Śpiączka - przyczyny, rodzaje, wybudzanie

Śpiączka to stan, w którym najczęściej znajdują się osoby po ciężkich urazach głowy, będących wynikiem, np. wypadku samochodowego lub upadku z wysokości. Jednak śpiączka może pojawić się również w przebiegu licznych chorób, np. cukrzycy - wówczas mówi się o śpiączce cukrzycowej. Wyjątkiem jest śpiączka farmakologiczna, w którą wprowadza się pacjenta celowo. Co to jest śpiączka? Jak długo trwa? Jakie są jej przyczyny? Czym śpiączka różni się od często mylonego z nią stanu wegetatywnego?

Spis treści

1. Czym jest śpiączka?
2. Jak długo trwa śpiączka?
3. Śpiączka - objawy. Skala Glasgow
4. Śpiączka: przyczyny i rodzaje
5. Śpiączka, która leczy
6. Wybudzanie ze śpiączki
7. Jak wygląda życie po wybudzeniu ze śpiączki?

Czym jest śpiączka?

Śpiączka to stan głębokiej i długotrwałej utraty przytomności, w czasie którego chorego nie można obudzić żadnym bodźcem dźwiękowym czy czuciowym. Śpiączkę najczęściej diagnozuje się u osób z uszkodzeniem śródmózgowia i mostu lub przyśrodkowego podwzgórza.

Śpiączki nie należy mylić z zespołem zamknięcia czy ze stanem wegetatywnym, który jest jednym z powikłań śpiączki. W stanie wegetatywnym pacjent również nie ma zachowanej świadomości, ale reakcje odruchowe są zachowane.

Powszechnie uważa się, że osoba w śpiączce nie czuje, nie słyszy i nie rozumie. Lekarze przekonują, że tak jest tylko w pierwszej chwili szoku pourazowego, ale już po kilkunastu godzinach do pacjenta docierają impulsy dotykowe czy słuchowe, które rejestruje i rozumie. Jak wynika z badań brytyjskich naukowców, ponad 50% osób będących w śpiączce zachowuje świadomość, nie ma tylko mocy sprawczej. Dlatego z osobami w śpiączce powinno postępować się delikatnie (nie można ich podszczypywać czy poszturchiwać).

Jak długo trwa śpiączka?

Stan głęboko zaburzonej świadomości może utrzymywać się kilka godzin, a nawet kilkadziesiąt lat. Wyjątkiem jest śpiączka farmakologiczna, w którą pacjent jest wprowadzany celowo. Nie powinna ona jednak trwać dłużej niż 6 miesięcy.

Śpiączka - objawy. Skala Glasgow

Stosując tzw. skalę Glasgow wyróżnia się cztery stopnie głębokości śpiączki. Stopień zaawansowania śpiączki można stwierdzić, obserwując:

• odruchy źreniczne
• ciśnienie tętnicze
• oddech
• tętno
• temperaturę ciała

Na podstawie skali Glasgow bada się otwieranie oczu (od 1 do 4), kontakt słowny (od 1 do 5) i reakcje ruchowe (od 1 do 6).

W czasie śpiączki chory nie reaguje nawet na bardzo silne bodźce, które mogłyby go wybudzić. Ponadto diagnozuje się brak odruchów (arefleksja). Źrenice są szerokie obustronnie i nie reagują na światło. Wszystkie odruchy są zniesione, jedynie zostaje zachowany oddech (w tym stanie mózg może kontrolować pracę serca i oddech).

Przypadki, w których zachodzi konieczność zaintubowania i sztucznego podtrzymywania oddechu - podłączenia do respiratora w terminologii medycznej określa się mianem śpiączka przekroczona.

W mniej głębokich stanach śpiączkowych mogą zachodzić prymitywne reakcje na bodziec bólowy, zachowana jest reakcja źrenic, często obecny jest objaw Babińskiego (odruchowe wyprostowanie palucha z jego zgięciem grzbietowym w trakcie drażnienia skóry boczno-dolnej powierzchni stopy).

Z kolei sopor to stan półśpiączki - chory reaguje na silne bodźce bólowe, a zapytany o coś, może odpowiedzieć.

Śpiączka: przyczyny i rodzaje

1. Uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego:

• urazowe:
• wstrząśnienie mózgu
• stłuczenie mózgu
• pourazowy obrzęk mózgu
• krwiak nadtwardówkowy
• krwiak podtwardówkowy
• udar mózgu

Więcej niż 50 procent śpiączek jest spowodowana urazami głowy. Urazy głowy (np. podczas wypadku) mogą doprowadzić do powstania krwawienia i/lub obrzęku mózgu. Obrzęk może doprowadzić do nacisku na pień mózgu, czego konsekwencją może być uszkodzenie tworu siatkowatego i śmierć pacjenta.

