In vitro - na czym polega ta metoda sztucznego zapłodnienia i ile kosztuje?

In vitro dla wielu par bezskutecznie starających się o dziecko jest jedyną szansą na posiadanie potomstwa. Na czym polega sztuczne zapłodnienie metodą in vitro? Ile kosztuje in vitro i czy jest refundowane? Jak wygląda przygotowanie do in vitro i przebieg zabiegu in vitro, kiedy można spodziewać się efektów?

In vitro jest dobrze znaną metodą sztucznego zapłodnienia. Pierwsze „dziecko z próbówki”, Louise Brown, przyszło na świat w 1978 roku. Od tego czasu w wyniku zapłodnienia in vitro urodziło się ponad 100 tysięcy dzieci. W Polsce pierwsza dziewczynka przyszła na świat w 1987 roku w Instytucie Położnictwa i Chorób Kobiecych Akademii Medycznej w Białymstoku.

Sztuczne zapłodnienie metodą in vitro to obok inseminacji domacicznej najefektywniejsza metoda leczenia niepłodności. Polega na doprowadzeniu do zapłodnienia komórki jajowej w warunkach laboratoryjnych (in vitro, dosłownie: „w szkle”), czyli poza organizmem kobiety. Przeprowadza się je, gdy para wyczerpała już inne możliwości leczenia niepłodności.

Spis treści

1. Na czym polega diagnostyka niepłodności?
2. Leczenie niepłodności - kiedy in vitro
3. Przeciwwskazania do in vitro
4. In vitro - jak to się robi
5. Po in vitro - niecierpliwe oczekiwanie
6. In vitro - ryzyko powikłań
7. Ile kosztuje in vitro

Na czym polega diagnostyka niepłodności?

Według Światowej Organizacji Zdrowia, niepłodność ma miejsce wtedy, gdy po 12 miesiącach regularnego współżycia bez stosowania antykoncepcji nie dochodzi do ciąży (problem ten dotyczy ok. 16 proc. par pragnących mieć dzieci). A więc jeśli para stara się o dziecko, a przez rok nie doszło do naturalnego poczęcia, należy zgłosić się do ginekologa specjalizującego się w leczeniu niepłodności.

Krótszy czas oczekiwania na rozpoczęcie badań w kierunku niepłodności wskazany jest u kobiet, które mają zaburzony cykl miesiączkowy, stwierdzoną endometriozę, nieprawidłowości w budowie macicy czy jajowodów i więcej niż 35 lat. Problem niepłodności może dotyczyć obojga partnerów, dlatego diagnostyką obejmuje się zarówno kobietę, jak i mężczyznę.

Badania, które pomagają w ustaleniu przyczyny niepłodności kobiecej, to:

• oznaczenie stężenia progesteronu w drugiej fazie cyklu, USG narządu rodnego
• badanie HSG, dzięki któremu ocenia się prawidłowość budowy macicy i drożność jajowodów.

Aby ocenić płodność mężczyzny, zwykle wystarczy podstawowe badanie nasienia pobranego po 2–7 dniach wstrzemięźliwości płciowej. Do stwierdzenia niepłodności potrzebne są co najmniej dwie analizy nasienia w odstępie 4 tygodni.

Leczenie niepłodności - kiedy in vitro

Lekarze zalecają zapłodnienie in vitro parom, u których przyczyną niepłodności jest:

• obustronna niedrożność jajowodów lub ich brak nieprawidłowe parametry nasienia (obniżona ruchliwość plemników, zmniejszona ich ilość lub ich brak w nasieniu) – dotyczy to blisko 40 proc. par poddanych leczeniu
• endometrioza
• niepłodność idiopatyczna, czyli o niewyjaśnionym podłożu.

Metodę tę zaleca się także parom, które podejmowały 3–6 nieudanych prób inseminacji domacicznej (czyli wprowadzenia nasienia partnera lub dawcy do organizmu kobiety), a także po kilku latach leczenia niepłodności. Czasem próby zapłodnienia in vitro podejmuje się po krótszym leczeniu z uwagi na wiek kobiety. Im jest bowiem ona starsza, tym mniejsza jest jej płodność i ma mniejsze szanse na urodzenie dziecka, a zatem lepiej wcześniej podjąć próby zapłodnienia pozaustrojowego. Skuteczność zabiegu in vitro wynosi od 25 do 40 proc. I zależy od wieku kobiety, masy jej ciała, od tego, czy pali papierosy, czy leczy inne choroby oraz od tego, jak jej organizm reaguje na stymulację hormonalną.

Przeciwwskazania do in vitro

Przeciwwskazaniem do in vitro jest bardzo zły ogólny stan zdrowia, brak funkcji jajnika, niektóre nowotwory.Badania dowodzą, że ryzyko powikłań i problemów zdrowotnych u dzieci po zapłodnieniu pozaustrojowym jest tylko nieznacznie większe niż u dzieci z ciąż powstałych w sposób naturalny.

I zazwyczaj występują one w ciążach wielopłodowych (m.in. ze względu na trudniejszy przebieg ciąży i poród). Najczęstszymi powikłaniami u dzieci „z próbówki” są: niska waga urodzeniowa (poniżej 2500 g) oraz poród przedwczesny (przed 37. tygodniem).

In vitro - jak to się robi

Ponieważ w metodzie in vitro do zapłodnienia, czyli połączenia jajeczka z plemnikiem, dochodzi poza organizmem kobiety, najpierw należy uzyskać męskie i żeńskie komórki płciowe. Kobieta poddawana jest stymulacji hormonalnej, która ma na celu pobranie kilku do kilkunastu komórek jajowych oraz przygotowanie macicy na przyjęcie zarodków.

