Sucho w ustach? Nie lekceważ tego objawu

Suchości w ustach (kserostomia) może być spowodowana przez m.in. stres, palenie papierosów czy nadmiar soli w diecie. Jednak najczęściej kserostomia jest spowodowana przez leki, rzadziej przez niektóre choroby. Brak śliny w ustach wymaga jak najszybszej interwencji lekarskiej, ponieważ taki przedłużający się stan może doprowadzić do rozwoju próchnicy, a nawet grzybicy jamy ustnej. Sprawdź, co oznacza suchość w jamie ustnej, jakie leki mogą ją wywołać i na jakie choroby może wskazywać.

Spis treści

1. Suchość w ustach (kserostomia) - jaką funkcję pełni ślina?
2. Sucho w ustach (kserostomia) - przyczyny
3. Suchość w ustach - groźne powikłania
4. Kserostomia - profilaktyka i leczenie

Suchość w ustach, czyli kserostomia, spowodowana jest zmniejszeniem lub całkowitym zahamowaniem wydzielania śliny. Brak śliny w ustach jest przyczyną uczucia dyskomfortu, gdyż pojawiają się uczucie lepkości, suchości w ustach, pieczenie języka i bolesne zmiany w obrębie jamy ustnej, a także popękane wargi.

Na kserostomię cierpi około 10 procent populacji, w tym co czwarta osoba powyżej 65. roku życia. Ponadto suchość w jamie ustnej utrudnia mówienie i połykanie oraz używanie protez zębowych. Jest także przyczyną problemów z odczuwaniem smaków i powoduje nieprzyjemny oddech. Blada i wysuszona błona śluzowa jest podatna na urazy mechaniczne, co sprzyja namnażaniu bakterii, wirusów i grzybów - szybko doprowadzając do rozwoju różnych chorób, takich jak np. próchnica. Skutkiem przewlekłej suchości w ustach może być również grzybica jamy ustnej.

Suchość w ustach (kserostomia) - jaką funkcję pełni ślina?

Ślina jest wydzielana przez ślinianki: przyuszne, podjęzykowe i podżuchwowe, a także przez małe gruczoły ślinowe, które są rozsiane w błonie śluzowej warg, podniebienia, języka i policzków. Ślina pełni wiele ważnych funkcji:

• umożliwia trawienie, gdyż zawiera amylazę ślinową, która bierze udział we wstępnym trawieniu skrobi do dwucukrów, a także połykanie pokarmów
• umożliwia mówienie
• zabezpiecza powierzchnię zębów i błon śluzowych przed uszkodzeniami
• ochrania jamę ustną przed bakteriami (w ślinie występują enzymy, które hamują wzrost bakterii lub zabijają je) i wirusami, a także innymi patogenami
• neutralizuje kwasy wytwarzane przez bakterie, a tym samym chroni przed rozwojem próchnicy
• odpowiada za prawidłowe odczuwanie smaku

Sucho w ustach (kserostomia) - przyczyny

Leki i narkotyki

Najczęstszą przyczyną suchości w jamie ustnej są leki - zwykle przeciwdepresyjne, przeciwwymiotne, antyhistaminowe, neuroleptyki i  przeciwlękowe. Inne preparaty, które mogą spowodować uczucie suchości w ustach, to m.in. te stosowane w leczeniu choroby Parkinsona, leki rozszerzające oskrzela czy diuretyki (leki moczopędne).

Do braku śliny w ustach mogą doprowadzić także środki odurzające, takie jak marihuana i metamfetamina. Rozpowszechnienie stosowania tego ostatniego narkotyku spowodowało wzrost częstości występowania zaawansowanej próchnicy, która jest wynikiem suchości w jamie ustnej po metamfetaminie (ang. meta-mouth). Niszczenie zębów dodatkowo nasilane jest przez zgrzytanie zębami (bruksizm) i zaciskanie zębów, co jest powodowane działaniem narkotyków.

Chemioterapia

Bardzo częstą przyczyną suchości jamy ustnej jest stosowanie również leków przeciwnowotworowych. W trakcie chemioterapii nowotworów występuje nasilona suchość i stan zapalny jamy ustnej, ale zaburzenia te ustępują zwykle po zakończeniu leczenia.

Radioterapia głowy i szyi

Napromieniowanie ślinianek podczas radioterapii nowotworów głowy i szyi często powoduje znaczną suchość w jamie ustnej. Po dawce promieniowania 5200 cGy występuje ciężka, nieodwracalna suchość! Mniejsze dawki mogą powodować zaburzenia przemijające.