• nieurazowe:
• stany zapalne ośrodkowego układu nerwowego (zapalenie opon mózgowych i zapalenie mózgu)
• guz mózgu
• ropień mózgu
• zaburzenia pochodzenia naczyniowego (udar krwotoczny, udar niedokrwienny, zakrzepica zatok żylnych)
• niedotlenienie mózgu
• nieprawidłowe stany snu i czuwania

2. Zaburzenia metaboliczne

• powikłania cukrzycy
• hipoglikemia (spadek poziomu cukru we krwi, a dalej śpiączka hipoglikemiczna)
• hiperglikemia (nadmiar cukru w krwi). Śpiączka hiperglikemiczna może doprowadzić do takich rodzajów śpiączek, jak śpiączka ketonowa, śpiączka mleczanowa, śpiączka hiperosmolarna.
• zaburzenia przemiany białkowej - śpiączka peraproteinowa
• hiperkalcemia - nadczynność przytarczyc powoduje wzrost poziomu wapnia we krwi, czego konsekwencją jest śpiączka hiperkalcemiczna
• hipokalcemia - niedoczynność przytarczyc powoduje obniżenie poziomu wapnia we krwi, w wyniku czego pojawia się śpiączka hipokalcemiczna

3. Choroby zakaźne

Śpiączka afrykańska (tzw. trypanosomatoza afrykańska) to pasożytnicza choroba tropikalna wywołana przez pasożyty (świdrowce gambijskie) przenoszone przez różne gatunki muchy tse-tse.

4. Zatrucia

Przedawkowanie leków nasennych, uspokajających, narkotyków, alkoholu. Zatrucie tlenkiem węgla, rozpuszczalnikami organicznymi, środkami owadobójczymi i ochrony roślin.

Do tej grupy można zaliczyć także samozatrucia organizmu:

• samozatrucie produktami azotowej przemiany materii, które normalnie są wydalane z moczem, mogą spowodować śpiączkę mocznicową
• samozatrucie amoniakiem, spowodowane niewydolnością wątroby, może wywołać śpiączkę wątrobową (encefalopatię wątrobową)

5. Padaczka

Po dotkliwych konwulsjach chory może znajdować się w stanie głębokiej nieprzytomności przez kilka minut lub dłużej.

6. Zaburzenia psychiczne

Na przykład zaburzenia konwersyjne (osłupienie dysocjacyjne).

Jest jeszcze wiele innych przyczyn śpiączki. 

Śpiączka może być bowiem końcowym stadium każdej poważnej choroby zaburzającej funkcjonowanie organizmu.

Śpiączka, która leczy

Innym przypadkiem jest śpiączka farmakologiczna, którą wywołuje się celowo, by ułatwić leczenie i przynieść ulgę w bólu. Stosuje się ją najczęściej w ciężkich stanach, zagrażających życiu - po skomplikowanych operacjach, poważnych urazach, oparzeniach, ciężkiej niewydolności wielonarządowej. 

Wprowadzanie pacjenta w śpiączkę farmakologiczną wygląda podobnie jak znieczulanie pacjenta do operacji.Chory otrzymuje najczęściej leki z grupy barbituranów (stąd inna nazwa śpiączki farmakologicznej - śpiączka barbituranowa) i opioidów, jednak są one podawane w sposób ciągły, aby ich stężenie we krwi utrzymywało się na niezmiennym i jednocześnie wystarczającym poziomie. W stanie śpiączki chory nie czuje bólu, co w przypadku urazów chroni tkanki przed działającym niekorzystnie hormonem stresu wydzielanym w reakcji na ból.

W przeciwieństwie do śpiączki patologicznej, ze śpiączki farmakologicznej można w każdej chwili wybudzić pacjenta - ma to miejsce zaraz po zaprzestaniu podawania leków, które zostały wcześniej zastosowane przez lekarzy w celu jej wywołania.

Wybudzanie ze śpiączki

Szanse na wybudzenie ze śpiączki patologicznej zależą od przyczyny śpiączki, od tego, do jakiego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego doszło, czy można zastosować leczenie przyczynowe, a także od czasu trwania śpiączki - im dłużej trwa, tym gorsze rokowanie. Śpiączka to bowiem okres, kiedy następuje długotrwałe spowolnienie wszelkich procesów mózgowych i im dłużej trwa, tym większe powoduje uszkodzenia, doprowadzając do zaniku komórek nerwowych.

