Dwunastnica - budowa, funkcje, choroby

Dwunastnica to fragment przewodu pokarmowego, będący początkiem jelita cienkiego. Dwunastnica położona jest tuż za żołądkiem. Głównym zadaniem dwunastnicy jest trawienie pokarmów oraz wchłanianie składników odżywczych. Procesy chorobowe w obrębie dwunastnicy mogą być przyczyną dolegliwości bólowych w nadbrzuszu. Dowiedz się, jak zbudowana jest dwunastnica, jaki jest udział dwunastnicy w trawieniu pokarmów oraz na czym polega diagnostyka i leczenie chorób dwunastnicy.

Dwunastnica to początkowy fragment jelita cienkiego, położony pomiędzy żołądkiem a jelitem czczym. Długość dwunastnicy wynosi średnio 25-35 cm, a historycznie określano ją jako długość „dwunastu palców”. W obrębie dwunastnicy wyróżnia się 4 części: opuszkę (sąsiadującą bezpośrednio z żołądkiem) oraz kolejno części zstępującą, poziomą i wstępującą. Całość dwunastnicy przypomina rurkę wygiętą w kształt litery C.

Spis treści

1. Dwunastnica – budowa
2. Dwunastnica – funkcje
3. Dwunastnica – choroby

Dwunastnica – budowa

Aby móc dobrze spełniać swoją funkcję, dwunastnica jest położona w bliskim sąsiedztwie gruczołów trawiennych: trzustki i wątroby. Połączenia z tymi narządami umożliwiają transport enzymów trawiennych do światła dwunastnicy.

W anatomii dwunastnicy istotną rolę odgrywa tzw. brodawka Vatera. Jest to miejsce ujścia przewodu żółciowego oraz trzustkowego do dwunastnicy. Przez brodawkę Vatera do dwunastnicy dostają się żółć oraz sok trzustkowy, które umożliwiają trawienie pokarmów.

Dwunastnica jest opleciona gęstą siecią naczyń krwionośnych – tętnic i żył trzustkowo-dwunastniczych. W chwili przesunięcia treści pokarmowej do dwunastnicy, krew napływa do okolicznych naczyń. Dzięki temu składniki pokarmowe powstające podczas trawienia pokarmów mogą szybko trafić do krwiobiegu.

Końcówka dwunastnicy połączona jest z jelitem czczym. W miejscu tego połączenia dwunastnica przyczepiona jest do ściany jamy brzusznej za pomocą tzw. więzadła Treitza. Więzadło Treitza to istotna struktura orientacyjna dla chirurgów – stanowi ono granicę pomiędzy górnym a dolnym odcinkiem przewodu pokarmowego.

Pod względem mikroskopowym ściana dwunastnicy składa się z 3 warstw: błony śluzowej, podśluzowej oraz mięśniowej. Błona śluzowa dwunastnicy, podobnie jak w innych częściach jelita cienkiego, jest bogato pofałdowana.

W ten sposób tworzy tzw. kosmki jelitowe, które umożliwiają zwiększenie powierzchni wchłaniania składników odżywczych. W ścianie dwunastnicy dodatkowo obecne są gruczoły Brunera, których nie spotyka się w innych odcinkach przewodu pokarmowego. Ich zadaniem jest produkcja zasadowej wydzieliny, która neutralizuje odczyn treści pokarmowej wymieszanej z kwaśnym sokiem żołądkowym.

Dwunastnica – funkcje

Dwunastnica, podobnie jak pozostałe części jelita cienkiego, umożliwia wchłanianie składników odżywczych pochodzących ze spożywanych pokarmów. Zanim te substancje trafią do naszego krwiobiegu, muszą zostać rozłożone do związków chemicznych o małych cząsteczkach. Przemiana w związki drobnocząsteczkowe jest istotą procesu trawienia.

W dwunastnicy zachodzi trawienie przede wszystkim dwóch grup składników pokarmowych: węglowodanów i tłuszczów. Proces trawienia zachodzi przy udziale enzymów, czyli związków umożliwiających zachodzenie reakcji chemicznych.

Najważniejsze enzymy działające w dwunastnicy to amylaza i lipaza, biorące udział w trawieniu odpowiednio węglowodanów i tłuszczów. Enzymy te produkowane są w trzustce, a następnie poprzez przewody trzustkowe zostają przetransportowane do dwunastnicy.

Kolejną substancją, która odgrywa ogromną rolę w procesie trawienia, jest żółć. Żółć powstaje w wątrobie, a następnie jest magazynowana w pęcherzyku żółciowym. Stamtąd poprzez przewód żółciowy trafia do dwunastnicy, gdzie bierze udział w trawieniu tłuszczów.

Substancje obecne w żółci umożliwiają emulgację tłuszczów, czyli ich rozbijanie na mniejsze cząsteczki. Tłuszcze w takiej postaci są bardziej podatne na działanie enzymów trawiennych, a ponadto łatwiej ulegają wchłanianiu przez ścianę jelita.

Oprócz trawienia pokarmów, dwunastnica pełni również istotną rolę w regulacji hormonalnej całego przewodu pokarmowego. W ścianie dwunastnicy znajdują się tzw. komórki endokrynne, produkujące hormony jelitowe. Najważniejsze z nich to sekretyna i cholecystokinina.

Hormony te są wydzielane w momencie przesunięcia treści pokarmowej z żołądka do dwunastnicy. Sekretyna pobudza wydzielanie soku trzustkowego i żółci, które umożliwiają trawienie obecnego w dwunastnicy pokarmu. Jednocześnie sekretyna hamuje dalsze opróżnianie żołądka.

