Białaczka - przyczyny, objawy, rodzaje, leczenie

Białaczka to cała grupa nowotworów złośliwych układu krwiotwórczego. Białaczka może być ostra lub przewlekła, szpikowa lub limfatyczna. Objawy białaczki nie są charakterystyczne, dlatego jej rozpoznanie nie zawsze jest łatwe. Istnieją jednak pewne symptomy, które, gdy pojawiają się razem, mogą sugerować chorobę nowotworową krwi. Dowiedz się, jak rozpoznać objawy białaczki u dzieci i dorosłych oraz jak przebiega leczenie białaczki.

Spis treści

1. Białaczka: przyczyny
2. Białaczka: rodzaje
3. Białaczka: objawy u dorosłych
4. Białaczka: objawy u dzieci
5. Białaczka: rozpoznanie
6. Białaczka: leczenie

Białaczki (łac. leucaemia) są chorobami nowotworowymi układu krwiotwórczego, które dotyczą układu białych krwinek.

Ich charakterystyczną cechą jest obecność klonu stransformowanych komórek, które wywodzą się z wczesnych stadiów rozwojowych hematopoezy. Komórki te dominują w szpiku i we krwi oraz tworzą nacieki w różnych narządach.

Częstość zachorowań w wieku 30-35 lat wynosi około 1/100 000, natomiast u osób po 65 roku życia wzrasta do około 10/100 000. Warto wiedzieć, że białaczki częściej występują u mężczyzn niż u kobiet.

Białaczka: przyczyny

Przyczyny rozwoju białaczek są złożone i w wielu wypadkach niewyjaśnione. Najczęstszymi czynnikami etiologicznymi są:

• czynniki genetyczne (np. u pacjentów z zespołem Downa występuje zwiększone ryzyko zachorowania na ostrą białaczkę szpikową)
• wirusy (np. ludzki wirus T-limfotropowy HTLV-1 lub 2 wywołuje ostrą T-komórkową białaczkę limfatyczną)
• uszkodzenie szpiku przez promieniowanie jonizujące
• leki cytostatyczne (np. leki alkilujące)
• substancje chemiczne (np. fenol)

W wyniku zadziałania czynnika etiologicznego dochodzi do uszkodzenia materiału genetycznego, czego następstwem są translokacje w obrębie chromosomów i powstanie genów hybrydowych.

Skutkuje to transformacją nowotworową hematopoetycznych komórek pnia i ekspansją złośliwego klonu komórek - wszystko to odbywa się kosztem prawidłowej hematopoezy. Dochodzi również do postępującego upośledzenia czynności szpiku kostnego.

Białaczka: rodzaje

Białaczki można podzielić na ostre i przewlekłe.

Do ostrych białaczek zalicza się:

• ostre białaczki niezróżnicowane (tzw.M0)
• ostre białaczki szpikowe (nielimfoblastyczne) AML (Acute Myelogenous Leukemia)

-> ostra białaczka mieloblastyczna bez cech dojrzewania (M1) -> ostra białaczka mieloblastyczna z cechami dojrzewania (M2) -> ostra białaczka promielocytowa (M3) -> ostra białaczka mielomonocytowa (M4) -> ostra białaczka monocytowa niezróżnicowana (monoblastyczna) (M5a) -> ostra białaczka monocytowa zróżnicowana (M5b) -> ostra erytroleukemia (M6) -> ostra białaczka megakariocytowa (M7)

• ostre białaczki limfoblastyczne ALL (Acute Lymphoblastic Leukemia)

Podział morfologiczny: -> podtyp L1 typ limfocytowy -> podtyp L2 typ limfoblastyczny -> podtyp L3 typ Burkitta

Podział immunologiczny: -> null -> pre-pre-B -> common -> pre-B -> pre-T -> tymocytowa -> T-komórkowa

Do przewlekłych białaczek należy:

• przewlekła białaczka szpikowa CML (Chronic Myelogenous Leukemia) (zaliczana jest do zespołów mieloproliferacyjnych)
• przewlekła białaczka limfatyczna CLL (Chronic Lymphocytic Leukemia) (związana z grupą chłoniaków)
• przewlekła białaczka mielomonocytowa CMML (Chronic Myelomonocytic Leukemia) (zaliczana jest do zespołów mielodysplastycznych)

