Komórki glejowe - definicja, funkcje

Komórki glejowe są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania ludzkiego układu nerwowego. Wyróżnia się różne rodzaje komórek glejowych, a każdy z nich ma inne funkcje – jedne komórki glejowe odpowiadają za likwidację niepotrzebnych, zużytych komórek, inne wytwarzają osłonkę mielinową, a jeszcze inne zajmują się odżywianiem neuronów.

Komórki glejowe, inaczej glej (gr. glia - klej, ang. glial cells) to komórki ludzkiego układu nerwowego, które umożliwiają działanie komórkom nerwowym (neuronom).

Nazwa komórek glejowych wywodzi się od greckiego słowa glia, które oznacza klej i początkowo rzeczywiście podejrzewano, że główną funkcją tychże tworów jest spajanie ze sobą komórek nerwowych. Po latach okazało się, że rzeczywistość jest jednak nieco inna, dowiedziano się jednak o tym po długim czasie od tego, jak po raz pierwszy stwierdzone zostało istnienie komórek glejowych w układzie nerwowym.

Spis treści

1. Komórki glejowe: historia, definicja
2. Komórki glejowe: rodzaje
3. Komórki glejowe: funkcje
4. Komórki glejowe: choroby

Komórki glejowe: historia, definicja

Za odkrywcę komórek glejowych uznawany jest patolog Rudolf Virchow, który poszukiwał jakiegoś rodzaju tkanki łącznej w mózgowiu i który ostatecznie dokonał pierwszego opisu gleju. Został on opublikowany w 1856 roku, badacz jednak nadal interesował się tymi komórkami i dwa lata później, w 1858 roku, przedstawił on ich zdecydowanie bardziej szczegółowy opis.

Nad komórkami glejowymi prowadzonych było już wiele różnorodnych badań, dzięki którym dowiadywano się o nich coraz więcej – uczonym udało się już dowiedzieć chociażby tego, że nieprawdziwe były przekonania, że komórek glejowych może być nawet dziesięciokrotnie więcej niż komórek nerwowych (współcześnie dominuje pogląd, że stosunek neuronów do komórek gleju wynosi raczej 1:1). 

Komórki glejowe: rodzaje

W ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym spotykane są odrębne rodzaje komórek glejowych. W przypadku pierwszego z wymienionych występują w nim:

• astrocyty: najszerzej rozpowszechnione komórki glejowe w ośrodkowym układzie nerwowym, które posiadają liczne wypustki skierowane ku komórkom nerwowym; astrocyty zajmują się odżywianiem neuronów, jak i wpływają one na gospodarkę różnymi substancjami w ośrodkowym układzie nerwowym (ten rodzaj komórek glejowych m.in. usuwa nadmiar potasu z otoczenia komórek nerwowych, dodatkowo astrocyty biorą udział w metabolizowaniu neuroprzekaźników uwalnianych przez neurony), mają one również wpływ na stan naczyń krwionośnych układu nerwowego – astrocyty mogą bowiem wydzielać mediatory prowadzące – w zależności od potrzeb – do ich skurczu lub rozkurczu,
• oligodendrocyty: komórki glejowe odpowiedzialne za wytwarzanie osłonek mielinowych w ośrodkowym układzie nerwowym (dzięki niej przesyłanie impulsów pomiędzy poszczególnymi neuronami zachodzi dużo szybciej niż w tych włóknach, które nie są pokryte mieliną),
• ependemocyty (komórki ependymalne): znaleźć je można w obrębie rdzenia kręgowego oraz w komorach układu komorowego mózgowia, gdzie odpowiadają one za produkcję i sekrecję płynu mózgowo-rdzeniowego, oprócz tego ependemocyty są jednym z elementów bariery krew-mózg,
• glej radialny: komórki progenitorowe, z których wykształcać się mogą różnorodne komórki należące do ośrodkowego układu nerwowego, bo zarówno astrocyty, jak i oligodendrocyty, a nawet i – w szczególnych sytuacjach - komórki nerwowe.

Wszystkie wymienione wyżej rodzaje komórek glejowych określane są mianem makrogleju. W ośrodkowym układzie nerwowym wyróżnia się jednak także i mikroglej – terminem tym określa się bytujące w strukturach OUN wyspecjalizowane makrofagi, których zadaniem – dzięki posiadaniu przez nie zdolności do fagocytozy – jest usuwanie obumarłych komórek, ale i likwidowanie obcych antygenów, które znajdą się w obrębie ośrodkowego układu nerwowego.

Inne komórki glejowe występują w obrębie obwodowego układu nerwowego, w którym spotykane są:

• komórki Schwanna: mają one podobną do oligodendrocytów funkcję – komórki Schwanna odpowiedzialne są bowiem za wytwarzanie osłonek mielinowych tychże włókien nerwowych, które należą do obwodowego układu nerwowego, oprócz tego posiadają one również zdolność do fagocytozy, dzięki czemu mogą usuwać niepotrzebne organizmowi komórki i inne substancje z otoczenia komórek nerwowych,
• komórki satelitarne: niewielkie komórki glejowe, które otaczają komórki nerwowe wchodzące w skład zwojów nerwowych układu współczulnego, przywspółczulnego oraz somatycznego.

Komórki glejowe: funkcje

Zdecydowanie można powiedzieć, że funkcjonowanie komórek nerwowych bez wsparcia ze strony komórek glejowych byłoby po prostu niemożliwe. W końcu to właśnie komórki gleju, do których należą m.in. astrocyty, odpowiadają za dostarczanie do neuronów różnych niezbędnych im do przeżycia substancji odżywczych, zaangażowane są one również w usuwanie z nich zbędnych metabolitów.

Glej odpowiada za likwidację zbędnych komórek w układzie nerwowym, jak i ma on wpływ na krążenie i usuwanie różnych wydzielanych w nim neuroprzekaźników. Komórki glejowe wytwarzają osłonki mielinowe, dzięki którym przesyłanie impulsów w układzie nerwowym jest naprawdę szybkie i dzięki temu właśnie od pomyślenia o danej czynności do jej wykonania mijają zaledwie dziesiątki sekund.

W okresie dorastania glej wspiera rozwój zarówno neuronów, jak i połączeń synaptycznych, dodatkowo – w przypadku uszkodzenia włókien obwodowego układu nerwowego – należące do gleju komórki Schwanna biorą udział w regeneracji tychże struktur.

Komórki glejowe: choroby

Jak zapewne nietrudno się domyślić, nieprawidłowości dotyczące funkcjonowania komórek glejowych mogą prowadzić do występowania u ludzi pewnych schorzeń. Jako przykład można tutaj podać chociażby zaburzenia czynności mikrogleju, które prawdopodobnie mogą mieć związek z takimi chorobami, jak np. choroba Alzheimera czy fibromialgia, sugerowane jest również, że nieprawidłowe funkcjonowanie mikrogleju może mieć pewien wpływ na występowanie u ludzi schizofrenii.

Dysfunkcje dotyczące innych komórek glejowych, którymi są komórki Schwanna, powiązane są z takimi schorzeniami, jak zespół Guillain-Barrego, choroba Charcot-Marie-Tooth czy przewlekła zapalna demielinizacyjna polineuropatia. U ludzi występować mogą również i rozmaite nowotwory, które wywodzą się właśnie od komórek glejowych – wśród ich przykładów wymienić można m.in. gwiaździaki, glejaki, skąpodrzewiaki czy wyściółczaki.

Czytaj też: Choroby nerwowo-mięśniowe: podział, objawy i leczenie