Zaburzenia połykania (dysfagia): przyczyny i leczenie

Zaburzenia połykania (dysfagia) mogą mieć różne przyczyny. Problemy z przełykaniem mogą być wynikiem uszkodzenia struktur wchodzących w skład jamy ustnej, gardła czy krtani, jak również chorób pozornie niezwiązanych z górną częścią układu pokarmowego. Sprawdź, jakie są przyczyny problemów z połykaniem, objawy towarzyszące i na czym polega leczenie.

Spis treści

1. Zaburzenia połykania (dysfagia): przyczyny
2. Zaburzenia połykania (dysfagia): objawy
3. Zaburzenia połykania (dysfagia): jakie badania?
4. Zaburzenia połykania (dysfagia): leczenie

Dysfagia oznacza zaburzenia połykania - trudność lub niemożność połykania, co jest powodowane zaburzeniem przechodzenia połkniętych pokarmów. Chory skarży się wtedy na uczucie niepełnego przełknięcia, uczucie zalegania czegoś w przełyku.

Dysfagia może pojawiać się podczas przemieszczania się kęsa pokarmu z jamy ustnej do gardła albo podczas przesuwania się pokarmu już przez przełyk, dlatego wyróżniamy:

• dysfagię przedprzełykową (inaczej nazywaną też górną lub ustno-gardłową)
• dysfagię przełykową (dolną)

Jeżeli zaburzenia dotyczą części ustnej, pojawiają się objawy, takie jak:

• wyciek śliny lub pokarmu z jamy ustnej
• zaleganie pokarmu lub śliny w jamie ustnej
• albo jedno i drugie

Jeśli zaburzenia połykania dotyczą części gardłowej, kęs pokarmowy może utknąć w gardle, przedostawać się do nosa, wywoływać odruchy wymiotne, dławienie się, kaszel.

W skrajnych przypadkach pokarm może dostać się do dróg oddechowych. W dysfagii przełykowej pokarm zatrzymuje się w przełyku, co wywołuje ból, uczucie pieczenia, palenia za mostkiem.

Ból przy przełykaniu, tzw. odynofagia, występuje w stanach zapalnych, zwłaszcza bakteryjnych i grzybiczych jamy ustnej, gardła, migdałków podniebiennych lub może towarzyszyć zmianom nowotworowym oraz stanom po radioterapii tych okolic.

Zaburzenia połykania (dysfagia): przyczyny

• Nowotwory

Do powstania dysfagii może dojść w przebiegu miejscowo rozrastających się nowotworów jamy ustnej, języka, gardła, przełyku, zwężających światło górnego odcinka przewodu pokarmowego i uniemożliwiających przejście kęsa pokarmowego.

U około 80-90 proc. tych chorych stwierdza się zaburzenia połykania. Guzy śródpiersia lub pakiety przerzutowo zmienionych węzłów chłonnych na szyi także mogą powodować zaburzenia połykania wskutek ucisku gardła lub przełyku.

Dysfagia może być też spowodowana uszkodzeniem nerwów czaszkowych odpowiedzialnych za prawidłowy przebieg procesu połykania. Do takiego uszkodzenia dochodzi często w przebiegu nowotworów naciekających podstawę czaszki.

Leczenie schorzeń onkologicznych dotyczących regionu głowy albo szyi - czy to w postaci zabiegów chirurgicznych, czy napromieniania - również może przyczynić się do zaburzenia połykania.

Przebyte zabiegi chirurgiczne i napromienianie w obrębie jamy ustnej, języka, gardła oraz przełyku mogą powodować zwłóknienie tkanek, zmniejszenie ruchomości języka, utrudnienie otwarcia jamy ustnej i zwężenie przełyku, co prowadzi do dysfagii.

Schorzenia neurologiczne

• choroba Parkinsona - chorzy często skarżą się na problemy z gryzieniem, żuciem i połykaniem pokarmów. Ponadto obniżony nastrój, zmiany w odczuwaniu smaków i szybkie osiąganie stanu sytości są przyczyną przyjmowania mniejszej ilości pokarmu, a to z kolei bezpośrednio przekłada się na utratę wagi
• miastenia - to choroba, której istotą jest osłabienie mięśni. Kiedy miastenia zajmie mięśnie gardła, krtani, jamy ustnej, dochodzi nie tylko do zaburzeń mowy. Trudno jest wówczas również gryźć, żuć i połykać kęsy jedzenia
• stwardnienie rozsiane - najczęściej dochodzi do zaniku nerwów wzrokowych, upośledzenia mowy i niedowładu kończyn dolnych. Chory traci władzę w nogach, rękach, wzrok, przestaje przełykać
• pląsawica Huntingtona - uniemożliwia mięśniom odpowiedzialnym za żucie i przełykanie takie współdziałanie. Osobie chorej trudno jest poprawnie utrzymać jedzenie na języku. Język nie wykonuje już odpowiednio "poleceń" i gdy chory chce przełknąć, nie może
• stwardnienie zanikowe boczne - u niemal wszystkich chorych z postacią opuszkową występuje ślinotok z powodu trudności połykania śliny oraz dyskretnego obustronnego ponadjądrowego niedowładu mięśni dolnej części twarzy