Główną rolą cholecystokininy jest natomiast wywoływanie skurczu pęcherzyka żółciowego, który powoduje przesunięcie żółci w kierunku dwunastnicy.

Dwunastnica – choroby

Procesy chorobowe w obrębie dwunastnicy mogą mieć różne przyczyny: zapalne, nowotworowe, autoimmunologiczne, zakaźne, a także wrodzone. Zaburzenia funkcjonowania dwunastnicy zwykle objawiają się w postaci dolegliwości w nadbrzuszu, dyskomfortu poposiłkowego, biegunek oraz zaburzeń wchłaniania.

Te ostatnie mogą w skrajnych przypadkach prowadzić do niedożywienia i poważnych niedoborów składników odżywczych.

W diagnostyce chorób dwunastnicy standardowe badania obrazowe (RTG, USG, TK jamy brzusznej) nie zawsze są wystarczające. Często konieczne jest obejrzenie dwunastnicy „od środka” za pomocą specjalnej kamery wprowadzonej do światła przewodu pokarmowego. Takie badanie nazywane jest gastroduodenoskopią.

Choroba wrzodowa dwunastnicy

Dwunastnica to stosunkowo częsta lokalizacja wrzodów trawiennych, czyli ubytków błony śluzowej powodujących ból i krwawienie. Uważa się, że w powstawaniu wrzodów dwunastnicy dużą rolę odgrywa zakażenie bakterią Helicobacter pylori, palenie papierosów, a także zażywanie tzw. niesteroidowych leków przeciwzapalnych (takich jak ibuprofen, naproksen czy popularna aspiryna).

W większości przypadków owrzodzenia dwunastnicy leczy się zachowawczo. W terapii stosuje się antybiotyki skierowane przeciwko Helicobacter pylori oraz leki zmniejszające wydzielanie kwasu żołądkowego (tzw. IPP).

Dodatkowo konieczna jest modyfikacja stylu życia (unikanie tytoniu, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, produktów spożywczych nasilających dolegliwości). Leczenie chirurgiczne owrzodzeń dwunastnicy jest zarezerwowane dla najcięższych przypadków, powikłanych poważnym krwotokiem lub przedziurawieniem ściany dwunastnicy.

Uchyłki dwunastnicy

Uchyłki to niewielkie uwypuklenia ściany przewodu pokarmowego, mogące powstać we wszystkich jego odcinkach. Zdecydowana większość uchyłków dwunastnicy nie powoduje żadnych dolegliwości i jest wykrywana przypadkowo.

W takich przypadkach z reguły nie podejmuje się ich leczenia. Wskazaniem do interwencji lekarskiej są powikłania uchyłków, takie jak zapalenie, krwawienie czy perforacja (przedziurawienie). Wówczas uchyłek należy usunąć chirurgicznie lub endoskopowo.

Choroby pasożytnicze dwunastnicy

Dwunastnica jest odcinkiem przewodu pokarmowego, który wyjątkowo „upodobał” sobie pewien gatunek pasożyta. Giardia lamblia to rodzaj pierwotniaka wywołującego chorobę zwaną giardiozą (również lambliozą).

Przebieg zakażenia jest uzależniony od stanu odporności pacjenta – w wielu przypadkach choroba jest całkowicie bezobjawowa. W postaci objawowej mogą wystąpić bóle brzucha, wodnista biegunka, nudności oraz brak apetytu.

Lamblioza u dzieci może powodować zaburzenia wchłaniania składników odżywczych, a w konsekwencji zahamowanie wzrastania i rozwoju psychoruchowego. W leczeniu lambliozy skuteczne są leki przeciwpasożytnicze, takie jak tynidazol, albendazol oraz metronidazol.

Wady wrodzone dwunastnicy

Dwunastnica rozwija się około 6 tygodnia życia płodowego. Nieprawidłowości podczas rozwoju płodowego mogą prowadzić do wad wrodzonych dwunastnicy. Najczęstszą z nich jest atrezja, czyli wrodzone zarośnięcie dwunastnicy.

Atrezja dwunastnicy może towarzyszyć zespołom wad wrodzonych, w tym stosunkowo często zespołowi Downa.

Objawy zarośnięcia dwunastnicy pojawiają się niedługo po urodzeniu – dziecko nie jest w stanie przyjmować pokarmu, a po karmieniu pojawiają się wymioty. Jedynym sposobem leczenia atrezji dwunastnicy jest korekcja chirurgiczna.

Nowotwory dwunastnicy

W dwunastnicy mogą wystąpić zarówno nowotwory łagodne, jak i złośliwe, przy czym te drugie spotykane są wyjątkowo rzadko. Łagodne guzy dwunastnicy to najczęściej gruczolaki, nazywane również polipami.

Polipy nie mają charakteru złośliwego, ale mogą powodować okresowe krwawienia. Ponadto uważa się, że niektóre polipy mogą ulegać przemianie do nowotworów złośliwych, dlatego zwykle usuwa się je poprzez zabiegi endoskopowe lub chirurgiczne.

Najczęściej występującym nowotworem złośliwym dwunastnicy jest rak dwunastnicy, jednakże w porównaniu z innymi nowotworami przewodu pokarmowego (rak jelita grubego, rak żołądka), jest on niezmiernie rzadki.

Rak dwunastnicy nie daje specyficznych objawów. Jego rozpoznanie uzyskuje się w biopsji materiału pobranego podczas badania endoskopowego. Najskuteczniejszą metodą leczenia raka dwunastnicy jest chirurgiczne, doszczętne wycięcie nowotworu.

Czytaj też: Choroby dwunastnicy: zapalenie, wrzody, refluks

Krzysztofa Białożyt