Kora mózgowa: budowa, funkcje, choroby

Kora mózgowa znajduje się na powierzchni mózgowia i choć jej grubość sięga zaledwie do czterech milimetrów, to kora stanowi nawet aż 40% masy całego mózgu. W korze mózgu znajdują się liczne komórki nerwowe, które odpowiadają za doznania czuciowe i za kontrolę ruchów. To właśnie ze względu na złożone funkcje kory mózgowej jej uszkodzenia prowadzą zwykle do bardzo poważnych trudności. Co zaburza czynności kory mózgowej i jakie objawy świadczą o jej uszkodzeniu?

Kora mózgowa (inaczej kora mózgu, ang. cerebral cortex) stanowi część istoty szarej układu nerwowego - w jej skład wchodzą liczne komórki nerwowe (ich ilość może sięgać nawet 16 miliardów), które zajmują się odbieraniem, wysyłaniem oraz przetwarzaniem różnych impulsów nerwowych.

Sama kora mózgowa jest dość cienka - u ludzi ma ona zwykle grubość sięgającą od 2 do 4 mm - jej powierzchnia jest natomiast stosunkowo duża, sięga ona bowiem nawet 0,25 metra kwadratowego.

Wydawać się to może wręcz nieprawdopodobne, tymczasem jest to jak najbardziej możliwe ze względu na pofałdowanie kory mózgu.

Spis treści

1. Kora mózgowa: rodzaje
2. Kora mózgowa: budowa warstwowa
3. Kora mózgowa: podział funkcjonalny
4. Kora mózgowa: ośrodki czynnościowe
5. Kora mózgowa: przyczyny i skutki uszkodzenia

Kora mózgowa: rodzaje

Zasadniczo u ludzi wyróżniane są dwa rodzaje kory mózgowej. Pierwszym jest występująca wyłącznie u ssaków kora nowa, która zajmuje 90% powierzchni mózgowia i która ma budowę sześciowarstwową.

Drugą jest natomiast zdecydowanie mniej rozległa kora stara, którą znaleźć można przede wszystkim w obrębie struktur tworzących układ limbiczny oraz w obrębie kresomózgowia. Kora stara spotykana jest w mózgu ssaków, ale i niższych kręgowców i ma ona zwykle mniej niż 6 warstw komórek.

Kora mózgowa: budowa warstwowa

Biorąc pod uwagę to, że przeważającą część kory mózgu tworzy kora nowa, zdecydowanie warto bliżej przyjrzeć się jej budowie. Jak to już wspomniano wyżej, ma ona 6 warstw, którymi są:

• warstwa drobinowa: położona najbardziej zewnętrznie, w której obecnych jest stosunkowo niewiele komórek nerwowych; zlokalizowane w warstwie drobinowej są pojedyncze neurony poziome Cajala, a także włókna neuronów piramidalnych oraz włókna asocjacyjne (kojarzeniowe)
• warstwa ziarnista zewnętrzna: w jej obrębie obecne są liczne komórki piramidalne oraz gwiaździste
• warstwa piramidowa zewnętrzna: najbardziej charakterystyczne dla niej są liczne komórki piramidalne, dodatkowo w warstwie tej obecne są w niewielkich ilościach komórki ziarniste oraz komórki koszyczkowe i wrzecionowate
• warstwa ziarnista wewnętrzna: jest ona cienką warstwą kory nowej, w której zlokalizowane są liczne komórki ziarniste, cechą tej warstwy jest również to, że przebiega w niej duża ilość pęczków poziomych włókien nerwowych
• warstwa piramidowa wewnętrzna: zlokalizowane w niej są duże komórki piramidalne, oprócz nich w warstwie piramidowej wewnętrznej znajdują się również komórki olbrzymie Betza
• warstwa komórek wielokształtnych: położona najbardziej wewnętrznie warstwa kory nowej, w której znajdują się liczne neurony wielokształtne (wśród nich wyróżnia się przede wszystkim neurony trójkątne oraz wrzecionowate)

Kora mózgowa: podział funkcjonalny

Podział kory mózgu na korę nową i starą zdecydowanie nie jest jedynym funkcjonującym podziałem tej części mózgowia - popularny jest również i podział czynnościowy kory mózgowej. W tym przypadku wyszczególniane są:

• kora ruchowa: rozmieszczona jest ona w obrębie zakrętu przedśrodkowego, w przedniej części płacika okołośrodkowego oraz w części zakrętu czołowego górnego, środkowego i dolnego; odpowiada ona za generowanie impulsów nerwowych, które umożliwiają ludziom podejmowanie różnych ruchów
• kora czuciowa: zajmuje ona zakręt zaśrodkowy oraz tylną część płacika okołośrodkowego, oprócz tego jej ośrodki zlokalizowane są również w płaciku ciemieniowym górnym; dodatkowo w obrębie kory czuciowej wyróżnia się obszary odpowiedzialne za odbiór i analizę specyficznych bodźców, są nimi kora wzrokowa (zlokalizowana w obrębie płata potylicznego) oraz kora słuchowa (znajdująca się w płacie skroniowym górnym)

W obrębie kory mózgowej wyróżnia się także kilka obszarów asocjacyjnych (kojarzeniowych), które odpowiadają za integrację docierających do kory mózgowej bodźców nerwowych.

Jak nietrudno się domyślić, do tego, aby kora mózgu mogła właściwie pełnić swoje funkcje, musi ona posiadać liczne połączenia z różnymi częściami układu nerwowego.

