Zapalenie płuc - przyczyny, rodzaje, objawy i powikłania

Zapalenie płuc, w zależności od tego czy jest bakteryjne, wirusowe czy grzybicze, typowe czy atypowe, może  mieć objawy ostre, ale czasem ma przebieg bezobjawowy. Bez względu na przyczynę, zapalenie płuc jest groźną chorobą układu oddechowego dzieci i dorosłych, i może mieć poważne powikłania. Czy zapalenie płuc jest zaraźliwe? Jak przebiega jego leczenie?

Spis treści

1. Zapalenie płuc: rodzaje
2. Najczęstsze objawy zapalenia płuc
3. Zapalenie płuc - przyczyny
4. Zapalenie płuc - diagnostyka
5. Zapalenie płuc - leczenie
6. Zapalenie płuc - powikłania

Zapalenie płuc to stan zapalny miąższu płuc, czyli pęcherzyków płucnych lub tkanki podścieliskowej (śródmiąższowej), charakteryzujący się tworzeniem w nich wysięku zapalnego.

W związku z tym następstwem zapalenia płuc jest m.in.

• zmniejszenie ich powietrzności
• przyspieszenie oddechu
• mniejsza lub większa duszność

Objawy te są niezmienne, niezależnie od rodzaju zapalenia płuc. Ale objawy zapalenia płuc mogą nie być tak jednoznaczne, zależą bowiem od czynnika, który wywołał chorobę oraz od ogólnego stanu organizmu. Bardzo często zapalenie płuc ma podłoże bakteryjne, ale może być też wywołane przez wirusy. Dość często zdarza się również zachłystowe zapalenie płuc. Występuje ono u osób cierpiących na refluks żołądkowo-przełykowy i dochodzi do niego, gdy treść pokarmowa dostanie się do płuc.

Szczególnie groźne jest zapalenie płuc u dziecka. W okresie pandemii często  możemy również spotkać się z terminem covidowe zapalenie płuc, związanym z infekcją koronawirusem.

Zapalenie płuc: rodzaje

Zapalenie płuc - klasyfikacja wg czynnika wywołującego chorobę

• wirusowe zapalenie płuc stwierdza się w ok. 5-20 proc. przypadków
• bakteryjne zapalenie płuc stanowi ok. 70 proc. przypadków zachorowań
• atypowe zapalenie płuc
• grzybicze zapalenie płuc
• alergiczne zapalenie płuc
• chemiczne zapalenie płuc - do tej grupy zalicza się zachłystowe zapalenie płuc (zespół Mendelsona)

Wyróżnia się także idiopatyczne (samoistne) zapalenie płuc - to choroba pęcherzyków płucnych, której istotą jest ich stan zapalny, a następnie włóknienie. W konsekwencji oddychanie staje się coraz trudniejsze. Jak sugeruje nazwa, przyczyny choroby nie są znane.

Zapalenie płuc - klasyfikacja wg lokalizacji stanu zapalnego w płucach

• odoskrzelowe zapalenie płuc, inaczej płacikowe zapalenie płuc, zrazikowe zapalenie płuc, to wieloogniskowy proces zapalny, do którego dochodzi w wyniku przenikania drobnoustrojów od strony oskrzeli, przez uszkodzone procesem zapalnym ich ściany; chorobę zwykle rozpoczyna zapalenie oskrzeli
• płatowe zapalenie płuc (krwiopochodne zapalenie płuc płatowe zwane krupowym) jest zwykle wywołane przez bakterię zwaną paciorkowcem zapalenia płuc. Proces zapalny obejmuje jednocześnie cały jeden płat płuca, a także opłucną pokrywającą dany płat
• segmentalne zapalenie płuc - stan zapalny obejmuje konkretne segmenty płuc

Zapalenie płuc - klasyfikacja wg miejsca zachorowania

• zapalenie płuc szpitalne - w szpitalu może dojść do zakażenia "szpitalnymi" bakteriami, które są odporne na większość powszechnie stosowanych antybiotyków, co wymusza zastosowanie antybiotyków o silniejszym działaniu
• zapalenie płuc pozaszpitalne - przyczyną pozaszpitalnego zapalenia płuc mogą być np. drobnoustroje czy alergeny

Typowe i atypowe zapalenie płuc

Atypowe zapalenie płuc charakteryzuje się:

• skrytym, powolnym początkiem
• prawidłową lub umiarkowanie podwyższoną temperaturą ciała
• rzadko dreszczami
• niewielkimi odchyleniami w badaniu fizykalnym klatki piersiowej przy wyraźnych zmianach w badaniu rentgenowskim płuc
• brakiem efektu terapeutycznego po rutynowo stosowanej antybiotykoterapii

Typowe zapalenie płuc:

• początek ostry
• gorączka
• dreszcze
• plwocina jest obfita, ropna

Chory zwykle odpowiada na leczenie.

Najczęstsze objawy zapalenia płuc

Klasycznym objawem zapalenia płuc jest wywołujący duszności kaszel, ból w klatce piersiowej i świszczący oddech. W początkach choroby objawy mogą przypominać grypę:

• dreszcze
• gorączka
• ogólne rozbicie i złe samopoczucie

Lekarz osłuchujący chorego zazwyczaj może wysłuchać charakterystyczne szemrania i szmery w płucach.

Bakteryjne zapalenie płuc może być chorobą samą w sobie lub powikłaniem po infekcjach górnych dróg oddechowych lub chorobach zakaźnych.

Jeśli więc po przeziębieniu czy chorobie zakaźnej kaszel nie ustępuje, przeciwnie - staje się duszący i bolesny - trzeba skonsultować się z lekarzem.