Białaczka: objawy u dorosłych

Spis treści

1. Ostra białaczka szpikowa: objawy
2. Przewlekła białaczka szpikowa: objawy
3. Ostra białaczka limfoblastyczna: objawy
4. Przewlekła białaczka limfoblastyczna: objawy
5. Przewlekła białaczka eozynofilowa-objawy
6. Przewlekła białaczka neutrofilowa: objawy
7. Przewlekła białaczka mielomonocytowa: objawy
8. Przewlekła białaczka limfatyczna: objawy
9. Białaczka włochatokomórkowa: objawy

Objawy białaczki ze względu na fakt, że nie są charakterystyczne i zwykle rozwijają się stopniowo, często w początkowym etapie są zupełnie bagatelizowane przez chorego. Zdarza się, że przypadkowe rozpoznanie tej choroby opiera się na rutynowo wykonanej morfologii krwi obwodowej.Poniżej opisano symptomatologię najczęściej występujących białaczek u osób dorosłych i dzieci.

Ostra białaczka szpikowa: objawy

Ostrej białaczki szpikowej rozwijają się gwałtownie. Chory zgłasza się do lekarza z powodu obecności zespołu objawów, które związane są z dysfunkcją szpiku kostnego.

Do najczęściej występujących objawów ogólnych zalicza się:

• osłabienie
• gorączkę
• bóle kości i stawów

Poza tym obecne są objawy związane z niedokrwistością, obniżeniem odporności, objawy skazy krwotocznej, leukostazy oraz objawy wynikające z nacieczenia narządów przez komórki białaczkowe.

Do objawów związanych z niedokrwistością zalicza się osłabienie, zawroty głowy, bladość skóry i błon śluzowych, a także duszność wysiłkową.

U chorego obserwuje się zwiększoną podatność na zakażenia. Szczególnie predysponowaną okolicą do występowania zmian zapalnych jest jama ustna. Obecne tu mogą być afty, bolesne owrzodzenia, nawracające opryszczki, ale również zmiany okołozębowe (np. ropnie) czy ciężkie anginy.

Oprócz tego chorzy narażeni są na zapalenia płuc o etiologii bakteryjnej i grzybiczej, które niejednokrotnie mają bardzo ciężki przebieg.

Szczególnie niebezpieczne dla życia chorego są objawy skazy krwotocznej. Przyjmują one postać krwawień z nosa i dziąseł, plamicy błon śluzowych i skóry, a także krwawień z przewodu pokarmowego i dróg rodnych u kobiet.

Warto w tym miejscu wspomnieć, że bardzo silne krwawienia mogą być następstwem zespołu wykrzepiania wewnątrznaczyniowego wywołanego przez rozpadające się komórki białaczkowe. Jest to charakterystyczne dla białaczki promielocytowej.

Objawy tzw. leukostazy występują jedynie u około 5% chorych i wynikają z zaburzenia przepływu krwi w mikrokrążeniu z powodu dużej leukocytozy - wartości powyżej 100 000/ul.

Zalicza się do nich bóle głowy, zaburzenia świadomości, zaburzenia widzenia, objawy niedotlenienia (związane z zaburzeniem przepływu krwi w naczyniach płucnych), a czasem priapizm, czyli bolesny wzwód prącia.

Komórki białaczkowe mogą naciekać różne narządy i wywoływać przez to różne objawy. Zalicza się do nich

• powiększenie węzłów chłonnych
• powiększenie wątroby
• powiększenie śledziony
• niewydolność serca
• zaburzenia rytmu serca
• ciężką niewydolność oddechową
• ból brzucha
• krwiomocz
• ból kości i stawów
• martwicę kości
• pogorszenie ostrości wzroku
• zapalenie ucha wewnętrznego lub zewnętrznego.

