Błona śluzowa (śluzówka): budowa i funkcje

Błona śluzowa (śluzówka) to rodzaj błony biologicznej występującej w naszym ciele. Pełni ona wiele funkcji, które przede wszystkim opierają się na komunikacji środowiska zewnętrznego z wnętrzem naszego organizmu. Jak zbudowana jest błona śluzowa i jaką pełni rolę w organizmie człowieka?

Błona śluzowa (śluzówka, mucosa) jest zasadniczo zbudowana z dwóch warstw: nabłonka oraz blaszki właściwej błony śluzowej. Nabłonek jest warstwą zewnętrzną, natomiast blaszka właściwa błony śluzowej przylega najczęściej do błony podśluzowej, która stabilizuje i niejako przytwierdza śluzówkę do podłoża.

W blaszce właściwej błony śluzowej znajdują się między innymi takie elementy jak naczynia krwionośne, limfatyczne, nerwy, gruczoły czy mięśnie gładkie.

W zależności od lokalizacji w organizmie błona śluzowa może mieć nieco odmienną budowę i funkcje

Spis treści

1. Błona śluzowa przewodu pokarmowego
2. Błona śluzowa układu moczowego
3. Błona śluzowa układu rozrodczego
4. Błona śluzowa układu oddechowego

Błona śluzowa przewodu pokarmowego

Błona śluzowa jamy ustnej

W jamie ustnej błona śluzowa jest pokryta nabłonkiem wielowarstwowym płaskim rogowaciejącym lub nierogowaciejącym. Blaszka właściwa w śluzówce jamy ustnej zawiera między innymi kubki smakowe oraz gruczoły ślinowe.

Błona śluzowa jamy ustnej pełni różne funkcje, takie jak:

• ochronną (nabłonek jest nieprzepuszczalny dla większości drobnoustrojów, a dodatkowe zabezpieczenie zapewnia produkowana ślina i zawarty w niej lizozym)
• odnawiającą (nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący zapewnia równowagę między tworzeniem nowych komórek a "zużywaniem" i złuszczaniem się starych)
• smakową (dzięki obecności kubków smakowych)
• czuciową (dzięki obecności receptorów wrażliwych na ciepło, zimno, dotyk, ból, ucisk)
• resorpcyjną (błona śluzowa ma tu wyjątkowo dużą zdolność wchłaniania niektórych substancji chemicznych, na przykład leków takich jak nitrogliceryna)

Śluzówka przełyku wyścielona jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim nierogowaciejącym, który zawiera niewielkie gruczoły śluzowe, dzięki którym łatwiej przesuwają się kęsy pokarmu.

Błona śluzowa żołądka jest pokryta nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym. W śluzówce tej w zależności od lokalizacji znajdują się komórki produkujące kwas solny i enzymy trawienne oraz komórki, które chronią całą śluzówkę przed szkodliwym działaniem tych substancji. Dlatego też błona śluzowa żołądka odgrywa dużą rolę w obróbce i trawieniu pożywienia, dzięki czemu jest on lepiej przyswajany. Dodatkowo dzięki komórkom okładzinowym żołądka możliwa jest produkcja czynnika wewnętrznego, który wiąże witaminę B12 i jest niezbędny do jej wchłaniania w dalszym odcinku przewodu pokarmowego.

Błona śluzowa jelita cienkiego - jelito cienkie jest wyścielone błoną śluzową, której nabłonek (jednowarstwowy walcowaty) tworzy wypustki (kosmki jelitowe) oraz wpuklenia (krypty jelitowe). Dzięki temu, że błona śluzowa jelita cienkiego tworzy liczne fałdy oraz kosmki i mikrokosmki jej powierzchnia wchłaniania jest wielokrotnie zwiększona. Dodatkowo komórki znajdujące się w śluzówce jelita cienkiego pełnią rolę we wchłanianiu wody, różnych substancji odżywczych czy witamin, produkcji czynników immunologicznych oraz śluzu.

Błona śluzowa jelita grubego

W ostatnim odcinku przewodu pokarmowego, czyli jelicie grubym, błona śluzowa tworzy liczne zagłębienia (czyli krypty jelitowe), w dnie których zlokalizowane są komórki produkujące śluz. Śluzówka w tym miejscu odpowiada przede wszystkim za zwrotne wchłanianie wody, wydzielanie śluzu oraz za zagęszczanie i formowanie mas kałowych.

