ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej) - przyczyny, objawy, rozpoznanie i leczenie

ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, zaburzenia hiperkinetyczne) to jeden z najczęściej występujących wśród dzieci i młodzieży problemów psychiatrycznych. Z ADHD związane są dysfunkcje w trzech różnych obszarach: zachowaniu uwagi, impulsywności oraz nadruchliwości. Sprawdź, jakie objawy u dziecka mogą sugerować właśnie ADHD, przekonaj się, jakie są przyczyny tej jednostki i kryteria jej rozpoznawania, a także przeczytaj, na czym polega leczenie ADHD.

Spis treści

1. ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej) - przyczyny
2. Czy przyczyną ADHD może być złe wychowanie?
3. ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej) - objawy
4. ADHD - współistniejące z nim problemy
5. ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej) - rozpoznanie
6. ADHD - diagnostyka różnicowa
7. ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej) - leczenie
8. ADHD - konsekwencje przy braku leczenia
9. ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej) - rokowanie

ADHD to skrót od angielskiego "attention deficit hyperactivity disorder", co po polsku oznacza zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Termin ADHD pojawił się po raz pierwszy w medycznym świecie w 1902 roku – zaproponował go brytyjski pediatra George Still. Wraz z upływającym czasem różnie nazywano te zaburzenia – określano je jako "minimalną dysfunkcję mózgu", "reakcję hiperkinetyczną w dzieciństwie" czy "deficyty uwagi z lub bez nadaktywności".

Obecnie diagnoza ADHD widnieje w amerykańskiej klasyfikacji psychiatrycznej DSM-V. W drugim z dostępnych systemów klasyfikacji schorzeń – ICD 10 – analogiczne problemy określane są jako zaburzenia hiperkinetyczne.

ADHD uznawane jest za jedną z najczęściej spotykanych w psychiatrii dziecięcej jednostek. Szacuje się, że w populacji dzieci i młodzieży stwierdzać objawy ADHD można u nawet powyżej 5% z nich.

W przeszłości uznawano, że ADHD zdecydowanie częściej występuje u chłopców. Obecnie jednak pogląd ten ulega zmianie – otóż coraz więcej badaczy przekonuje, że u dziewcząt przebieg ADHD jest po prostu nieco inny i u nich problem może być po prostu nie zawsze rozpoznawany. Tacy uczeni sugerują, że w rzeczywistości zaburzenia hiperkinetyczne mogą występować u chłopców i dziewcząt z podobną częstością.

ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej) - przyczyny

Dotychczas nie wyróżniono jednej, konkretnej przyczyny ADHD – uważa się, że jest to zaburzenie neurorozwojowe, którego występowanie jest uwarunkowane wieloczynnikowo.

Z wpływem na pojawianie się u dzieci zaburzeń hiperkinetycznych powiązuje się przede wszystkim geny. Zaobserwowano bowiem to, że jeżeli rodzic w dzieciństwie sam cierpiał na ADHD, to ryzyko, że u jego potomka pojawi się ten sam problem, jest znacząco zwiększone.

Odnotowano także, że rodzeństwo dziecka z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej – w porównaniu do dzieci, których rodzeństwo nie ma zaburzeń psychicznych – ma aż 3-4-krotnie zwiększone ryzyko pojawienia się zaburzeń hiperkinetycznych. Nie wykryto jednak jakieś jednego genu ani mutacji, które odpowiadałyby za ADHD.

Problem powiązywano już do tej pory ze zmianami w obrębie wielu różnych genów, m.in. genów transporterów dopaminy czy transporterów dopaminy i serotoniny.

Badacze podkreślają również i to, że wpływ na pojawianie się ADHD u dzieci mogą mieć szkodliwe czynniki, które w czasie ciąży prowadzą do zaburzeń rozwoju układu nerwowego u dziecka. Takowymi mogą być:

• palenie papierosów przez matkę
• ekspozycja na pestycydy
• picie alkoholu przez ciężarną
• urazy okołoporodowe

Czy przyczyną ADHD może być złe wychowanie?

