Kość piszczelowa – budowa, funkcje i ból piszczeli

Kość piszczelowa (łac. tibia) i strzałkowa (łac. fibula) składają się na kościec goleni. Solidniejsza z tych dwóch piszczel jest drugą po kości udowej (łac. femur) najdłuższą kością ludzkiego szkieletu. Jej przednia krawędź leży blisko pod skórą, w związku z czym jest szczególnie narażona na bolesne stłuczenia i złamania. Dlatego podczas rywalizacji sportowej, zwłaszcza w dyscyplinach kontaktowych, zaleca się używać ochraniacze na piszczel.

Kość piszczelowa (łac. tibia) to parzysta kość długa. Leży wzdłuż kości strzałkowej, z którą łączy się na górze i na dole. Współtworzy stawy kolanowy oraz skokowy. Stanowi także miejsce przyczepu licznych mięśni kończyny dolnej. Najczęstsze dolegliwości z nią związane to powysiłkowy ból piszczeli, a także stłuczenie oraz złamanie piszczeli.

Spis treści

1. Kość piszczelowa – budowa
2. Kość piszczelowa i strzałkowa
3. Kość piszczelowa – funkcje
4. Ból piszczeli
5. Jałowa martwica guzowatości piszczeli
6. Shin splints
7. Złamania kości piszczelowej
8. Inne przyczyny bólu piszczeli
9. Leczenie piszczeli

Kość piszczelowa – budowa

Kość piszczelowa to długa, masywna kość, która leży po przyśrodkowej stronie podudzia i stanowi sztywne połączenie stawu kolanowego ze stawem skokowym. W przekroju poprzecznym ma kształt trójkątny. U góry, gdzie współtworzy staw kolanowy, jest znacznie grubsza. Następnie zwęża się ku dołowi, by na końcu znów zgrubieć, choć już w mniejszym stopniu niż na górze. Piszczel składa się więc z trzonu i dwóch wyraźnie zaznaczonych końców.

Trzon piszczeli ma trzy brzegi:

• przedni – najbardziej wydatny, rozpoczyna się u góry od guzowatości piszczeli i przebiega w kształcie wydłużonej litery S. W górnej części zaznacza się ostro pod skórą, dlatego łatwo go stłuc oraz rozciąć w tym miejscu skórę od wewnątrz;
• boczny (międzykostny) – jest cienki i wydatny, szczególnie w części środkowej. Przyczepia się do niego błona międzykostna goleni;
• przyśrodkowy – jest gładki i zaokrąglony.

Na trzon kości piszczelowej składają się także trzy powierzchnie:

• przyśrodkowa – gładka, szersza u góry niż na dole. Nieco poniżej i przyśrodkowo od guzowatości piszczeli pokryta ścięgnami mięśni: krawieckiego, smukłego i półścięgnistego, które się tu przyczepiają. Cała powierzchnia przyśrodkowa leży podskórnie i jest bez problemu wyczuwalna;
• boczna – węższa od przyśrodkowej. Górna część tworzy płytki rowek, do którego przyczepia się mięsień piszczelowy przedni. Dolna część jest gładka i pokryta ścięgnami mięśni: piszczelowego przedniego, prostownika długiego palucha i prostownika długiego palców;
• tylna – w górnej części powierzchni tylnej przebiega ku dołowi chropowata kresa mięśnia płaszczkowatego, do której przyczepia się właśnie ten mięsień. Powyżej znajduje się przyczep mięśnia podkolanowego, a poniżej mięśni piszczelowego tylnego i zginacza długiego palców.

Koniec bliższy (proksymalny) kości piszczelowej jest znacznie zgrubiały, a na jego powierzchni znajdują się dwie wklęsłe powierzchnie stawowe górne pokryte chrząstką szklistą. Spoczywają one na dwóch wydatnych i szerokich kłykciach – przyśrodkowym i bocznym. Miedzy powierzchniami stawowymi znajduje się chropowate wgłębienie, które w części środkowej rozdziela wyniosłość międzykłykciowa. Z przodu od wyniosłości znajduje się pole międzykłykciowe przednie, do którego przyczepia się więzadło krzyżowe przednie (ACL), a z tyłu od wyniosłości jest pole międzykłykciowe tylne, do którego przyczepia się więzadło krzyżowe tylne (PCL). W przedłużeniu brzegu przedniego piszczeli znajduje się guzowatość kości piszczelowej, do której przyczepia się więzadło rzepki. W okolicy końca bliższego piszczeli przyczepy mają również mięśnie: półbłoniasty, prostownik długi palców oraz pasmo biodrowo-piszczelowe.

