Zespół suchości: gdy błony śluzowe wysychają

Suchość błon śluzowych bardziej dokucza starszym, bo wraz z upływem lat organizm wysycha od środka. Zespoły odpowiedzialne za nawilżanie pracują coraz gorzej, stąd piasek pod powiekami czy brak śliny w ustach. Dolegliwości te mogą być objawem tzw. zespołu suchości, na który składają się: suchość pochwy, suchy nos, zespół suchego oka, brak śliny (kserostomia) i zespół Sjögrena.

Spis treści

1. Zespół suchości: brak śliny - kserostomia
2. Zespół suchości: suchy nos
3. Zespół suchości: zespół suchego oka
4. Zespół suchości: suchość pochwy
5. Zespół suchości: zespół Sjögrena

Suchość błon śluzowych może mieć różne przyczyny, ale niewątpliwie nasila się z wiekiem. Z upływem lat zużywa się każdy organizm. Stopniowo gorzej widzimy i słyszymy, mamy sucho w ustach, trudniej jest nam wyczuć zapach czy smak potraw. Jednak mało kto wie, że również... wysychamy od środka. Gorzej pracują gruczoły odpowiedzialne za nawilżanie i wtedy błony śluzowe nie spełniają swych zadań tak, jak potrzeba.

Zespół suchości: brak śliny - kserostomia

Nie pomoże ani oblizywanie warg, ani poruszanie językiem w buzi, gdy w jamie ustnej mamy za mało śliny. Związane jest to z procesem starzenia się i stopniowym zanikiem śluzówek oraz gruczołów, które mają produkować ślinę (czyli ślinianek). Kserostomia - bo tak fachowo nazywa się tę przypadłość - może być również wynikiem zażywania niektórych leków (np. moczopędnych, rozkurczowych), może pojawić się, gdy dojdzie do odwodnienia organizmu lub gdy ciągle oddychamy przez usta. U niektórych osób suchość w jamie ustnej towarzyszy schorzeniu reumatycznemu, jakim jest zespół Sjögrena (czytaj niżej).Przy kserostomii znacznie częściej dochodzi do ciężkiej próchnicy zębów, ponieważ zbyt mała ilość śliny uniemożliwia wypłukiwanie bakterii, które żyją w jamie ustnej. Starsze osoby często skarżą się też stomatologom na złe dopasowanie protez dentystycznych. Tymczasem protezy są dobre, ale brakuje naturalnego smaru, jakim jest ślina, i "trzecie zęby" zaczynają uwierać. Suchość w jamie ustnej powoduje też, że trudniej jest wyraźnie mówić, sprawnie żuć i połykać. Zalegające w buzi resztki jedzenia mogą z kolei powodować nieprzyjemny zapach z ust. Pamiętajmy, że kserostomia może też uniemożliwić prawidłowe wchłanianie się leków podawanych podjęzykowo, dlatego przed zażyciem np. nitrogliceryny powinniśmy zwilżyć usta niewielką ilością wody.

• Jak sobie pomóc?

Osoby, które cierpią na kserostomię, powinny przy każdej wizycie uprzedzić o tym lekarza. Nie zaordynuje wówczas np. leków obkurczających naczynia śluzówek lub przeciwhistaminowych. Muszą też zwracać szczególną uwagę na higienę jamy ustnej. Częste płukanie ust jakimkolwiek płynem (bez cukru!), żucie gumy z ksylitolem, ssanie tabletek zwiększających wydzielanie śliny (np. SST do kupienia w aptece, bez recepty) mogą zmniejszyć dolegliwości. W razie ich znacznego nasilenia laryngolog może zlecić zażywanie tabletek Pilokarpiny zwiększającej wydzielanie śliny lub wypisać receptę na specjalny płyn do płukania jamy ustnej z gliceryną, mentolem oraz witaminą A.

Zespół suchości: suchy nos

Z upływem lat mogą pojawić się przykre objawy ze strony nosa. Suchość śluzówek narządu powonienia powoduje ból, pieczenie, czasem krwawienia i osłabienie węchu.

• Jak sobie pomóc?

Pewnym antidotum na te dolegliwości może być zakładanie do nosa nawilżającego żelu bądź maści witaminowej (preparaty można kupić w aptece, bez recepty).