Niektórzy ludzie są zdania, że przyczyna ADHD to błędy wychowawcze. Nieprawidłowości występujące w środowisku rodzinnym nie są bezpośrednią przyczyną tej jednostki, jednakże wtedy, kiedy narażone jest na nie dziecko predysponowane do zaburzeń hiperkinetycznych (ze względu np. na obciążenia genetyczne), to rzeczywiście mogą one mieć wpływ zarówno na to, jak wcześnie ADHD się ujawni, ale i na to, jaki będzie miało ono przebieg. Za niekorzystne czynniki wychowawcze można w tym przypadku uznać m.in.:

• zaniedbania ze strony opiekunów
• przemoc wobec dziecka
• niestabilność środowiska rodzinnego (np. nagły rozpad związku małżeńskiego rodziców)

ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej) - objawy

Dolegliwości dzieci z zaburzeniami hiperkinetycznymi koncentrują się wokół trzech sfer:

• uwagi
• impulsywności
• nadruchliwości

U każdego dziecka z tymi problemami przebieg ADHD może być nieco inny, ogólnie jednak pacjenci z tą jednostką przejawiają dysfunkcje w podobnych obszarach życia.

Deficyt uwagi

Dziecko mające ADHD może się wydawać po prostu… leniwe. Zanim zacznie ono odrabiać pracę domową, mijają wieki – odwlekanie tego rodzaju czynności związane jest jednak, z tym że maluchowi ciężko jest po prostu przez dłuższy czas skupić się na jednej, wymagającej wysiłku umysłowego, czynności.

Co i rusz nie słyszy ono, co zostało do niego powiedziane. Małemu pacjentowi wyjątkowo często zdarza się porzucać wykonywanie zadania, zanim to je zakończy. Nierzadko może się wydawać, że dziecko buja w obłokach – miewa ono epizody, gdzie się "wyłącza", zdarza się, że ciągle gubi jakieś przedmioty (np. klucze czy książki).

Rodzic dziecka z ADHD może dosłownie wpadać w poirytowanie wtedy, kiedy to odrabiając z nim lekcje wystarczy, że obok przeleci tylko jakiś owad, a skupiana przez długi czas przez dziecko uwaga całkowicie ulatuje.

Impulsywność

Opiekunom dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej wyjątkowo często zdarza się czerwienić w różnych miejscach publicznych – powodem bywa to, że malec może w ogóle nie kontrolować tego, o czym ani gdzie mówi.

Problemem bywa również to, że dziecko przerywa rozmowy innych czy odpowiada na długo przed tym, zanim zostanie zakończone zadawane mu pytanie.

Przejawem nadimpulsywności związanej z zaburzeniami hiperkinetycznymi może być także to, że dziecko ma trudności z doczekaniem się na swoją kolej: może ono narzekać, że konieczne jest czekanie w kolejce do kasy w sklepie czy też marudzić, kiedy podczas grania w grę planszową musi ono poczekać na wykonanie swojego ruchu.

Nadruchliwość

Dziecka z ADHD jest wszędzie pełno. Jest nadruchliwe w domu, w szkole, jak i w sklepie czy nawet w kościele – ogólnie ciężko utrzymać mu pozycję siedzącą nawet w tych miejscach, w których jest ona oczekiwana.

Jeżeli jednak dziecko już siedzi, to i tak widoczna może być u niego nadruchliwość. Może ono przebierać nogami czy niespokojnie poruszać rękoma lub ciągle się wiercić. Do tego wszystkiego mały pacjent z ADHD bywa bardzo hałaśliwy, ciężko mu również być spokojnym wtedy, kiedy przychodzi czas na odpoczynek.

Zobacz także: Test na ADHD. Rozwiąż test online i sprawdź

ADHD - współistniejące z nim problemy

Badanie psychiatryczne u dziecka z ADHD jest wyjątkowo wręcz ważne, ponieważ dość niestety często z jednostką tą współistnieją u malucha inne problemy. Za ten, który najczęściej rozpoznaje się dodatkowo u dzieci z zaburzeniami hiperkinetycznymi, uznaje się zaburzenia zachowania. Poza nimi obserwuje się również dość częste współwystępowanie z ADHD m.in. zaburzeń lękowych, zaburzeń depresyjnych czy dysgrafii.

ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej) - rozpoznanie

Do rozpoznania ADHD konieczne jest stwierdzenie tego, że:

• objawy ADHD rozpoczęły się u dziecka przed 7. rokiem życia
• dolegliwości występują w różnych środowiskach, np. i w domu, i w szkole
• czas występowania dolegliwości wynosi minimum 6 miesięcy
• objawy ADHD wpływają negatywnie na życie społeczne czy szkolne dziecka

W diagnozowaniu ADHD istotne jest zebranie wywiadu z rodzicami dziecka, przeprowadzenie badania psychiatrycznego u małego pacjenta, ale i nierzadko uzyskanie opinii o funkcjonowaniu malucha od innych osób – np. od nauczycieli.

