Testy prowokacyjne - wskazania, przebieg, przeciwwskazania

Testy prowokacyjne mają na celu sprawdzenie odpowiedzi organizmu na różnego rodzaju czynniki zewnętrzne, takie jak alergeny, substancje chemiczne, niską temperatura czy wysiłek fizyczny. Metoda może być wykorzystywana w diagnostyce alergii. Badanie tego typu musi być ściśle nadzorowane przez alergologa, ze względu na ryzyko wystąpienia reakcji anafilaktycznej. Na czym polegają testy prowokacyjne? Jak przygotować się do badania?

Spis treści

1. Testy prowokacyjne - wskazania
2. Testy prowokacyjne - przeciwwskazania
3. Przebieg pokarmowych testów prowokacyjnych
4. Przebieg donosowych testów prowokacyjnych
5. Przebieg donosowych testów prowokacyjnych
6. Przebieg dospojówkowych testów prowokacyjnych
7. Testy prowokacyjne - przygotowanie do testów
8. Testy prowokacyjne - powikłania

Testy prowokacyjne polegają na wprowadzeniu do organizmu pacjenta niewielkiej ilości substancji potencjalnie wywołującej objawy chorobowe. W diagnostyce alergii wykorzystuje się czasem tego typu badania, jednak nie należą do podstawowych metod pierwszego wyboru. W trakcie alergicznych testów prowokacyjnych, pacjent jest wystawiany na kontakt z czynnikiem uczulającym. Ma to na celu ocenę miejscowej lub ogólnej reakcji organizmu związanej z potencjalnym alergenem.

Ze względu na miejsce podania substancji, wyróżnia się próby:

• donosowe,
• dospojówkowe,
• pokarmowe,
• dooskrzelowe.

Testy prowokacyjne - wskazania

Testy prowokacyjne wykonuje się w celu znalezienia czynnika, który wywołuje objawy chorobowe u pacjenta. Tego typu badania przeprowadzane są w przypadku rozpoznawania astmy, gdy obraz kliniczny jest niejednoznaczny.

Próby prowokacyjne wykorzystuje się także w określaniu skuteczności farmakoterapii i immunoterapii. Częste jest również przeprowadzanie tego typu testów w diagnostyce alergii związanych z ryzykiem zawodowym.

Testy prowokacyjne - przeciwwskazania

Wystawienie na działanie alergenu, w trakcie testów prowokacyjnych, może prowadzić do zaostrzenia się stanu chorobowego u pacjenta. Najgroźniejszą możliwą konsekwencją badania jest wstrząs anafilaktyczny, który stanowi potencjalne zagrożenie dla życia.

Z tego względu testy prowokacyjne nie powinny być przeprowadzane w przypadku osób u który istnieje duże ryzyko pogorszenia się stanu zdrowia po kontakcie z uczulającą substancją.

Ponadto, próby prowokacyjne są przeciwwskazane u pacjentów, którzy:

• w przeszłości przebyli ciężką reakcję anafilaktyczną,
• wykazują zaostrzone objawy chorobowe,
• są w trakcie infekcji,
• są w ciąży.

Przebieg pokarmowych testów prowokacyjnych

Pokarmowe testy prowokacyjne zazwyczaj przeprowadza się w przypadku podejrzenia nadwrażliwości związanej ze składnikami żywności. W takich sytuacjach przez 10-14 dni przed wykonaniem próby, pacjent powinien stosować dietę eliminacyjną.

Następnie podaje mu się pokarm, który potencjalnie wywołuje niepożądaną reakcję. W niektórych przypadkach lekarz może zalecić przeprowadzenie pokarmowego testu prowokacyjnego w warunkach szpitalnych.

W ramach próby pokarmowej można również przeprowadzić test wargowy. Polega on na podaniu potencjalnego alergenu pod język, lub do jamy ustnej. Po upłynięciu ok. 1 minuty pacjent musi wypluć próbkę.

Następnie specjalista ocenia reakcje miejscową po kontakcie z substancją. Jeżeli mamy do czynienia z alergenem, może wystąpić obrzęk warg, pieczenie lub swędzenie.

