręczy biodrowej, a dokładniej do ich tylnej grupy. Rozpoczyna się on na powierzchni miednicznej kości krzyżowej w okolicy otworów krzyżowych miedniczych. Jego przyczep końcowy mieści się zaś na krętarzu większym kości udowej. Ogólnie mięsień gruszkowaty znajduje się pod mięśniem pośladkowym wielkim.

Mięsień gruszkowaty: funkcje

Mięsień gruszkowaty odpowiada za ruchy w obrębie uda. Zaangażowany jest on w jego obrót na zewnątrz (rotację zewnętrzną), ale i za odwodzenie oraz prostowanie uda.

Znajomość funkcji mięśni gruszkowatego jest o tyle istotna, że w razie wystąpienia jakichś zaburzeń ruchomości kończyny dolnej możliwe jest wysunięcie podejrzenia, który dokładnie spośród jej mięśni mógł ulec uszkodzeniu.

Zespół objawów, które powiązane są z dysfunkcją mięśnia gruszkowatego, określa się jako zespół mięśnia gruszkowatego.

Zespół mięśnia gruszkowatego: przyczyny

Na wstępie warto tutaj dodać, jaka jest zależność pomiędzy mięśniem gruszkowatym a nerwem kulszowym – otóż wymieniony nerw przebiega najczęściej pod tym mięśniem, a czasami nawet nerw kulszowy przebija się przez sam mięsień gruszkowaty.

Informacja ta jest istotna przede wszystkim z tego powodu, iż zespół mięśnia gruszkowatego związany jest m.in. z uciskiem na nerw kulszowy przez mięsień gruszkowaty.

Przyczyny zespołu mięśnia gruszkowatego bywają naprawdę różne – do najczęstszych zaliczyć można:

• dyskopatię lędźwiową,
• zwyrodnienie stawu biodrowego,
• jałową martwicę głowy kości biodrowej,
• urazy (biodra lub pośladka),
• wzrost napięcia mięśnia gruszkowatego (związany np. z przebyciem przez pacjenta udaru mózgu),
• wady postawy,
• komplikacje po zabiegach chirurgicznych w obrębie bioder,
• znaczny, nagły wzrost masy ciała (możliwy np. u kobiet ciężarnych).

Warto wspomnieć, iż czasami zespół mięśnia gruszkowatego pojawia się u sportowców, m.in. u osób intensywnie trenujących bieganie.

Zespół mięśnia gruszkowatego: objawy

Związane z problemem dolegliwości są zazwyczaj na tyle nasilone, że pacjentowi ciężko jest je przeoczyć. Możliwe objawy zespołu mięśnia gruszkowatego to przede wszystkim:

• ograniczenie ruchów kończyny dolnej (pacjent ma trudności z prostowaniem, jak i odwodzeniem uda),
• charakterystyczne, nieco przymusowe ustawienie kończyny dolnej w spoczynku w rotacji zewnętrznej,
• ból odczuwany w obrębie pośladków, który może promieniować w kierunku uda (ze względu na takie właśnie objawy zespół mięśnia gruszkowatego bywa mylony z rwą kulszową),
• nietypowe doznania czuciowe, takie jak np. mrowienia,
• obrzęk i tkliwość mięśnia gruszkowatego.

Objawy zespołu mięśnia gruszkowatego mają tendencję do nasilania się podczas spoczynku, szczególnie w trakcie siedzenia. Charakterystyczne dla problemu jest również to, że ból może zmniejszać swoje natężenie podczas chodzenia (szczególnie wtedy, gdy pacjent podczas chodu stawia czubek stopy na zewnątrz).

Zespół mięśnia gruszkowatego: diagnostyka

Przy podejrzeniu zespołu mięśnia gruszkowatego wykonywane mogą być różne badania, najistotniejsze jednak jest badanie przedmiotowe, czyli badanie fizykalne. W jego trakcie oceniana jest siła mięśniowa, ale i zakres ruchomości w obrębie stawów kończyny dolnej.

Pacjent może zostać również poproszony o położenie się na brzuchu i zgięcie nóg w kolanach pod kątem 90 stopni. Potem proszony on jest o przeciwstawianie się próbom poruszania jego kończyną przez lekarza, który będzie dokonywał rotacji wewnętrznej w stawie biodrowym – wtedy, gdy podczas takich prób pojawia się ból, może to oznaczać dysfunkcję właśnie mięśnia gruszkowatego.

W sytuacji, gdy istnieją jakieś wątpliwości co do przyczyny dolegliwości u pacjenta, przeprowadzane mogą być dodatkowe badania. Takowymi są m.in. USG mięśnia gruszkowatego czy RTG bioder oraz obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego (MR) kręgosłupa lędźwiowego czy struktur stawu biodrowego.

Zespół mięśnia gruszkowatego: leczenie

Omawiając leczenie zespołu mięśnia gruszkowatego, trzeba przede wszystkim zwrócić uwagę na jeden aspekt: otóż wyróżnić tutaj można leczenie objawowe oraz przyczynowe.

Pierwsze z wymienionych opiera się na podawaniu choremu różnych substancji, dzięki którym możliwe będzie doprowadzenie do ustąpienia dręczących go, nieprzyjemnych dolegliwości. W tym celu wykorzystywane mogą być m.in. leki przeciwzapalne czy leki przeciwbólowe podawane w formie doustnej czy w formie iniekcji bezpośrednio w okolice mięśnia gruszkowatego.

Właściwe leczenie objawowe jest dla pacjentów bardzo ważne, ostatecznie jednak ważniejsze jest leczenie przyczynowe – zajęcie się przyczyną wystąpienia problemu ogranicza ryzyko tego, że objawy zespołu mięśnia gruszkowatego będą nawracać. Przykładowo u osób, u których dysfunkcja mięśnia gruszkowatego wynika z dyskopatii, konieczne może być przeprowadzenie zabiegu operacyjnego.

Pacjentom, u których wystąpi zespół mięśnia gruszkowatego, zalecana jest również fizjoterapia. Regularne ćwiczenia są istotne szczególnie u tych chorych, u których problem pojawił się w związku z uszkodzeniem mięśnia gruszkowatego wskutek doświadczenia przez pacjenta jakiegoś urazu.

Czytaj też:

• Mięsień czworogłowy uda – budowa i funkcje. Ćwiczenia na mięśnie czworogłowe uda
• Mięsień dwugłowy uda - ćwiczenia wzmacniające i rozciągające
• Mięśnie brzucha - podział, anatomia, funkcje