Z doświadczeń lekarzy wynika, że największe szanse na wyjście ze śpiączki patologicznej mają chorzy po wypadkach (uszkodzona jest tylko część mózgu, której funkcje może przejąć zdrowa część kory mózgowej). Najtrudniejsi do wybudzenia są pacjenci po podtopieniach, zatruciach, zachłyśnięciach, wylewach, ponieważ w tych przypadkach doszło do długotrwałego niedotlenienia mózgu.

Istotą procesu wybudzania ze śpiączki patologicznej jest jak najczęstsze (najlepiej 24 h/dobę) stymulowanie mózgu i całego ciała dopływającymi impulsami. Dlatego podczas wybudzania ważna jest nie tylko intensywna rehabilitacja, której celem jest m.in. pobudzenie czynności ośrodkowego układu nerwowego, poprawa czynności układu krążeniowo-oddechowego, profilaktyka czy leczenie ograniczenia ruchomości w stawach. Istotne jest także bodźcowanie wielozmysłowe:

• aromaterapia- podtykanie pod nos zapachów drażniących lub dobrze znanych pacjentowi
• smakoterapia - stymulowanie smakami lubianymi przez chorego lub smakami ostrymi, np. podawanie soku z cytryny, grejpfruta, pomarańczy, kiszonej kapusty, w celu pojawienia się odruchu połykania
• muzykoterapia
• stymulacje wzrokowe - świeci się latarką w jedno oko, a potem w drugie
• hydroterapia: masaż wodno-wirowy. Specjaliści przekonują, że wszystkie masaże wykonywane osobom w śpiączce, powinny być wibracyjne. Tego typu masaże zwiększają ilość bodźców dopływających do mózgu

Badania wykazały, że ruch i bodźcowanie zwiększają procesy naprawcze mózgu (procesy plastyczności mózgu). Znane są przypadki, w których zwiększenie aktywności istoty szarej oraz zwiększenie jej gęstości było widoczne już po 7 dniach rehabilitacji.

Ważna jest także dieta chorego. Aby mózg mógł przywrócić swoje funkcje, musi być kilkakrotnie lepiej odżywiany niż mózg osoby zdrowej. Oczywiście trzeba uwzględnić wiek chorego, schorzenia towarzyszące, ale lekarze przekonują, że osoba dorosła powinna przyjmować nawet 4000 kcal dziennie.

Przy wybudzaniu ze śpiączki stosuje się też wszczepienia stymulatora do ośrodkowego układu nerwowego. Stymulator co 15 minut wysyła "porcję prądu" do mózgu, a przez to zwiększa przepływ mózgowy i stymulację mózgu. Ma to pomóc w wybudzeniu. Pierwszy tego typu zabieg w Polsce odbył się w maju 2016 roku w Olsztynie i został przeprowadzony przez specjalistów sprowadzonych z Japonii przez Fundację "Akogo?" wspólnie z lekarzami z Polski. Skuteczność tych zabiegów w Japonii wynosi 60 proc. 

Prof. Morita, który wraz z polskimi specjalistami przeprowadził operacje w Olsztynie, przyznał, że osoby, które były operowane w Japonii po tych zabiegach były w stanie samodzielnie jeść, pić, nawiązywały kontakt z otoczeniem. Pierwsze wybudzenie ze śpiączki po takim zabiegu w Polsce miało miejsce 10 sierpnia 2016 roku. 34-letni pacjent obudził się 2 tygodnie po wszczepieniu stymulatora. 

Jak wygląda życie po wybudzeniu ze śpiączki?

Wyjaśnia neurochirurg, prof. Wojciech Maksymowicz

Źródło: x-news.pl/Dzień Dobry TVN

O autorze

Monika Majewska

Dziennikarka specjalizująca się w tematyce zdrowotnej, a zwłaszcza obszarach medycyny, ochrony zdrowia i zdrowego odżywiania. Autorka newsów, poradników, wywiadów z ekspertami i relacji. Uczestniczka największej Ogólnopolskiej Konferencji Medycznej "Polka w Europie", organizowanej przez Stowarzyszenie "Dziennikarze dla Zdrowia", a także specjalistycznych warsztatów i seminariów dla dziennikarzy realizowanych przez Stowarzyszenie.

Przeczytaj więcej tekstów tej autorki

Monika Majewska