Koniec dalszy (dystalny) kości piszczelowej jest mniejszy i ma pięć powierzchni:

• powierzchnia boczna jest wklęsła, a jej dolna część zwana wcięciem strzałkowym służy do połączenia z kością strzałkową;
• powierzchnia przednia jest gładka, jedynie na jej dolnym brzegu znajduje się poprzecznie biegnący rowek dla przyczepu torebki stawu skokowego górnego;
• powierzchnia przyśrodkowa przedłuża się ku dołowi w kostkę przyśrodkową. Powierzchnia boczna kostki to nieco wklęsła powierzchnia stawowa, która łączy się z kością skokową;
• powierzchnia tylna ma płytki rowek o skośnym przebiegu, w którym znajduje się ścięgno zginacza długiego palucha;
• powierzchnia dolna tworzy powierzchnię stawową dolną, która przedłuża się na powierzchnię przyśrodkową kostki. Obie te powierzchnie, ustawione względem siebie mniej więcej pod kątem prostym, współtworzą staw skokowy górny, który pozwala na ruchy stopą w górę i w dół (zgięcie grzbietowe i podeszwowe), umożliwiające na przykład chodzenie na palcach i piętach.

Kość piszczelowa i strzałkowa

Kość piszczelowa sąsiaduje bezpośrednio z cienką i położoną bocznie kością strzałkową, z którą tworzą szkielet kostny goleni. Istnieją dwa rodzaje połączeń kości strzałkowej i piszczeli.

Bliższe końce tych kości łączy staw piszczelowo-strzałkowy, który znajduje się tuż pod kolanem. Nie wchodzi jednak w skład stawu kolanowego i nie bierze udziału w jego ruchach.

Dalsze końce kości strzałkowej i piszczelowej łączy tzw. błona międzykostna goleni, która ku dołowi zmienia się w więzozrost piszczelowo-strzałkowy. Błona ta zbudowana jest z bardzo wytrzymałej tkanki łącznej. Dzięki niej kości piszczelowa i strzałkowa są ze sobą połączone na całej swojej długości.

Staw piszczelowo-strzałkowy i błona międzykostna goleni stanowią ścisłe połączenie obu kości i zabezpieczają je przed samodzielnym, niezależnym od siebie przemieszczaniem. Obie kości poruszają się więc zwykle razem, jako jedna struktura.

Kość piszczelowa – funkcje

Kość piszczelowa stanowi najważniejszą składową szkieletu goleni – przenosi zdecydowaną większość obciążeń kończyny dolnej i współtworzy dwa stawy kluczowe dla lokomocji człowieka: staw kolanowy i staw skokowy górny.

Piszczel za pośrednictwem kostki przyśrodkowej odgrywa również rolę stabilizatora stawu skokowego. Stanowi także miejsce przyczepu dla licznych mięśni podudzia.

Ból piszczeli

W związku z tym, że duże fragmenty kości piszczelowej nie są osłonięte tkanką tłuszczową oraz mięśniową, jest ona szczególnie narażona na urazy i mikrouszkodzenia, które wywołują ból piszczeli, a także widoczne na jej powierzchni obrzęki lub krwiaki. Lokalizacja kości piszczelowej sprawia też, że łatwo ją stłuc, a nawet złamać. Ból piszczeli stanowi przeszkodę do uprawiania sportu, a nawet utrudnia poruszanie się.

Ból piszczeli jest często spowodowany źle dobranym obuwiem, brakiem rozgrzewki przed treningiem lub brakiem fazy wychłodzenia tuż po nim oraz odpowiedniej regeneracji w późniejszym okresie. Przyczyną bólu kości piszczelowej może też być bieganie po twardej nawierzchni bądź zła technika biegania.

Jałowa martwica guzowatości piszczeli

Schorzenie to występuje najczęściej u chłopców w wieku 10-14 lat. Charakteryzuje je ból w okolicy kolana, który uniemożliwia uprawianie sportów związanych z bieganiem. Częstą przyczyną pojawienia się tej młodzieńczej choroby jest zbyt intensywne uprawianie piłki nożnej.

Schorzenie to można rozpoznać nie tylko po bólu, lecz także badając palpacyjnie guzowatość piszczeli. W przypadku wystąpienia jałowej martwicy guzowatości piszczeli struktura ta, zlokalizowana nieco poniżej rzepki, będzie zgrubiała.

Do pojawienia się tego schorzenia często przyczyniają się zaburzenia unaczynienia (np. w wyniku niedoboru witaminy A) oraz przeciążanie więzadła rzepki (przede wszystkim wywołane zbyt intensywnym treningiem).

Shin splints

Shin splints to jedno z popularnych schorzeń wśród osób aktywnych fizycznie, zwłaszcza wśród tych, którzy trenują dynamiczne dyscypliny biegowo-skocznościowe.