Przebieg donosowych testów prowokacyjnych

W trakcie donosowego testu prowokacyjnego ocenia się reakcję błony śluzowej nosa na kontakt z alergenem. Badanie stosuje się zazwyczaj jako uzupełnienie danych uzyskanych po wykonaniu testów skórnych lub oznaczania przeciwciał IgE. Wyniki próby mają znaczenie w diagnostyce alergii zawodowych. Za pomocą donosowych testów prowokacyjnych można również monitorować skuteczność leczenia.

Test prowokacyjny wykonuje się wyłącznie pod nadzorem lekarza specjalisty. Jest to ważne ze względu na ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.

Badanie rozpoczyna się od próby kontrolnej z wykorzystaniem obojętnej substancji. Po 15 minutach określana jest reakcja w obrębie nosa. Następnie przeprowadzany jest właściwy test, w trakcie którego na błonę śluzową aplikowany jest potencjalny alergen.

Po upływie 15-30 minut przez lekarza ponownie ocenia stan nosa. Dla diagnozy istotna jest również samoocena przeprowadzona przez pacjenta, oparta na częstotliwości kichnięć, intensywności świądu oraz ilości wydzieliny.

Przebieg donosowych testów prowokacyjnych

W trakcie dospojówkowego testu prowokacyjnego do worka spojówkowego jednego oka pacjenta podaje się potencjalny alergen. Po upływie określonego czasu specjalista ocenia reakcje, takie jak łzawienie, świąd i obrzęk. Opisane objawy porównuje się z tymi występującymi w obrębie nieprowokowanego oka.

Przebieg dospojówkowych testów prowokacyjnych

W trakcie dooskrzelowych testów prowokacyjnych podaje się w formie inhalacji substancje potencjalnie wywołujące skurcz oskrzeli. Reakcje ocenia się za pomocą spirometrii.

W trakcie testu określa się nadreaktywności oskrzeli, która jest cechą charakterystyczną dla astmy. Czasami przeprowadza się również próbę wysiłkową.

Testy prowokacyjne - przygotowanie do testów

Przeprowadzenie testów prowokacyjnych wymaga odstawienia niektórych leków. Dotyczy to szczególnie substancji przeciwalergicznych, sterydów oraz niektórych antydepresantów. Zalecenia dotyczące przerwy w farmakoterapii mogą być różne. W związku z tym należy postępować zgodnie z informacjami od lekarza specjalisty.

Testy prowokacyjne - powikłania

W konsekwencji przeprowadzonego testu prowokacyjnego może wystąpić zaostrzenie choroby alergicznej. Gwałtowne niepożądane reakcje w trakcie testu zdarzają się bardzo rzadko, jednak mogą być niebezpieczne dla pacjenta. Najpoważniejszym możliwym powikłaniem jest wstrząs anafilaktyczny. Stanowi on zagrożenie dla zdrowia i życia badanego.

W celu minimalizacji działań niepożądanych związywanych z badaniem, przed jego wykonaniem przeprowadza się wnikliwą klasyfikację mającą na celu ocenę ryzyka dla pacjenta. Próby prowokacyjne, ze względu na bezpieczeństwo, powinny odbywać się jedynie w placówkach medycznych specjalizujących się w alergiach.

Czytaj też:

• Testy alergiczne - wskazania, rodzaje, przebieg
• Alergiczne testy z krwi - wskazania, przebieg, wyniki
• IgE alergenowo swoiste w diagnostyce alergii

O autorze

mgr farmacji Sara Janowska

Doktorantka interdyscyplinarnych studiów doktoranckich z zakresu nauk farmaceutycznych i biomedycznych realizowanych na Uniwersytecie Medycznym w Lublinie oraz Instytucie Biotechnologii w Białymstoku.Absolwentka studiów farmaceutycznych na Uniwersytecie Medycznym w Lublinie ze specjalizacją Lek Roślinny. Uzyskała tytuł magistra broniąc pracy z dziedziny botaniki farmaceutycznej na temat właściwości antyoksydacyjnych ekstraktów pozyskanych z dwudziestu gatunków mchów. Obecnie w pracy naukowej zajmuje się syntezą nowych substancji przeciwnowotworowych oraz badaniem ich właściwości na liniach komórek nowotworowych. Przez dwa lata pracowała jako magister farmacji w aptece otwartej.

Czytaj więcej artykułów tej autorki

mgr farmacji Sara Janowska