Zaburzenia węchu: przyczyny

Zaburzenia węchu, takie jak np. utrata węchu czy jego osłabienie, mogą wskazywać na jedną z wielu chorób. Przyczyny upośledzenia zmysłu powonienia to m.in. nieżyt nosa, czyli katar, oraz zapalenie błony śluzowej nosa i zatok. Zaburzenia węchu mogą być objawem także poważniejszych schorzeń, takich jak guzy czy tętniak mózgu, a nawet choroby psychicznej - schizofrenii. Sprawdź, na jakie jeszcze choroby mogą wskazywać zaburzenia węchu.

Spis treści

1. Zaburzenia węchu
2. Zaburzenia węchu - rodzaje
3. Zaburzenia węchu jakościowe - przyczyny
4. Zaburzenia węchu ilościowe - przyczyny
5. Zaburzenie węchu a przyjmowane leki

Zaburzenia węchu

Zaburzenia węchu (dysosmia) to upośledzenie zdolności do odczuwania zapachów lub zmiana odczuwania wrażeń węchowych. Przyczyny upośledzenia zmysłu powonienia to zarówno zaburzenia typu przewodzenia bodźca (związane z niedostatecznym dopływem cząsteczek zapachowych do pola węchowego), jak i zaburzenia neuronu zapachowego (dysfunkcja nabłonka węchowego i/lub węchowej drogi nerwowej).

Zapachy są bowiem przewodzone z komórek węchowych, znajdujących się w błonie śluzowej przedniej części jamy nosowej (tzw. pole węchowe), drogą I nerwu czaszkowego (nerwu węchowego), do pierwszorzędowej kory węchowej (zwanej węchomózgowiem, korą węchomózgowia), czyli części mózgu odpowiedzialnej za percepcję zapachu, i innych struktur tzw. układu limbicznego, wpływającego na zachowania i reakcje na doznania zapachowe. W związku z tym dysfunkcja któregoś z tych elementów może doprowadzić do zaburzenia węchu.

Zaburzenia węchu - rodzaje

W terminologii medycznej wyróżnia się dwa rodzaje zaburzeń węchu:

1. Zaburzenia jakościowe, które są związane ze zmianą odczuwania zapachów i ich identyfikacją:

• kakosmia to spontaniczne, napadowe odczuwanie nieprzyjemnych, nieraz odrażających zapachów
• pseudosomia to odczuwanie zapachów innych, niż te, które występują w rzeczywistości, są przypisane do danego przedmiotu
• fantosomia to omamy, halucynacje zapachowe, tj. odczuwanie nieistniejących zapachów
• angosomia to utrata zdolności do rozpoznawania zapachów

2. Zaburzenia ilościowe, które są związane z nieprawidłowościami w zakresie intensywności doznań węchowych:

• anosomia to całkowita utrata węchu
• hiposomia to osłabienie węchu
• hipersomia to nadwrażliwość węchu

Zaburzenia węchu jakościowe - przyczyny

Za jakościowe zaburzenia węchu zwykle są odpowiedzialne zaburzenia układu nerwowego - najczęściej patologiczne zmiany w korze mózgowej lub uszkodzenia w obrębie innych struktur tzw. układu limbicznego, który odpowiada m.in. za zmysł powonienia.

Na przykład przyczyną kakosmii jest podrażnienie m.in. ciała migdałowatego (części układu limbicznego). Warto wiedzieć, że kakosmia może być objawem zwiastującym atak epilepsji. Z kolei fantosomia towarzyszy schorzeniom neurologicznym, takim jak choroba Alzheimera czy schizofrenia.