W niektórych przypadkach zapalenie płuc może pozostać długo niezauważone, dawać znacznie mniej charakterystyczne objawy, niekiedy również występuje bezobjawowe zapalenie płuc. Może nie być wtedy nie tylko gorączki czy kaszlu. Lekarz nie słyszy zmian w płucach, nawet badając nas stetoskopem.

Wówczas jedyną widoczną oznaką zapalenia płuc może być:

• osłabienie organizmu
• senność, łatwe męczenie się przy niewielkim wysiłku
• złe samopoczucie
• zlewne poty
• duszność

Zapalenie płuc - przyczyny

Przyczyny zapalenia płuc:

• wirusy - najczęściej wirusy grypy lub paragrypy
• bakterie - bakteriami, które najczęściej wywołują chorobę, są dwoinka zapalenia płuc (Streptococcus pneumoniae), Haemophilus influenzae i gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus)
• atypowe zapalenie płuc jest wynikiem oddziaływania na organizm nietypowych drobnoustrojów: Mycoplasma pneumoniae, Legionella pneumophila i Chlamydia pneumoniae
• grzyby - kandydozowe zapalenie płuc najczęściej jest wywołane przez grzyb Pneumocystis
• alergiczne zapalenie płuc jest wywoływane przez wdychanie różnorodnych antygenów środowiskowych
• chemiczne zapalenie płuc jest wynikiem dostania się do drobnych oskrzeli i pęcherzyków płucnych substancji chemicznych

Czynniki predysponujące do rozwoju zapalenia płuc:

• stan niedrożności dróg oddechowych
• zaburzenia odruchu kaszlowego
• zaburzenia funkcji układu śluzówkowo-rzęskowego
• aspiracja treści pokarmowej
• alergia układu oddechowego
• niedobory odporności
• wrodzone wady układu oddechowego/i lub krążenia
• wcześniactwo
• zaburzenia stanu odżywiania
• choroby przewlekłe
• ekspozycja na dym tytoniowy
• styczność z chorymi rówieśnikami

Zapalenie płuc - diagnostyka

Przy podejrzeniu zapalenia płuc wykonuje się:

• RTG klatki piersiowej
• badania krwi (morfologia, wskaźniki ostrej fazy - CRP, OB, PCT)
• badania mikrobiologiczne - posiew materiału z dróg oddechowych, posiew płynu z jamy opłucnej

Zapalenie płuc - leczenie

Typowe zapalenie płuc trwa 7-10 dni, jednak to wywołane przez bakterie może trwać nawet 14-21 dni.

Leczenie zapalenie płuc można podzielić na przyczynowe i objawowe.

Jeśli przyczyną zapalenia płuc są bakterie, choremu podaje się antybiotyki. Leczenie objawowe to leczenie wspomagające, które może obejmować

• leki przeciwgorączkowe
• leki przeciwkaszlowe - w pierwszej fazie suchego, męczącego kaszlu stosuje się leki hamujące odruch kaszlowy. W II fazie kaszlu, kiedy staje się mokry, produktywny, stosuje się leki rozrzedzające wydzielinę i ułatwiające jej usuwanie
• tlenoterapię
• właściwe nawadnianie

Przy zapaleniu płuc zaleca się choremu wypoczynek i podaje witaminy.

Nie można jednak leżeć cały czas w łóżku, bo to pogarsza i tak już upośledzoną wentylację i osłabia serce.

Jeśli chory nie ma gorączki, może nawet wychodzić na krótkie spacer, by poprawić wentylację płuc.

Zapalenie płuc - powikłania

• ropień płuca - zbiorniki ropy w miąższu płuca najczęściej są powikłaniem po zapaleniu płuc, które zostało wywołane przez gronkowcowe lub bakterie beztlenowe. Charakterystyczne objawy występujące przy tej chorobie to kaszel, żółto - zielona plwocina, czasem z domieszką krwi, wysoka gorączka i dreszcze, odgłos bębenkowy w badaniu opukowym, szmer oskrzelowy
• wysiękowe zapalenie opłucnej - objawy choroby pojawiają się nagle. Na początku występuje ostry, kłujący ból klatki piersiowej, który jest zlokalizowany w jej określonej części. Cechą charakterystyczną choroby jest to, że ból nasila się na szczycie wdechu (uniemożliwiając prawidłowy, głęboki i swobodny oddech), a także przy wszelkich wstrząsach w zakresie klatki piersiowej, a więc np.: przy kaszlu, kichaniu, skakaniu, skrętach czy skłonach. Ustępuje natomiast przy wstrzymaniu oddechu, a także wtedy, gdy chory przyjmuje pozycję leżącą na chorej stronie. Powstaje ono najczęściej jako powikłanie bakteryjnego zapalenia płuc, rzadziej zapalenia płuc wirusowego
• chlamydiowe zapalenie płuc jest powikłaniem atypowego zapalenia płuc

O autorze

Monika Majewska

Dziennikarka specjalizująca się w tematyce zdrowotnej, a zwłaszcza obszarach medycyny, ochrony zdrowia i zdrowego odżywiania. Autorka newsów, poradników, wywiadów z ekspertami i relacji. Uczestniczka największej Ogólnopolskiej Konferencji Medycznej "Polka w Europie", organizowanej przez Stowarzyszenie "Dziennikarze dla Zdrowia", a także specjalistycznych warsztatów i seminariów dla dziennikarzy realizowanych przez Stowarzyszenie.

Przeczytaj więcej tekstów tej autorki

Monika Majewska