Przy zajęciu przez komórki białaczkowe skóry, obecne mogą być na jej powierzchni guzki lub płaskie wykwity, a przy zajęciu naciekiem dziąseł - zaobserwować można ich przerost, doprowadzający w skrajnych przypadkach do przysłonięcia zębów.

Na koniec nie można zapomnieć o możliwości obecności nacieków w obrębie obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego.

Przewlekła białaczka szpikowa: objawy

W około 20 do 40% przypadków przewlekła białaczka szpikowa nie daje żadnych objawów w początkowym etapie.

W miarę trwania choroby rozwijają się objawy podobne do ostrej białaczki szpikowej. Ma to związek z dużą leukocytozą (>200 000-300 000/ul).

Zalicza się do nich:

• utratę masy ciała
• stany gorączkowe
• potliwość
• uczucie osłabienia
• zaburzenia świadomości
• bóle głowy
• priapizm (bolesny wzwód prącia)
• uczucie pełności w jamie brzusznej (wynika z powiększenia wątroby i śledziony)
• bóle w lewym podżebrzu
• bóle kostne

Ostra białaczka limfoblastyczna: objawy

Objawy ostrej białaczki limfoblastycznej są zbliżone do objawów ostrej białaczki szpikowej.

W jej przebiegu częściej jednak dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych, wątroby i śledziony. Objawia się to zazwyczaj bólami brzucha, a w przypadku zajęcia węzłów chłonnych śródpiersia - uczuciem ucisku w klatce piersiowej oraz dusznością.

W przebiegu ostrej białaczki limfoblastycznej częściej też dochodzi do zmian białaczkowych w ośrodkowym układzie nerwowym.

Przewlekła białaczka limfoblastyczna: objawy

Ten typ białaczki może przez lata nie dawać żadnych objawów poza powiększeniem węzłów chłonnych i ewentualnie uczuciem osłabienia.

Dopiero w zaawansowanym stadium rozwoju choroby pojawiają się bardziej charakterystyczne objawy, takie jak gorączka, nocne poty i gwałtowne chudnięcie, niedokrwistość oraz zwiększona podatność na infekcje wynikająca z upośledzenia odporności.

Warto wiedzieć, że ten typ białaczki najczęściej jest diagnozowany u pacjentów powyżej 50. roku życia.

Przewlekła białaczka eozynofilowa: objawy

W momencie rozpoznania tej białaczki chorzy nie mają żadnych dolegliwości - pojawiają się one stopniowo. Oprócz gorączki, zmęczenia, utraty łaknienia i utraty masy ciała występować mogą objawy ze strony układu krążenia, układu oddechowego i przewodu pokarmowego. Poza tym obecne mogą być objawy neurologiczne i skórne.

Ze strony układu krążenia stwierdzić można niewydolność serca, zaburzenia rytmu i przewodzenia, a także skłonność do incydentów zakrzepowo-zatorowych.

Natomiast ze strony układu oddechowego – duszność oraz suchy kaszel.

W przebiegu przewlekłej białaczki eozynofilowej wystąpić mogą bóle brzucha i biegunki (związane z obecnością owrzodzeń błony śluzowej, krwawieniem czy też perforacją), a także zaburzenia pamięci, zmiany zachowania, objawy polineuropatii obwodowej, jak również ataksja.

Poza tym na skórze występować mogą podskórne guzki, pokrzywka, zaczerwienienie skóry, świąd skóry oraz obrzęk naczynioruchowy.

Nierzadko chorzy skarżą się na bóle mięśniowo-stawowe i zaburzenia widzenia. W badaniu chorego zwracać może uwagę powiększenie wątroby lub śledziony.

Przewlekła białaczka neutrofilowa: objawy

Przewlekła białaczka neutrofilowa jest dość rzadkim nowotworem układu krwiotwórczego. Zdarza się, że współwystępuje z innym nowotworem - zwykle szpiczakiem mnogim.

Dla jej przebiegu charakterystyczne jest powiększenie wątroby i śledziony, objawy dny moczanowej (najczęściej ostre zapalenie pojedynczego stawu z rumieniem w jego okolicy, o największym nasileniu w ciągu 6-12h) oraz niejednokrotnie zagrażające życiu choremu krwawienia, które są obecne mimo prawidłowej liczby płytek i prawidłowych czasów krzepnięcia.