Rozpoznawanie zaburzeń hiperkinetycznych wcale nie jest łatwe – zdarza się bowiem, że dziecko trafiające po raz pierwszy do psychiatry jest bardzo zainteresowane nowym otoczeniem i nie przejawia wszystkich zachowań, które prezentuje gdzie indziej. To właśnie dlatego aż tak ważne jest to, aby psychiatra dziecięcy uzyskał informacje na temat dziecka z możliwie jak największej ilości źródeł.

Czytaj też: ADHD u dorosłych

ADHD - diagnostyka różnicowa

Przy wysunięciu podejrzenia, że dziecko może cierpieć na ADHD, nierzadko wykonywanych jest u niego wiele różnych badań – ich celem jest wykluczenie innych potencjalnych przyczyn pojawiających się u malucha dolegliwości.

W diagnostyce różnicowej ADHD uwzględnia się m.in.:

• inne zaburzenia psychiczne np.:
• zaburzenia nastroju
• zaburzenia lękowe
• zaburzenia ze spektrum autyzmu
• zaburzenia psychotyczne
• różne choroby somatyczne np.:
• nadczynność tarczycy
• padaczkę
• płodowy zespół alkoholowy
• pląsawicę Sydenhama
• inne problemy np.:
• niedosłuch
• niedowidzenie

ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej) - leczenie

W leczeniu ADHD wykorzystywane są dwie metody:

• szeroko zakrojone oddziaływania terapeutyczne
• farmakoterapia

Pierwsze z wymienionych są podstawą w przypadku zaburzeń hiperkinetycznych. Obejmują one:

• psychoedukację (głównie rodziców, ale czasami również i nauczycieli dziecka)
• psychoterapię (np. terapię poznawczo-behawioralną u dziecka czy terapię rodzinną)
• treningi umiejętności społecznych
• radzenia sobie z gniewem i złością

W sytuacji zaś, kiedy wdrożone, wymienione wyżej oddziaływania, nie przynoszą efektów lub nasilenie objawów ADHD jest u dziecka bardzo duże, wskazane może być rozpoczęcie u niego leczenia farmakologicznego. Preparatami, które znajdują wykorzystanie w tym przypadku, są głównie leki psychostymulujące (jak np. metylofenidat) oraz atomoksetyna. Poza nimi farmakologiczne leczenie ADHD może przebiegać z wykorzystaniem takich środków, jak np. trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne czy klonidyna.

ADHD - konsekwencje przy braku leczenia

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej może z pewnością wpływać niekorzystnie na życie całej rodziny, ale i wywierać niekorzystny wpływ na całe przyszłe życie dziecka. Szczególnie przy braku leczenia zaburzenia hiperkinetyczne w wieku dziecięcym mogą skutkować poważnymi brakami edukacyjnymi, a oprócz tego przez obarczenie nimi dziecko może być odrzucane przez swoich rówieśników.

W dorosłości zaś osoby, które od dzieciństwa zmagały się z ADHD i nie były poddawane odpowiedniej terapii, mają zwiększone ryzyko m.in. korzystania z różnych substancji psychoaktywnych czy występowania innych zaburzeń psychicznych.

ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej) - rokowanie

Dostępne dane dotyczące występowania przejawów ADHD w wieku dorosłym znacząco różnią się pomiędzy sobą. Jedne opracowania sugerują, że – różnego nasilenia – dolegliwości związane z zaburzeniami hiperkinetycznymi pojawiają się u nawet 30-50% osób, u których w dzieciństwie stwierdzone tę jednostkę.

Według innych z kolei prac około 15% pacjentów doświadcza dużego nasilenia objawów ADHD w dorosłości, a 65% z nich w życiu dorosłym zmaga się z mniej nasilonymi objawami problemu, które w pewien sposób negatywnie wpływają na ich życie zawodowe czy rodzinne.

Jedno jednak można powiedzieć na pewno: aby poprawić rokowania dziecka z ADHD, konieczne jest po prostu jak najszybsze rozpoczynanie potrzebnego małemu pacjentowi leczenia.