Zespół suchości: zespół suchego oka

Zmniejszenie wydzielania łez bywa wynikiem procesu starzenia się organizmu, ponieważ w obrębie oczu także dochodzi do zaniku gruczołów łzowych i śluzówek. Jednak zespół suchego oka może pojawić się też, gdy dochodzi do zaburzeń hormonalnych towarzyszących menopauzie, po radioterapii albo przy zespole Sjögrena. Skarżymy się wtedy na kłucie, pieczenie, światłowstręt, uczucie piasku pod powiekami, przekrwienie spojówek. W nocy, w czasie snu, oczy wydzielają mniej łez, dlatego dolegliwości nasilają się rano. Trudno jest wtedy otworzyć powieki - bywa, że towarzyszy temu silny ból. Objawy są bardziej uciążliwe również np. po długotrwałym czytaniu, obsługiwaniu komputera, prowadzeniu samochodu, oglądaniu telewizji. Mogą je nasilać także niektóre leki (moczopędne, na nadciśnienie, hormonalne, przeciwuczuleniowe). Dolegliwości są silniejsze w miejscach klimatyzowanych, zakurzonych, a zmniejszają się, kiedy bierzemy prysznic albo gdy dzień jest deszczowy lub mglisty.W cięższych przypadkach zespołu suchego oka dochodzi czasami do przewlekłego zapalenia brzegów powiek i bliznowacenia rogówki, a nawet jej owrzodzeń. Osłabia to ostrość widzenia, a gdy dojdzie do przebicia owrzodzeń do wnętrza gałki ocznej, można stracić wzrok. Chorzy z objawami zespołu suchego oka muszą udać się do okulisty. Wstępne rozpoznanie potwierdza tzw. próba Schirmera (między gałką oczną a dolną powieką umieszcza się specjalne paski bibuły filtracyjnej i mierzy się, ile milimetrów każdego paska nawilży się łzami przez 5 minut). Okulista dodatkowo ogląda oczy w lampie szczelinowej. Pozwala to wykryć drobne uszkodzenia nabłonka rogówki oka.

• Jak sobie pomóc?

Aby złagodzić objawy zespołu suchego oka, należy przede wszystkim unikać miejsc klimatyzowanych i zakurzonych. Warto też jak najczęściej mrugać i zamykać powieki choćby na kilka sekund. Zimą można zmniejszyć temperaturę pomieszczeń - przegrzane powietrze wysusza oczy - i ustawić w pokojach nawilżacze. Jadąc samochodem, trzeba bardzo oszczędnie korzystać z klimatyzacji. Okuliści zalecają częste wkraplanie tzw. sztucznych łez. Zwykle w ciągu dnia stosuje się krople (np. Lacrimal, Oculotect fluid, Artelac, Vidisept), natomiast na noc zakłada się do oczu środki nawilżające w formie żelu (np. Vidisic, Corneregel). Jedną ze skutecznych metod leczenia zespołu suchego oka jest założenie do kanalików łzowych specjalnych minikoreczków. Dzięki takiemu zabiegowi mniej łez odpływa z gałki ocznej i jest ona znacznie lepiej nawilżona.

Zespół suchości: suchość pochwy

Niezwykle przykra bywa suchość pochwy oraz sromu. To efekt starzenia się organizmu, ale też zaburzeń hormonalnych (coraz mniej estrogenów), do jakich dochodzi wraz z menopauzą. Kobiety odczuwają wtedy pieczenie, a czasem także świąd intymnych okolic. Ból towarzyszy każdej próbie odbycia stosunku płciowego. Niestety, częściej wtedy dochodzi do zapalenia pochwy oraz zakażeń (łatwo o mechaniczne urazy przy wysuszonych śluzówkach i tarciu), a nawet powstawania stanów przedrakowych, jakim jest np. leukoplakia (rogowacenie nabłonka pochwy).

• Jak sobie pomóc?

Warto łykać witaminy A i E, które korzystnie wpływają na skórę i błony śluzowe. Ginekolodzy zalecają w takich przypadkach używanie przed stosunkiem tzw. środków smarujących (np. K-Y Jelly, Feminum, Lubrin, Subrin, Ortho Personal Lubricant). Smaruje się nimi członek partnera i przedsionek pochwy, co eliminuje bolesne tarcie o wrażliwą śluzowkę. Aby zwiększyć nawilżenie ścianek pochwy, można stosować niehormonalne kremy (np. Replens, Gyne-Moistrin). Trzy razy w tygodniu krem wprowadza się do pochwy aplikatorem. Ginekolog może też przepisać dopochwowe kremy estrogenowe.

Zespół suchości: zespół Sjögrena

Objawy suchego oka, kserostomii i suchości pochwy są bardzo silne, jeśli cierpisz na zespół Sjögrena. Leczeniem tej choroby zajmują się reumatolodzy. Nie jest ona wynikiem starzenia się organizmu (choć nieco częściej występuje u ludzi starszych), ale tzw. schorzeniem z autoagresji. Organizm wykorzystuje swoje przeciwciała i komórki odpornościowe do niszczenia własnych tkanek, zwłaszcza gruczołowej. Są traktowane jak niebezpieczne bakterie czy wirusy.

W zespole Sjögrena dodatkowo dochodzi do zapalenia stawów. Suchość błon śluzowych układu oddechowego może doprowadzić do zapalenia płuc. Czasami dochodzi np. do zapalenia trzustki, włókniejącego zapalenia osierdzia serca, zaburzeń czucia w wyniku uszkodzenia nerwów, niewydolności nerek, zapalenia małych naczyń krwionośnych organizmu, które może być przyczyną udaru mózgu czy zawału serca. Ponad 40 razy częściej niż u ludzi zdrowych u osób z zespołem Sjögrena występują pewne rodzaje nowotworów (chłoniaki). Choroba ta wymaga intensywnego leczenia (sterydami, cytostatykami). By jak najwcześniej wykryć to niebezpieczne schorzenie, osoby z objawami zespołu suchości powinny być diagnozowane pod kątem zespołu Sjögrena, bada się m.in. krew na obecność specyficznych przeciwciał przeciwjądrowych SS-B.

miesięcznik "Zdrowie"