Charakteryzuje je ból piszczeli wzdłuż przedniej krawędzi kości, który jest spowodowany nakładaniem się mikrourazów tkanki mięśniowej. Może on również przechodzić w zapalenie okostnej, co oznacza, że bolą nie tylko mięśnie, lecz także sama kość.

Ból pojawia się zazwyczaj niedługo po zakończeniu aktywności fizycznej, choć może występować również w trakcie treningu. W przypadku zaawansowanej postaci schorzenia dolegliwości nie ustępują nawet w trakcie dłuższego spoczynku. Początkowo ulgę przynosi schładzanie, rozciąganie i odpoczynek, jednak w dłuższej perspektywie lepiej skonsultować się ze specjalistą, który poprowadzi leczenie.

Złamania kości piszczelowej

Medycyna podzieliła złamania kości piszczelowej zgodnie z lokalizacją na złamania: trzonu, nasady bliższej oraz nasady dalszej. Złamanie kości piszczelowej bywa bardzo bolesne i objawia się nasileniem bólu w trakcie ruchu, tkliwością, obrzękiem, siniakiem lub krwiakiem.

Najbardziej narażeni na złamania kości piszczelowej są ludzie uprawiający: piłkę nożną, bieganie, koszykówkę, lekkoatletykę oraz tenis ziemny. Ale często do uszkodzeń kości piszczelowej dochodzi również w wyniku wypadków komunikacyjnych oraz innych urazów mechanicznych natury losowej.

Zgodnie z klasyfikacją AO ASIF wyróżnia się następujące typy złamań nasady bliższej kości piszczelowej:

• zewnątrzstawowe;
• częściowo obejmujące powierzchnię stawową;
• całkowicie obejmujące powierzchnię stawową.

Złamania te są konsekwencją urazów mechanicznych. Aby przywrócić pełną funkcję, niezbędne jest jej nastawienie (czasem operacyjne), usztywnienie, odciążenie, a następnie usprawnianie fizjoterapeutyczne. Bez tego zaburzone może zostać funkcjonowanie całej kończyny.

Złamanie trzonu kości piszczelowej to jedno z najczęstszych złamań w ciele człowieka. Przyczyną może być zarówno bezpośredni uraz, jak i przeciążenie.

Natomiast złamanie nasady dalszej (typu Pilon) piszczeli wynika zazwyczaj z zadziałania siły kompresyjnej w połączeniu z rotacją.

Inne przyczyny bólu piszczeli

Ból w okolicy podudzia wywołują również takie choroby jak m.in.: zapalenie kości, torbiel kości piszczelowej, zapalenie szpiku kostnego czy rak kości piszczelowej.

Na bolesność piszczeli wpływać mogą również wady ustawienia stopy, jak choćby: nadmierna pronacja, supinacja bądź płaskostopie.

Wśród przyczyn bolesności piszczeli wymienia się także: przykurcze mięśni goleni, przetrenowanie, przyjmowanie nieprawidłowej postawy ciała, nieodpowiednie obuwie czy praca, która przyczynia się do przeciążania kończyn dolnych.

Leczenie piszczeli

Postępowanie przy urazach kości piszczelowej zależy od rodzaju i rozległości uszkodzenia, typu schorzenia, które wywołało ból piszczeli, a także od czynników wywołujących przeciążenia, stany zapalne i inne dolegliwości.

Leczenie najczęściej opiera się na:

• farmakoterapii – stosowaniu maści i żeli przeciwbólowych, przeciwobrzękowych i przeciwzapalnych,
• fizykoterapii – wykonywaniu takich zabiegów jak magnetoterapia czy laseroterapia,
• masażu i technikach manualnych ograniczających nadmierne napięcie mięśniowe,
• kinezjotapingu (plastrowaniu).

Czasami konieczne bywa założenie gipsu lub innego rodzaju unieruchomienie bolesnej kończyny dolnej, a nawet operacja.

W trakcie rekonwalescencji po urazie kości piszczelowej istotne są:

• dbałość o właściwą postawę ciała i ułożenie kolan,
• stosowanie aktywności fizycznej, która nie prowadzi do przeciążeń
• wykonywanie zindywidualizowanych ćwiczeń i treningów.

Kurację powinien prowadzić, po przeprowadzaniu diagnostyki, lekarz lub fizjoterapeuta.

Bibliografia

Bochenek A., Reicher M., „Anatomia człowieka”, tom I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.

Czerniak P., „Shin splints – niespecyficzny ból piszczeli związany z aktywnością ruchową”, Fizjoterapia&Rehabilitacja, 100/2018.

Bartosz Wróblewski