WIELOMOCZ (poliuria) - przyczyny. Objawem jakiej choroby jest wielomocz?

Przyczyny wielomoczu (poliuria) są zróżnicowane, ponieważ zwykle jest on jednym z objawów choroby. Nadmierne oddawanie moczu najczęściej jest związane z niewyrównaną cukrzycą, jednak w niektórych przypadkach może wskazywać na inne, równie poważne choroby, takie jak, np. nadczynność przytarczyc czy nowotwór. Sprawdź, o czym świadczy wielomocz.

Spis treści

1. Wielomocz - jak do niego dochodzi?
2. Wielomocz - moczówka prosta
3. Wielomocz - niewyrównana cukrzyca
4. Wielomocz - choroby nerek
5. Wielomocz - polidypsja
6. Wielomocz - leki

Wielomocz (poliuria) to zaburzenie, które polega na dobowym wydalaniu moczu w ilości przekraczającej 3 litry, przy czym prawidłowa ilość wynosi 2-2,5 l. Nadmierne oddawanie moczu może być wynikiem niskiej temperatury otoczenia lub przebywania na dużych wysokościach (w tym przypadku jest wynikiem adaptacji organizmu do specyficznych warunków). Jednak wydalanie nadmiernej ilości moczu zwykle następuje w przebiegu niewyrównanej cukrzycy. Wśród innych częstych przyczyn wielomoczu wymienia się polidypsję, czyli nadmierne przyjmowaniem płynów (w wyniku wzmożonego pragnienia), moczówkę prostą i moczówkę nerkową.

Nadmierne oddawanie moczu należy odróżnić od częstomoczu, który określa się jako potrzebę wielokrotnego oddawania moczu w ciągu doby, ale przy prawidłowej lub zmniejszonej ilości. Innym problemem jest również nykturia (oddawanie moczu w nocy).

Wielomocz - jak do niego dochodzi?

Równowaga pływowa w organizmie jest kontrolowana przez złożony proces:

• przyjmowania płynów
• perfuzji nerek (przepływ krwi przez nerki)
• filtracji kłębuszkowej (filtracja to pierwszy etap powstawania moczu. Wówczas filtracji ulegają woda, witaminy, aminokwasy, jony sodu, potasu, wapnia, magnezu, chloru, glukoza)
• reabsorpcji wody w cewkach zbiorczych nerek (czyli powrotnego wchłonięcia większości płynu przesączonego przez kłębuszki nerkowe. Resorpcji ulegają m.in. jony sodu, potasu, magnezu, wapnia, glukoza, które następnie są wchłaniane przez naczynia krwionośne)

Przyjmowane płyny zwiększają objętość krwi, co wzmaga perfuzję nerek i filtrację kłębuszkową, skutkując zwiększonym wydalaniem moczu. Proces ten jest zahamowany przez hormon atydiuretyczny (ADH - wazopresynę), wydzielany w układzie podwzgórzowo-przysadkowym. Jego rola polega bowiem na regulacji zasobów wody w ustroju i zapobieganiu nadmiernej jej utracie z moczem. ADH zwiększa reabsorpcję (wchłanianie zwrotne) wody z filtracji kłębuszkowej (moczu pierwotnego) w cewach nerkowych, przez co mocz ulega zagęszczeniu do ok. 1,5 l/dobę moczu ostatecznego. W konsekwencji zmniejsza się ilość wydalanego moczu. Dysfunkcja przysadki mózgowej, a konkretnie zaburzenia wydzielania lub brak prawidłowej odpowiedzi na hormon antydiuretyczny (mimo że wydzielana jego ilość jest prawidłowa), powoduje, że woda nie ulega zwrotnemu wchłanianiu i jest wydalana w nadmiarze z rozcieńczonym moczem. Tak się dzieje w przypadku moczówki prostej.

Wielomocz - moczówka prosta

Moczówka prosta jest związana ze zmniejszonym wydzielaniem lub brakiem wazopresyny (moczówka prosta centralna), bądź niewrażliwością cewek nerkowych na ten hormon (moczówka prosta nerkowa).

U części chorych moczówka prosta centralna jest wynikiem zaburzeń genetycznych i w takich przypadkach może być dziedziczona. Często choroba jest następstwem urazu, operacji przysadki mózgowej, niedotlenienia lub niedokrwiennego udaru mózgu. Głównym objawem choroby jest nagłe wzmożone pragnienie i oddawanie dużej ilości moczu (do 4-15 litrów na dobę), o bardzo niskiej gęstości (ciężarze właściwym). Dodatkowo mogą pojawiać się objawy wynikające z przyczyny choroby (np.: objawy guza mózgu).