Błona śluzowa układu moczowego

Błona śluzowa w drogach moczowych pokryta jest prawie w całości przez nabłonek przejściowy, czyli tak zwane urotelium, który na swojej powierzchni ma charakterystyczne komórki baldaszkowate. Urotelium ma z zadanie w szczególności pełnić funkcję "uszczelniającą" drogi moczowe oraz umożliwia ich rozciąganie.

W pęcherzu moczowym błona śluzowa w zależności od jego wypełnienia przez mocz, może tworzyć lub wygładzać fałdy.

Błona śluzowa układu rozrodczego

Błona śluzowa w męskim układzie rozrodczym jest pokryta nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym, który pełni funkcję wydzielniczą oraz tworzy rzęski i mikrokosmki. Dzięki obecności rzęsek możliwe jest przesuwanie plemników, dodatkowo produkowane są substancje, które umożliwiają ich dojrzewanie i podtrzymują ich żywotność.

W jajowodzie błona śluzowa także jest pokryta nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym. Tworzy ona liczne fałdy oraz rzęski, które pomagają w przesuwaniu komórek jajowych oraz substancje odżywcze, które podtrzymują ich żywotność.

Z kolei błona śluzowa macicy, zwana inaczej endometrium ma tutaj bardzo szczególną budowę i funkcję. Jest pokryta nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym. Nabłonek ten wpukla się wgłąb śluzówki tworząc gruczoły biorące udział w wytwarzaniu wydzieliny.

Budowa błony śluzowej macicy (endometrium) zmienia się w ciągu całego cyklu menstruacyjnego. Kluczowy jest jej podział na warstwę podstawową, która się nie zmienia, oraz warstwę czynnościową, która cyklicznie ulega złuszczaniu.

Na początku cyklu warstwa czynnościowa błony śluzowej ulega odbudowie po zakończonej miesiączce. Następnie przez kilkanaście dni endometrium się rozpulchnia, gruczoły produkują obfitą wydzielinę, a cała błona śluzowa przygotowuje się na ewentualne zagnieżdżenie zapłodnionej komórki jajowej. Jeśli do tego zapłodnienia nie dojdzie, następuje niedokrwienie warstwy czynnościowej błony śluzowej i pojawia się miesiączka, czyli złuszczanie całej warstwy czynnościowej.

Warto pamiętać o tym, że błona śluzowa zlokalizowana w szyjce macicy nie ulega takim zmianom, zawiera natomiast liczne gruczoły śluzowe produkujące śluz szyjkowy. Błona śluzowa w pochwie jest wyścielona nabłonkiem wielowarstwowym płaskim nierogowaciejącym, i pełni ona przede wszystkim funkcję ochronną.

Błona śluzowa układu oddechowego

Błona śluzowa w drogach oddechowych, a dokładniej w jamie nosowo-gardłowej, krtani, tchawicy i oskrzelach jest pokryta nabłonkiem wielorzędowym. Pełni on przede wszystkim funkcję ochronną, która ma na celu obronę naszego organizmu przed szkodliwymi substancjami, które znajdują się w powietrzu. Nabłonek ten posiada liczne rzęski oraz komórki kubkowe produkujące śluz.

Do śluzu przyczepiają się wszelkie zanieczyszczenia, a następnie rzęski mają za zadanie przesunięcie ich do jamy gardłowej. W jamie nosowej błona śluzowa pełni również funkcję węchową, a także ma za zadanie ogrzać i nawilżyć wdychane powietrze.

Błona śluzowa w krtani tworzy fałdy głosowe, które biorą udział w wytwarzaniu mowy. Wraz ze zmniejszaniem wielkości oskrzeli maleje wysokość nabłonka wielorzędowego, aż w końcu w oskrzelikach staje się on walcowaty, a następnie tak jak w pęcherzykach płucnych, występuje nabłonek sześcienny.

Błona śluzowa z nabłonkiem sześciennym tworzy tak zwaną barierę włośniczkowo-pęcherzykową, która bierze udział przede wszystkim w wymianie gazowej: do małych naczyń krwionośnych transportowany jest tlen wdychany wraz z powietrzem, a do światła pęcherzyków płucnych wydzielony zostaje dwutlenek węgla, który następnie jest usuwany podczas wydechu.

Jak widać błona śluzowa pełni niezwykle ważna rolę w naszym organizmie. Jest ona pewną barierą, która chroni nas przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, a także umożliwia wiele ważnych procesów, bez których nie moglibyśmy prawidłowo funkcjonować.