Podczas stymulacji jajeczkowania koniecznych jest kilka (3–5) wizyt, podczas których za pomocą USG lekarz ocenia liczbę i wielkość pęcherzyków oraz stężenie estradiolu w surowicy krwi. Gdy pęcherzyki osiągną odpowiednią dojrzałość, kobieta dostaje domięśniowo zastrzyk z hCG (gonadotropiny kosmówkowej), wyzwalający owulację.

Po 32–36 godzinach od podania zastrzyku za pomocą specjalnej igły i pod kontrolą USG, wykonuje się przezpochwową punkcję jajników w celu pobrania komórek jajowych (zabieg przeprowadza się w krótkotrwałym znieczuleniu). Pobrany płyn pęcherzykowy zbierany jest do próbówek, po czym bada się go i wyszukuje komórki jajowe.

Następnie umieszcza się je na płytkach lub próbówkach hodowlanych, gdzie przez okres 3–6 godzin dojrzewają w inkubatorze o temp. 37°C. Po tym czasie przeprowadza się procedurę zapłodnienia pozaustrojowego, czyli do komórek jajowych dodawane są plemniki – tzw. wspólna inkubacja trwa do 19 godzin.

Zapłodnienia komórek jajowych można również dokonać metodą mikrochirurgiczną (ICSI). Wtedy do komórki jajowej za pomocą specjalnego urządzenia (mikromanipulatora) igłą wstrzykuje się jeden plemnik.

Metodę tę stosuje się wtedy, gdy przyczyną niepłodności jest czynnik męski, czyli bardzo mała ilość plemników lub ich brak w nasieniu. Następnie po 16–20 godzinach od momentu inseminacji ocenia się, czy komórki jajowe zostały zapłodnione.

W drugiej, trzeciej, a czasem piątej dobie po zapłodnieniu zarodki przenosi się do jamy macicy za pomocą specjalnego cewnika. W szczególnych przypadkach (wysokie ryzyko chorób genetycznych) i tylko w nielicznych wyspecjalizowanych ośrodkach dokonuje się diagnostyki przedimplantacyjnej: z rozwijających się in vitro zarodków pobiera się jedną lub dwie komórki, a następnie przeprowadza analizę genetyczną chromosomów lub DNA. Pozwala to na przeniesienie do jamy macicy wyłącznie zdrowych zarodków.

Jeżeli kobieta ma mniej niż 35 lat, lekarz wprowadzi do macicy dwa zarodki, jeśli jest starsza – trzy. Bywa tak, że wszystkie zarodki się przyjmą i wtedy przychodzą na świat bliźnięta (18 proc.); trojaczki są dziś rzadkością. Pozostałe zarodki zamraża się w ciekłym azocie w temp. –196°C, aby móc wykorzystać je w przyszłości. Jeśli pierwszy cykl nie zakończy się sukcesem, wykorzystuje się je w następnym.

Po in vitro - niecierpliwe oczekiwanie

Mniej więcej dwa tygodnie po przeniesieniu zarodków do macicy kobieta powinna zrobić test ciążowy lub zbadać stężenie hCG we krwi. Jednak pozytywny wynik nie zawsze świadczy o sukcesie zabiegu, czasem analizy biochemiczne mówią, że kobieta jest w ciąży, a pojawia się miesiączka.

Przez około 2 tygodnie po zabiegu lekarze zalecają spokojny tryb życia, unikanie gorących kąpieli i przyjmowanie większej ilości płynów. Kobiety, które poddały się zapłodnieniu pozaustrojowemu, zwykle rodzą dzieci przed terminem. Dzieje się tak zwłaszcza w przypadku ciąży wielopłodowej.

In vitro - ryzyko powikłań

Zabieg in vitro, przeprowadzony w odpowiednio do tego przygotowanym ośrodku, niesie za sobą niskie ryzyko powikłań, zwłaszcza w stosunku do wysokiej skuteczności i szans na posiadanie potomstwa. Ale tak jak przy każdym zabiegu, także po zapłodnieniu pozaustrojowym może dojść do powikłań.

• Bardzo rzadko występuje tzw. przestymulowanie (hiperstymulacja) jajników. Jej skutkiem jest m.in. gromadzenie się płynów w jamie brzusznej oraz opłucnej, zaburzenia krzepnięcia krwi, funkcjonowania wątroby.
• Podczas zabiegu punkcji jajników może dojść do uszkodzenia jelit lub naczyń miednicy mniejszej.
• U kobiet po in vitro co najmniej dwukrotnie większe jest ryzyko ciąży pozamacicznej. Może się też zdarzyć ciąża pozamaciczna, towarzysząca ciąży prawidłowej. Wtedy konieczne bywa usunięcie jajowodu, w którym się rozwij a, aby zachować ciążę wewnątrzmaciczną.

Ile kosztuje in vitro

Koszty zapłodnienia in vitro są wysokie. Trzeba się liczyć wydatkami rzędu 5–6 tys. zł za sam zabieg, a dochodzi do tego koszt dodatkowych badań (np. oznaczenie jednego hormonu to wydatek od 30 do 50 zł) oraz leków (około 2–3 tys. zł). Zabieg nie jest refundowany przez NFZ, jednak wiele miast organizuje własne programy pomocy dla osób, które chcą skorzystać z in vitro.

miesięcznik "M jak mama"