Moczówka prosta nerkowa również może być wrodzona lub pojawić się w przebiegu wielu chorób, takich jak:

• amyloidoza
• niedokrwistość sierpowatokrwinkowa
• zespół Sjogrena
• zespół Fanconiego
• Zespół Lightwooda-Albrighta
• reaktywne zapalenie stawów - dawniej zespół Reitera
• choroby, w przebiegu których dochodzi do hiperkalcemii (nowotwór, nadczynność przytarczyc, choroby ziarniniakowate)
• nadkrwistość ( policytemia)
• migrena
• zespół Conna, inaczej pierwotny hiperaldosteronizm
• Choroba Glińskiego-Simmondsa
• niewydolność serca (bardzo często towarzyszy częstoskurczom komorowym oraz migotaniu przedsionków)

Dla moczówki prostej charakterystyczna jest hipernatremia, czyli zwiększenie stężenia sodu we krwi powyżej 142 mmol/l.

Wielomocz - niewyrównana cukrzyca

Przyczyną wielomoczu może być duże stężenie przesączu w cewkach nerkowych, które powoduje tzw. diurezę osmotyczną. Jest to wydalanie dużych ilości moczu, które jest spowodowane obecnością w moczu substancji czynnej osmotycznej (posiadającej zdolność wciągania do komórek zwiększonej objętości wody), co powodującej zaburzenia we wchłanianiu zwrotnym wody w cewkach nerkowych.

Przykładem jest diureza osmotyczna w niewyrównanej cukrzycy. Wysokie stężenie glukozy w moczu (>250 mg/dl) przewyższa pojemność resorpcyjną cewek, co prowadzi do wysokiego stężenia glukozy w cewkach nerkowych i wtórnego transportu biernego wody do cewki, co zwiększa objętość wydalanego moczu. Niewyrównana cukrzyca objawia się pragnieniem i poliurią zwłaszcza u dzieci lub otyłych dorosłych w wywiadem rodzinnym obciążonym cukrzycą typu 2.

Wielomocz - choroby nerek

Innym przykładem diurezy osmotycznej może być poliuria występująca w przypadku przewlekłej choroby nerek. Wówczas substancją osmotycznie czynną jest mocznik, którego stężenie we krwi jest podwyższone. Diurezę o takim mechanizmie wywołuje się także w celach terapeutycznych, podczas:

• podawania dożylnego mannitolu
• wlewu dożylnie izotonicznego lub hipertonicznego roztworu soli
• wysokobiałkowego karmienia przez zgłębnik
• usunięcia przeszkody w odpływie moczu - poliuria występująca po założeniu cewnika Foleya w pacjentów z przeszkodą w odpływie moczu z pęcherza moczowego

Wielomocz - polidypsja

Polidypsja polega na nadmiernym spożywaniu płynów (w wyniku wzmożonego pragnienia). Polidypsja może być:

• pierwotna (zmiany w podwzgórzu w obrębie "ośrodka pragnienia") - dotyczy osób ze zmianami chorobowymi w obrębie podwzgórza (np. w sarkoidozie). Występuje często także w niewyrównanej cukrzycy (hiperglikemia), nadczynności tarczycy, zaburzeniach wodno-elektrolitowych (odwodnienie, poty) i hiperkalcemii(powyżej 13mg/dl);
• psychogenna -  najczęściej dotyczy kobiet w średnim wieku, z objawami lęku, chorobą psychiczną w wywiadzie;

Dla polidypsji jest charakterystyczna hiponatremia, czyli niedobór sodu we krwi (spadek jego stężenia poniżej 137 mmo/l).

Wielomocz - leki

Przyczyną wielomoczu mogą być przyjmowane leków, takie jak lit ( przyjmowany z powodu choroby dwubiegunowej), cydofowir, foskarnet, które powodują moczówkę prostą nefrogenną.

Innymi środkami, które mogą przyczynić się do poliurii, są leki moczopędne, stosowane z powodu objawów przewodnienia (niewydolność serca, obrzęki obwodowe). Mogą być to również przypadki samowolnego stosowania tych leków w celu zmniejszenia masy ciała. Warto wiedzieć, że do diuretyków zalicza się także kawę, herbatę i inne napoje, które mają w składzie kofeinę, a także alkohol.

Bibliografia: The Merck manual. Objawy kliniczne: praktyczny przewodnik diagnostyki i terapii, pod. red. Porter R., Kaplan J., Homeier B., Wrocław 2010

Monika Majewska