Choroby układowe

Choroby ślinianek są przyczyną suchości w jamie ustnej tylko wtedy, gdy wszystkie gruczoły ślinowe objęte są procesem chorobowym. Tak jest np. we wrodzonym niedorozwoju ślinianek, jednak jest to niezmiernie rzadko diagnozowana choroba. Znacznie częściej dysfunkcja wszystkich ślinianek pojawia się w zespole Sjogrena.

W przebiegu choroby charakterystyczna jest nie tylko suchość w jamie ustnej, lecz także oczu. Wówczas pojawia się uczucie piasku pod powiekami, pieczenie oczu i przekrwienie spojówek.

Inne choroby układowe, które mogą powodować zmniejszone wydzielanie śliny lub jej brak, to:

• kamica nerkowa i ostra niewydolność nerek
• nadczynność tarczycy
• RZS
• toczeń rumieniowaty
• hiperkalcemia
• twardzina
• amyloidoza - to nieuleczalna choroba, w przebiegu której dochodzi do odkładania się w komórkach różnych narządów białka, doprowadzając do jego dysfunkcji
• trąd to zakaźna choroba tropikalna, która objawia się osłabieniem i drętwieniem mięśni, a czasami brakiem czucia w kończynach. Ponadto na powierzchni skóry pojawiają się szorstkie owrzodzenia
• sarkoidoza to choroba autoagresywna, której objawy są zróżnicowane. Poza suchością w jamie ustnej mogą pojawić się nadwrażliwość oczu, trwałe uczucie zmęczenia, suchy kaszel, drobne i uciążliwe uszkodzenia skóry czy zamazane widzenie
• gruźlica - najbardziej charakterystycznym objawem choroby jest kaszel – początkowo suchy, a następnie z odkrztuszaniem plwociny
• cukrzyca - gdy jest niewyrównana, może sprawić, że pojawia się żywoczerwona błona śluzowa jamy ustnej, która pokryta jest zaschniętymi pasmami śluzu;
• zakażenie HIV i AIDS

Suchość w jamie ustnej może pojawić się także w przebiegu chorób gorączkowych, wymiotów i biegunek (w wyniku odwodnienia).

Suchość w ustach - groźne powikłania

Często zmiany zapalne przy kserostomii obejmują także wiele narządów wewnętrznych, głównie płuca, nerki i narządy przewodu pokarmowego, tarczycę, narząd wzroku. Do objawów, oprócz suchości w jamie ustnej, należą wtedy np. suchość rogówki i spojówek.

W związku z zaburzeniem funkcji ślinianek chorzy odczuwają również problemy z żuciem, połykaniem i mową. Tracą smak i węch. Szybko postępuje próchnica, zmiany grzybicze w jamie ustnej i bruzdy na języku i wargach, które wymagają interwencji lekarskich. Może się pojawić suchość w nosie i gardle a w jej efekcie

• zapalenie zatok
• zapalenie oskrzeli
• zapalenie płuc

Pozbawiona śliny powłoka skóry wewnątrz jamy ustnej i w gardle łatwiej ulega uszkodzeniom mechanicznym i jest podatna na  zakażenia przez chorobotwórcze drobnoustroje.

Kserostomia - profilaktyka i leczenie

W przypadku kserostomii ważnym elementem terapii jest zastosowanie odpowiednich płynów do płukania o działaniu łagodzącym, oczyszczającym i nawilżającym śluzówkę. Stosowanie past do zębów i płynów do płukania jamy ustnej, których składniki działają bakteriobójczo lub wybielająco, może pogłębiać uszkodzenia śluzówki.

Bardzo ważne jest utrzymanie odpowiedniej gospodarki jonów wapnia i fosforu w obrębie jamy ustnej. U osób zdrowych taką regulację zapewnia obecność śliny, natomiast u osób chorych jony te należy uzupełniać bezpośrednio do nabłonka śluzówki jamy ustnej, płucząc usta specjalnym płynem. Jony wapniowe mają wpływ na zwalczanie stanów zapalnych, niwelowanie bólu i rozszerzanie naczyń. Z kolei jony fosforanowe mogą stanowić ochronę przed infekcjami oraz utrzymywać właściwy poziom pH.

Chorzy z powodu stosowania leków lub ogólnego, złego stanu zdrowia często nie odczuwają apetytu, dokuczają im mdłości i wymioty, dlatego nie chcą jeść. Sytuacja ta prowadzi do osłabienia organizmu i niedożywienia, a w konsekwencji do braku sił niezbędnych do walki z chorobą. Współczesna medycyna przewiduje stosowanie leków na receptę, które poprawiają apetyt i wpływają na zwiększenie masy ciała, przez co hamują lub spowalniają rozwój choroby. W zakresie diety i sposobu przyrządzania potraw warto porozmawiać z pielęgniarką, lekarzem lub dietetykiem.

Monika Majewska