Przewlekła białaczka mielomonocytowa: objawy

Przewlekła białaczka mielomonocytowa jest rzadkim nowotworem. U chorych występują typowe objawy ogólne dla białaczki:

• stany podgorączkowe (a nawet gorączki z potami nocnymi)
• osłabienie
• utrata masy ciała

Obecne również są objawy wynikające z niedokrwistości – bladość skóry i błon śluzowych, szybka męczliwość, tachykardia, a także zwiększona podatność na zakażenia i skaza krwotoczna.

Ze względu na fakt, że w przebiegu choroby dość często dochodzi do pozaszpikowych nacieków komórek białaczkowych, u chorego stwierdzić można powiększenie wątroby, śledziony i węzłów chłonnych, a także obecność zmian skórnych.

Przy dużej liczbie monocytów obecny może być płyn wysiękowy w jamie otrzewnowej, jamie opłucnowej i jamie osierdzia.

Przewlekła białaczka limfatyczna: objawy

Przewlekła białaczka limfatyczna jest najczęściej występującą w Europie postacią białaczki. U około 50% chorych choroba jest zupełnie przypadkowo rozpoznawana, w tzw. bezobjawowym okresie.

U pozostałych chorych występować może pogorszenie tolerancji wysiłku fizycznego, znaczne osłabienie, nocne poty oraz utrata masy ciała.

Poza tym prawie zawsze u chorych stwierdza się powiększenie węzłów chłonnych, które są twarde i bolesne.

Czasem stwierdza się powiększenie śledziony i niewielkie powiększenie wątroby, które mogą powodować bóle brzucha czy też wywoływać uczucie pełności w jamie brzusznej.

Zdarza się, że choroba dotyka też skóry. Objawia się wówczas jej świądem, obecnością wyprysków i zmian zapalnych, krwawych wybroczyn, guzowatych nacieków, a czasem grzybicą i półpaścem.

Nie można zapominać, że w przebiegu przewlekłej białaczki limfatycznej wystąpić może obrzęk ślinianek i gruczołów łzowych - jest to tzw. zespół Mikulicza.

Poza tym jako powikłanie choroby rozwinąć się może niedokrwistość autoimmunohemolityczna oraz małopłytkowość immunologiczna.

Białaczka włochatokomórkowa: objawy

W przypadku białaczki włochatokomórkowej około ¼ chorych nie zgłasza żadnych objawów w chwili rozpoznania. U pozostałych obecne są takie objawy ogólne jak utrata masy ciała, osłabienie i nadmierna męczliwość.

Gorączka i nocne poty zwykle nie występują. W związku z powiększeniem śledziony, chory może się skarżyć na ból brzucha, uczucie pełności w jamie brzusznej, a poza tym na zwiększoną skłonność do krwawień wynikającą z małopłytkowości i zwiększoną skłonność do zakażeń jako skutek granulocytopenii.

Należy pamiętać, że obecne mogą być również objawy związane z zajęciem płuc, przewodu pokarmowego, nerek, kości, ośrodkowego układu nerwowego oraz opłucnej i otrzewnej.

Białaczka: objawy u dzieci

Najczęściej diagnozowaną białaczką u dzieci jest ostra białaczka limfoblastyczna, a szczyt zachorowań na nią przypada na okres między 2 a 5 rokiem życia.

Co więcej, objawy tego nowotworu mogą się znacznie szybciej rozwijać w porównaniu z osobami dorosłymi.

Znacznie rzadziej dzieci chorują na ostrą białaczkę szpikową czy też przewlekłą białaczkę szpikową.

Na obecność białaczki u dziecka wskazywać może:

• złe samopoczucie
• senność
• brak apetytu
• bladość
• zwiększona podatność na zakażenia

Poza tym obecne mogą być zasinienia, wybroczyny, krwawienia z nosa oraz bóle kostne - szczególnie częste w nocy i niezwiązane z żadnym urazem.

