Kość udowa – budowa i funkcje

Kość udowa (łac. femur) jest najdłuższą i najmocniejszą kością ludzkiego szkieletu. Posiada solidny trzon oraz dwa bardzo charakterystyczne końce. Pełni ważne funkcje dla całego organizmu związane zarówno z utrzymywaniem pionowej postawy, jak i z lokomocją. U osób starszych, szczególnie u kobiet po 60. roku życia, często dochodzi do groźnych złamań kości udowej, zazwyczaj w okolicy międzykrętarzowej lub szyjki kości udowej.

Kość udowa składa się z dwóch końców (nasady dalszej i bliższej) oraz trzonu. Końce kości są zbudowane z istoty gąbczastej otoczonej warstwą istoty zbitej. Natomiast trzon to gruba warstwa istoty zbitej, która otacza jamę szpikową. Ściany tej jamy są najgrubsze powyżej środka wysokości kości i wzdłuż kresy chropawej. W pionowej postawie ciała kość udowa jest ułożona nieco skośnie. Stopień odchylenia od pionu jest osobniczo zmienny i większy u kobiet niż u mężczyzn. Wynika to z faktu, że kobiety mają szerszą miednicę niż mężczyźni.

Spis treści

1. Kość udowa – budowa
2. Funkcje kości udowej

Kość udowa – budowa

Trzon kości udowej (łac. corpus femoris) jest nieco wypukły do przodu i ma trzy powierzchnie: przednią i dwie boczne. Kształt trzonu, a więc całej kości udowej, może ulec zmianie z powodu krzywicy. Odwapniona i rozmiękczona kość, która regularnie przenosi obciążenie górnej części ciała, uwypukla się wtedy do przodu.

Boczne powierzchnie trzonu schodzą się ze sobą z tyłu, tworząc kresę chropawą (łac. linea aspera), która usztywnia i stabilizuje całą kość. W dolnej, spłaszczonej części trzonu, między wargami kresy chropawej znajduje się trójkątna powierzchnia podkolanowa (łac. facies poplitea), która jest dnem dołu podkolanowego. Biegnie tędy tętnica podkolanowa, a także nerwy strzałkowy wspólny i piszczelowy.

Wargi kresy chropawej rozchodzą się również ku górze. Boczna – do krętarza większego, a przyśrodkowa – do krętarza mniejszego. Kresa chropawa jest również istotna ze względu na to, że przyczepia się do niej wiele mięśni: przywodziciel wielki, grzebieniowy (przyczep na kresie grzebieniowej), pośladkowy wielki (przyczep na guzowatości pośladkowej), mięśnie przywodzące (przyczepy w okolicy wargi przyśrodkowej), mięsień obszerny boczny i głowa krótka mięśnia dwugłowego uda (oba mają przyczepy na wardze bocznej).

Powierzchnię przednią trzonu przykrywa w większości mięsień obszerny pośredni. A w jej dolnej części przyczep ma mięsień stawowy kolana.

Nasada bliższa kości udowej składa się z głowy kości udowej i szyjki, a także z dwóch krętarzy: większego i mniejszego.

Głowa kości udowej ma kulisty kształt i jest pokryta chrząstką szklistą. Kieruje się przyśrodkowo, centrując na panewkę stawu biodrowego. Na części przyśrodkowej głowy znajduje się lekko chropowaty dołek głowy, do którego przyczepia się więzadło głowy kości udowej.

Szyjka kości udowej łączy głowę z trzonem pod kątem około 135 stopni (skala waha się od 115 do 150 stopni). W miejscu połączenia szyjki z trzonem znajdują się dwa wydatne guzki: bocznie od głowy krętarz większy (tworzy przedłużenie trzonu ku górze), a poniżej i przyśrodkowo od krętarza większego – krętarz mniejszy. Od tyłu oba krętarze łączy grzebień międzykrętarzowy, a od przodu kresa międzykrętarzowa. Krętarz mniejszy to przyczep dla mięśnia biodrowo-lędźwiowego, natomiast w okolicy krętarza większego przyczepiają się mięśnie: pośladkowy mały i średni, obszerny boczny, gruszkowaty, zasłaniacze wewnętrzy i zewnętrzny oraz oba mięśnie bliźniacze.

Krętarz większy jest wyczuwalny przez powłoki skórne, a często nawet widoczny z boku biodra. Łatwiej o to jednak u mężczyzn, ponieważ u kobiet okolice krętarza są zwykle pokryte grubszą warstwą tkanki tłuszczowej.

Nasada dalsza kości udowej jest wyraźnie zgrubiała i zawiera dwa silnie wypukłe kłykcie kości udowej – przyśrodkowy i boczny. Oba są częściowo pokryte chrząstką i służą do stawowego połączenia z kością piszczelową. Kłykcie są rozdzielone dołem międzykłykciowym, przez który biegnie poprzecznie kresa międzykłykciowa. To właśnie tam, do powierzchni wewnętrznej (piszczelowej) kłykcia bocznego przyczepia się więzadło krzyżowe przednie (ACL), a do powierzchni wewnętrznej (strzałkowej) kłykcia przyśrodkowego – więzadło krzyżowe tylne (PCL).

Od przodu między kłykciami znajduje się wklęsła tzw. powierzchnia rzepkowa, do której przylega rzepka, gdy staw kolanowy jest wyprostowany. Ponad kłykciami znajdują się natomiast nadkłykcie – boczny oraz przyśrodkowy. Do obu kłykci i nadkłykci przyczepiają się więzadła poboczne, a także mięśnie: przywodziciel wielki, brzuchaty łydki, podeszwowy i podkolanowy.

Kłykcie kości udowej są łatwo wyczuwalne w dotyku od boku i od przodu.

Funkcje kości udowej

Kość udowa to silna i trwała struktura, która stanowi solidną podporę dla całego organizmu. Umożliwia nie tylko stanie i przyjmowanie pionowej pozycji ciała, lecz także lokomocję. Stanowi również przyczep dla wielu mięśni kończyny dolnej oraz obręczy kończyny dolnej. Dzięki temu, że ciężar ciała przenosi się z miednicy na głowę kości udowej, człowiek może utrzymywać stabilną pozycję ciała w pionie oraz przesuwać środek ciężkości. Wnętrze kości udowej jest również zasobnym magazynem szpiku kostnego.

Bibliografia

Bochenek A., Reicher M., „Anatomia człowieka”, tom I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.

Bartosz Wróblewski