Istota biała (substancja biała)

Istota biała (substancja biała) jest jedną z dwóch podstawowych składowych ludzkiego układu nerwowego. Tworzy ją sieć włókien nerwowych, których zadaniem jest przesyłanie impulsów pomiędzy ciałami rozmaitych komórek nerwowych. W przeszłości sądzono, że istota biała nie odgrywa jakiejś większej roli w funkcjonowaniu mózgu, obecnie wiadomo już jednak to, że rozmaite procesy patologiczne, które mogą jej dotyczyć, znacząco nawet negatywnie mogą odbijać się na jakości życia pacjentów.

Substancja biała (łac. istota biała, substantia alba) to jedna z dwóch podstawowych tkanek, tworzących układ nerwowy. Powiedzieć o ludzkim układzie nerwowym, że jest tworem wyjątkowo skomplikowanym, to zwyczajnie za mało. Ilość samych tylko w końcu komórek nerwowych – stanowiących podstawową jednostkę budującą tenże układ – liczona jest w miliardach.

Tak jak przez wiele lat naukowcy wiedzieli tak naprawdę niewiele na temat funkcji i budowy układu nerwowego, tak obecnie wiadomo o nich zdecydowanie więcej (poznano już chociażby wiele neuroprzekaźników, które zaangażowane są w przesyłanie informacji pomiędzy poszczególnymi komórkami nerwowymi). Jednym jednak z pierwszych aspektów, które dotyczyły budowy mózgowia i które udało się odkryć badaczom, było to, że wyróżnia się w nim dwie podstawowe składowe, którymi są istota biała oraz istota szara.

Spis treści

1. Istota biała (substancja biała): struktura
2. Istota biała (substancja biała): rola w funkcjonowaniu układu nerwowego
3. Istota biała (substancja biała): choroby

Istota biała (substancja biała): struktura

Istota biała (określana również jako substancja biała, ang. white matter) zbudowana jest z włókien komórek nerwowych (dendrytów oraz aksonów), które otoczone są osłonką mielinową. Swój kolor substancja biała zawdzięcza temu, że osłonki mielinowe są bogate w związki pochodzenia tłuszczowego, które to właśnie nadają jej białawy odcień.

Jej nazwa jest jednak nieco myląca, ponieważ tak naprawdę, w organizmie człowieka, ma ona barwę jasno różowawą, co zawdzięcza ona bogatemu unaczynieniu włókien nerwowych. Skąd wzięła się więc nazwa istota biała? Otóż przede wszystkim stąd, iż w preparatach histologicznych, przygotowanych z użyciem formaldehydu, istota biała przybiera właśnie białawą barwę.

W obrębie mózgowia istota biała zlokalizowana jest w jego wewnętrznych częściach, a dokładniej mówiąc, umiejscowiona jest ona pod leżącą powierzchownie istotą szarą.

Zaliczane są do niej zasadniczo bardzo różnorodne włókna nerwowe, bo zarówno włókna spoidłowe (łączące ze sobą obie półkule mózgu), włókna kojarzeniowe (rozciągające się w obrębie jednej tylko półkuli mózgu), jak i włókna rzutowe (który sięgają aż do kory mózgowej). Całkowicie zaś inne jest rozłożenie substancji białej w drugiej części ośrodkowego układu nerwowego, czyli w rdzeniu kręgowym. W nim bowiem istota biała otacza znajdującą się pośrodku istotę szarą.

Istota biała (substancja biała): rola w funkcjonowaniu układu nerwowego

W przeszłości podejrzewano, że istota szara – w której skład wchodzą ciała komórek nerwowych – odgrywa podstawową rolę w funkcjonowaniu układu nerwowego, a istota biała pełni jedynie wspierające i raczej niezbyt istotne funkcje. Z biegiem czasu, wraz z kolejnymi przeprowadzanymi badaniami, okazywało się jednak, że rzeczywistość jest nieco inna. Wspomina się o tym, że stopień rozwoju substancji białej jest powiązany z posiadanym przez ludzi IQ.

Coraz więcej wiadomo na temat tego, że od istoty białej zależny jest przebieg ludzkich procesów myślowych, ale i zdolność do zapamiętywania czy koncentracji uwagi. Udało się również zaobserwować, że nieprawidłowości dotyczące istoty białej – których źródłem mogą być różne choroby – mogą doprowadzać do pojawiania się u pacjentów rozmaitych zaburzeń ruchowych (m.in. zaburzeń chodu czy równowagi). Biorąc pod uwagę powyższe, wyraźnie widoczne staje się więc to, że roli substancji białej w funkcjonowaniu układu nerwowego zdecydowanie bagatelizować nie można.

Ciekawym faktem dotyczącym istoty białej jest to, że jej rozwój przebiega nieco inaczej niż rozwój substancji szarej. Tak jak bowiem rozwój tej drugiej z wymienionych zakańcza się zwykle krótko po wejściu w drugą dekadę życia, tak rozwój substancji białej może się toczyć aż do 20., a według niektórych badaczy nawet i do 50. roku życia.

Istota biała (substancja biała): choroby

Schorzeń, w których przebiegu dochodzić może do różnych uszkodzeń istoty białej, wyróżnia się tak naprawdę więcej, niż można by tylko przypuszczać. Zmiany w jej obrębie występują bowiem w przebiegu chorób związanych z autoagresją (takimi jak stwardnienie rozsiane czy zespół Guillaina-Barrégo), ale i w przypadku chorób neurodegeneracyjnych (takich jak np. choroba Alzheimera).

Coraz więcej mówi się również o tym, że dysfunkcje dotyczące istoty białej mogą mieć związek z występowaniem u ludzi zaburzeń i chorób psychicznych – opisywano już powiązania takiego problemu m.in. z depresją, schizofrenią, ADHD oraz zaburzeniem stresowym pourazowym i zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi.

Schorzenia, które dotyczą istoty białej, zazwyczaj niosą za sobą opłakane wręcz skutki – taka sytuacja bierze się stąd, że uszkodzeń, które zajdą w obrębie substancji białej mózgowia, cofnąć się niestety nie da.