Przy zajęciu chorobą ośrodkowego układu nerwowego charakterystyczne są:

• bóle głowy
• wymioty
• porażenia nerwów czaszkowych

W badaniu dziecka wyczuwalne są powiększone węzły chłonne, wątroba, śledziona a czasem jądra (przy ich białaczkowym nacieku).

Źródło: biznes.newseria.pl

Białaczka: rozpoznanie

Aby rozpoznać białaczkę, konieczne jest wykonanie wielu badań diagnostycznych. Zalicza się do nich:

• morfologię krwi z rozmazem i oznaczeniem liczby płytek krwi
• badania koagulologiczne takie jak APTT, INR, D-dimery i stężenie fibrynogenu
• biopsja aspiracyjna szpiku
• badania biomolekularne i cytogenetyczne szpiku
• badania cytochemiczne i cytoenzymatyczne komórek blastycznych krwi obwodowej lub w szpiku
• immunofenotypizacja komórek blastycznych z krwi obwodowej lub ze szpiku
• badanie USG jamy brzusznej, zdjęcie RTG klatki piersiowej oraz punkcja lędźwiowa (szczególnie przy podejrzeniu zajęcia ośrodkowego układu nerwowego)

Białaczka: leczenie

Obecnie w leczeniu białaczek wykorzystuje się polichemioterapię, czyli skojarzone leczenie cytostatyczne z wykorzystaniem leków o różnym mechanizmie działania.

Do najczęściej stosowanych leków zalicza się leki alkilujące, leki pochodzenia roślinnego, antymetabolity, antybiotyki antracyklinowe, pochodne podofilotoksyny oraz takie leki jak asparaginaza, hydroksykarbamid czy glikokortykoidy.

Warto wiedzieć, że terapia białaczek oparta jest na trzech etapach - indukcji remisji, konsolidacji remisji oraz podtrzymywaniu remisji.

Celem pierwszego etapu jest uzyskanie redukcji masy komórek białaczkowych do ok. 1g (ok. 109 komórek), co doprowadza do ustąpienia klinicznych i laboratoryjnych objawów choroby, a także wycofania się stwierdzanych wyjściowo zmian narządowych.

Pacjent uzyskuje wtedy tzw. całkowitą remisję hematologiczną. Jednym z najistotniejszych kryteriów całkowitej remisji jest odsetek komórek blastycznych w szpiku – nie powinien on przekraczać 5%.

W drugim etapie leczenia dąży się do dalszej redukcji liczby komórek nowotworowych (ok. 1 mg komórek, tj. ok. 106 komórek) – nie podlegają one wtedy mechanizmom regulacji immunologicznej.

Ostatni etap terapii służy całkowitemu wyleczeniu i trwa zazwyczaj dwa lata. Utrzymuje się go za pomocą okresowej polichemioterapii – w tym celu podaje się w odstępach 4-6 tygodniowych cykle mniej agresywnej chemioterapii ze zmieniającymi się cytostatykami, co zapobiega powstaniu krzyżowej oporności. Etap ten, tak samo jak poprzednie również prowadzi do redukcji liczby komórek białaczkowych, ale i utrzymuje prawidłową regulację immunologiczną.

Warto pamiętać, że autologiczne lub allogeniczne przeszczepienie szpiku lub komórek krwiotwórczych jest współcześnie alternatywną metodą terapii wobec podtrzymującej cyklicznej chemioterapii.

Szansa całkowitego wyleczenia (tzn. 5-letnie przeżycie bez objawów choroby) u chorych z allogeniczną transplantacją komórek krwiotwórczych wynosi ok. 60 procent, a u chorych z autologiczną transplantacją komórek krwiotwórczych wynosi ok. 30-40%.

Natomiast u chorych leczonych jedynie chemioterapią wynosi ok. 20-25%.

Oprócz chemioterapii, autologicznego i allogenicznego przeszczepiania szpiku kostnego lub komórek krwiotwórczych wykorzystuje się również w terapii białaczek leki skierowane przeciwko powierzchniowym antygenom, białkom oporności wielolekowej, enzymom, jak również nowe leki cytostatyczne.