Udar

Nagłe uszkodzenie tkanki nerwowej, jak np. w czasie wylewu do mózgu (udaru) czy urazu głowy lub rdzenia kręgowego, może doprowadzić do problemów z połykaniem.

Stany zapalne jamy ustnej i gardła

Do zaburzeń połykania może dochodzić w przebiegu grzybicy i innych stanów zapalnych jamy ustnej, gardła czy przełyku.

Inne choroby

Choroby ogólne, takie jak

• reumatyczne zapalenie stawów
• cukrzyca

dające neuropatię, mogą powodować trudności w połykaniu. Inne choroby, które mogą doprowadzić do problemów z połykaniem, to:

• refluks przełykowy
• łagodne zwężenie przełyku (achalazja)
• niedobór żelaza
• choroby czynnościowe przełyku na tle zaburzeń emocjonalnych, nerwicy
• ucisk z zewnątrz przez wole tarczycy, powiększone węzły chłonne, wyjątkowo rzadko znacznego stopnia zmiany zwyrodnieniowe szyjnego odcinka kręgosłupa
• zaburzenia świadomości (chorzy nieprzytomni, zespół majaczeniowy)
• utknięcia w przełyku ciała obcego (fragment mostka zębowego, kość)

Zaburzenia połykania mogą być spowodowane różnymi typami uszkodzeń centralnego układu nerwowego lub struktur wchodzących w skład jamy ustnej, gardła czy krtani.

Zaburzenia połykania: podział przyczyn w tabeli

Zaburzenia połykania (dysfagia): objawy

Dolegliwości, na które najczęściej skarżą się chorzy to:²

• zaleganie pokarmów w jamie ustnej i w gardle
• trudności w zainicjowaniu połykania
• wydłużone w czasie jedzenie
• spadek wagi ciała
• zachłystywanie się podczas jedzenia
• kaszel, co może być powodem zwiększenia wydzieliny w drogach oddechowych, stanów zapalnych dróg oddechowych, a nawet zapaleń płuc
• piekący ból zamostkowy
• odbijanie, zgaga
• ślinotok, ulewanie treści pokarmowej, wymioty
• nasilanie się dolegliwości w pozycji leżącej, przy pochylaniu się
• łatwiejsze połykanie pokarmów stałych niż płynnych

Zaburzenia połykania (dysfagia): jakie badania?

Wśród badań wykonywanych przy zaburzeniu połykania najwięcej informacji daje wideofluoroskopia, która umożliwia obserwację dynamiki połykania, począwszy od żucia i formowania kęsa pokarmowego w fazie ustnej do ruchów podstawy języka i bocznych ścian gardła w fazie gardłowej. Badanie ultrasonograficzne również ułatwia ocenę ruchów języka w fazie ustnogardłowej połykania. Inne metody pomocne w diagnostyce dysfagii to manometria przełykowa, pH-metria oraz elektromiografia z zastosowaniem elektrod intraluminarnych lub haczykowatych do badania mięśni gardła.

Zaburzenia połykania (dysfagia): leczenie

Leczenie zależy od przyczyny problemów z przełykaniem. Na przykład, jeśli przyczyną jest refluks żołądkowo-przełykowy, podaje się leki zobojętniające. We wszystkich przypadkach pomocne są ćwiczenia, m.in. te polegające na przeciwdziałaniu zalegania i dostania się do do dróg oddechowych treści pokarmowej.

O autorze

Monika Majewska

Dziennikarka specjalizująca się w tematyce zdrowotnej, a zwłaszcza obszarach medycyny, ochrony zdrowia i zdrowego odżywiania. Autorka newsów, poradników, wywiadów z ekspertami i relacji. Uczestniczka największej Ogólnopolskiej Konferencji Medycznej "Polka w Europie", organizowanej przez Stowarzyszenie "Dziennikarze dla Zdrowia", a także specjalistycznych warsztatów i seminariów dla dziennikarzy realizowanych przez Stowarzyszenie.

Czytaj więcej artykułów tego autora

Monika Majewska