Zaburzenia węchu ilościowe - przyczyny

1. Zaburzenia typu przewodzenia

• zapalenie zatok przynosowych objawia się bólem zlokalizowanym w obrębie zatok (może dotykać czoła, a nawet górnej szczęki), który nasila się rano i przy pochylaniu. Ponadto pojawia się wodnista lub gęsta wydzielina z nosa. Objawami współtowarzyszącymi są gorączka, złe samopoczucie, uczucie rozbicia czy brak apetytu
• alergiczny nieżyt nosa, czyli zapalenie alergiczne błony śluzowej nosa, charakteryzuje obfita, wodnista wydzielina z nosa, która powoduje jego zatkanie, oraz świąd w nosie. Objawami stanu zapalnego wywołanego przez alergeny, np. pyłki traw, mogą być także ból głowy i zapalenie spojówek, któremu towarzyszą łzawienie, zaczerwienienie i świąd oczu, a także światłowstręt
• nieżyt nosa (zapalenie błony śluzowej nosa), czyli katar, można rozpoznać po stopniowym zmniejszaniu się drożności nosa i wycieku wydzieliny z nosa - początkowo wodnistej, z czasem coraz gęstszej. Ponadto choremu dokuczają świąd w gardle i nosie oraz łzawienie. Objawami współtowarzyszącymi nieżytu nosa, wywołanego przez drobnoustroje, są osłabienie, ból głowy i często stan podgorączkowy
• polipy nosa - postępujący rozrost błony śluzowej wyściełającej wnętrze nosa i zatok przynosowych powoduje uczucie zatkanego nosa i spływanie wydzieliny z nosa po tylnej ścianie gardła. Wraz z rozrostem polipów może dojść do rozwoju licznych chorób układu oddechowego, np. zapalenia oskrzeli czy astmy oskrzelowej
• skrzywienie przegrody nosowej doprowadza do trudności w oddychaniu przez nos, którym mogą towarzyszyć bóle głowy, częste krwawienia z nosa oraz uciążliwy katar. Krzywa przegroda nosowa może być przyczyną nawracających infekcji, takich jak np. zapalenie zatok, nieżyt trąbek słuchowych czy zapalenie ucha środkowego
• przerost małżowin nosowych objawia się upośledzeniem drożności nosa, nawracającym katarem i chrapaniem. Nieleczony może prowadzić do nawracającego zapalenia zatok przynosowych, zapalenia trąbek słuchowych czy zapalenia gardła i krtani
• guzy nosa i nosogardła - pierwszymi objawami są przewlekły nieżyt nosa i zatok przynosowych, a także powiększone węzły chłonne. W związku z tym, że objawy te nie są charakterystyczne, chorobę diagnozuje się w zaawansowanym stadium rozwoju, kiedy dochodzi do powstania jednostronnego wysiękowego zapalenia ucha środkowego, zaburzenia słyszenia i szumów usznych. Wyczuwalny jest także nieprzyjemny zapach z ust

Zaburzenia węchu mogą być także wynikiem niedrożności jam nosa w przebiegu wad rozwojowych i zmian pourazowych nosa.

2. Zaburzenia neuronu zapachowego

• urazy czaszki, szczególnie ze złamaniem podstawy przedniego dołu czaszki, mogą doprowadzić do całkowitego uszkodzenia nerwów węchowych, a co za tym idzie - do nieodwracalnej utraty węchu
• guzy płata czołowego - na skutek uszkodzenia nerwów przewodzących wrażenia zmysłowe może dojść do zaburzenia nie tylko węchu, lecz także wzroku. Ponadto u chorego pojawiają się zaburzenia chodu, równowagi, staje się apatyczny lub odwrotnie - nadpobudliwy, a nawet agresywny
• przewlekły zanikowy nieżyt nosa charakteryzuje odpychający zapach z nosa (na początku chory czuje nieprzyjemną woń, jednak w miarę postępu choroby, na skutek utraty węchu, nie zdaje sobie z tego sprawy), a także zanik błony śluzowej jamy nosowej, która staje się sucha, oraz poszerzenie jamy nosowej
• tętniak tętnicy przedniej mózgu lub tętnicy łączącej przedniej (uciskający na nerw węchowy) - bardzo często tętniak nie daje żadnych dolegliwości. Dopiero gdy rośnie i zaczyna uciskać na nerw węchowy, daje o sobie znać w postaci zaburzeń węchu
• ekspozycja na związki toksyczne, pyły nieorganiczne, dym tytoniowy, zażywanie kokainy, heroiny - związki te doprowadzają do uszkodzenia receptorów węchowych
• zaburzenia węchu może być związane z podeszłym wiekiem (presbyosmia)

Innymi przyczynami zaburzenia węchu mogą być ostre infekcje wirusowe górnych dróg oddechowych, astma oskrzelowa, choroby tarczycy i przytarczyc, cukrzyca oraz niedobór witamin (np. witaminy B12) i minerałów (np. cynk). Utrata węchu może być również pierwszym sygnałem rozwijającej się choroby Parkinsona. Z kolei wyostrzenie węchu obserwuje się często u kobiet w ciąży.

Zaburzenie węchu a przyjmowane leki

Zaburzenia węchu mogą skutkiem ubocznym przyjmowania leków na nadciśnienie tętnicze (nifedypina, diltiazem, kaptopryl) czy padaczkę (lamotrygina, karbamazepina, fenytoina). Inne leki, które działają niekorzystnie na nerwy węchowe, to antybiotyki (np. aminoglikozydy). Stosowanie pasty do zębów zawierającej lauryn sodu lub żelu donosowego z glukonianem cynku również może spowodować osłabienie węchu. W literaturze można spotkać się z pojęciem braku węchu (anosmia) zależnym od glikokrtykosteroidów (steroid dependent anosmia – SDA).

Monika Majewska