Większość impulsów, które pierwotnie odbierane są w rozmaitych, rozsianych po całym organizmie receptorach, trafia do kory mózgowej poprzez wzgórze.

Ośrodki, które znajdują się w danej półkuli mózgu, zajmują się odbieraniem impulsów pochodzących z przeciwnej połowy ciała - mówiąc dokładniej, bodźce czuciowe z prawej połowy ciała analizowane są w lewej półkuli mózgu i odwrotnie.

Wyraźnie trzeba zresztą przy omawianiu funkcji poszczególnych części kory mózgowej podkreślić to, że kora zlokalizowana w lewej i prawej półkuli mózgowia pełnić może odrębne, wyspecjalizowane funkcje.

W obrębie półkuli dominującej (którą u większości Europejczyków jest lewa półkula mózgu) znajdują się ośrodki korowe odpowiedzialne za mowę, zdolność wykonywania różnych obliczeń czy odbieranie i interpretowanie rozmaitych bodźców czuciowych.

W strukturach półkuli niedominującej zlokalizowane są natomiast ośrodki związane z wyobraźnią przestrzenną czy trójwymiarowym postrzeganiem otaczającej rzeczywistości.

Kora mózgowa: ośrodki czynnościowe

Zdecydowanie wspomnieć tutaj trzeba o jeszcze jednym podziale kory mózgowej, który do dziś znajduje praktyczne wykorzystanie w medycynie. Mowa tutaj o podziale, który został zaproponowany na początku ubiegłego wieku przez niemieckiego pochodzenia neurologa, Korbiniana Brodmanna.

Bazując na budowie komórkowej poszczególnych rejonów kory mózgu, wyróżnił on kilkadziesiąt obszarów, które określane są obecnie jak pola Brodmanna. Badacz wyszczególnił następujące pola i funkcje:

• 1, 2, 3 - czucie powierzchniowe
• 4 - ruchy dowolne
• 5 - astereognozja
• 6 - kontrola ruchów kończyn oraz gałek ocznych
• 7 - analizowanie bodźców ruchowych i wzrokowych
• 8 - ruchy gałek ocznych
• 9, 10, 11, 12 - świadomość i myślenie
• 17, 18 - widzenie
• 19 - odbieranie kolorów i ruchów
• 20-21- widzenie przestrzenne
• 22 - ośrodek czuciowy mowy
• 23, 24, 25, 26, 27, 29, 30, 31, 32, 33 - emocje i pamięć
• 28, 34, 35, 36, 38 - węch
• 37 - czytanie, mowa, widzenie
• 39 - widzenie, czytanie, liczenie, rozróżnianie stron ciała
• 40 - planowanie skomplikowanych ruchów, mimika twarzy
• 41,42 - słuch
• 43 - smak
• 44, 45 - ośrodek ruchowy mowy
• 46 - zachowanie, myślenie, planowanie ruchów gałek ocznych

Zastanawiać może nieobecność niektórych pól, m.in. pól od 13 do 16 - otóż ich nieobecność nie jest skutkiem pomyłki, a wynika z tego, że w zaproponowanym przez Brodmanna podziale kory mózgowej pól tych zwyczajnie… nie ma.

Kora mózgowa: przyczyny i skutki uszkodzenia

Do uszkodzenia kory mózgu dochodzić może w związku z wieloma różnymi procesami patologicznymi.

Zdarza się, że doprowadzają do tego sami pacjenci - nadużywanie różnych szkodliwych substancji, m.in. nadmierne spożywanie alkoholu czy palenie papierosów, mogą prowadzić do postępujących uszkodzeń kory mózgowej.

Skutkować obumieraniem wchodzących w jej skład komórek nerwowych może także przebycie udaru mózgu, oprócz tego dysfunkcje dotyczące różnych części kory mózgowej pojawiać się mogą u pacjentów zmagających się z jakimiś chorobami neurologicznymi (m.in. ze schorzeniami neurodegeneracyjnymi czy stwardnieniem rozsianym).

Doprowadzać do degradacji kory mózgowej mogą również rozmaite nowotwory wewnątrzczaszkowe.

Wszystkich możliwych objawów uszkodzenia kory mózgowej wymienić się zaś po prostu nie da - u chorych pojawiać się mogą naprawdę różnego rodzaju dolegliwości w zależności od tego, które dokładnie fragmenty tej struktury zostaną uszkodzone.

Możliwe jest występowanie zaburzeń czucia, jak i trudności z wykonywaniem ruchów dowolnych. Zdarza się, że chorzy doświadczają problemów z rozumieniem mowy (wtedy, gdy uszkodzony zostanie ośrodek czuciowy mowy), jak i możliwe są trudności z samodzielnym wypowiadaniem się (występujących wtedy, gdy dojdzie do degeneracji ośrodka ruchowego mowy).

Możliwe są zaburzenia widzenia czy słuchu, jak i występowanie u chorych napadów drgawkowych. Tutaj pojawia się znaczenie kliniczne wyróżniania pól Brodmanna - wtedy, gdy lekarz wie, które rejony mózgowia odpowiedzialne są za jakie czynności, na podstawie pojawiających się u chorego dolegliwości może on wnioskować o tym, w której części mózgowia doszło do uszkodzenia kory mózgowej.

Czytaj też: Mózg. Budowa mózgu