Brak snu - jakie są skutki niewyspania?

Kilkanaście lat temu co trzeci Polak skarżył się na problemy ze snem. Obecnie już co drugi. To niebezpieczny trend, ponieważ brak snu to nie tylko przekrwione i podkrążone oczy i odczuwanie zmęczenia w ciągu dnia. Niedobór snu zwiększa ryzyko zachorowania na wiele schorzeń, w tym także na nowotwory. Jakie jeszcze mogą być skutki niewyspania?

Brak snu ma negatywny wpływ na nasze zdrowie. Naukowcy obliczyli, że spanie mniej niż 6 godzin w ciągu doby zwiększa prawdopodobieństwo przedwczesnej śmierci o 12%. Na kłopoty ze snem częściej skarżą się kobiety. W Europie zbyt krótko śpi aż 64% kobiet i 36% mężczyzn. W Polsce problem ten dotyka 61% kobiet i 39% mężczyzn. Najczęściej na niedostatek snu skarżą się osoby po 60. roku życia.

Niedobory snu to tendencja ogólnoświatowa i chociaż wielu lekarzy uważa, że ilość snu jest sprawą indywidualną, to przestrzegają, że są fizjologiczne granice minimalnej długości snu potrzebnej do pełnego wypoczynku organizmu. Według specjalistów sen trwający poniżej 5 godzin jest zbyt krótki, a jego optymalna długość powinna wynosić 7–8 godzin. Tymczasem większość z nas śpi około 6 godzin, czyli poniżej przyjętego minimum.

Spis treści

1. Brak snu - dlaczego musimy spać?
2. Brak snu - jakie są skutki niewyspania?

Brak snu - dlaczego musimy spać?

Teorii jest wiele. Jedni uczeni twierdzą, że podczas snu porządkują się zapamiętane poprzedniego dnia przeżycia, rzeczy, których się nauczyliśmy. Inni powtarzają, że sen reguluje działanie hormonów. Jeszcze inni twierdzą, że sen pozwala zregenerować się wszystkim komórkom naszego ciała.

Nie oznacza to jednak, że podczas snu nasz organizm przestaje funkcjonować. Przeciwnie – w mózgu, gruczołach dokrewnych, przewodzie pokarmowym, układzie krwionośnym i układzie oddechowym trwa nieustanna praca.

Dla przykładu: kora mózgowa nie jest w stanie – mimo ciemności i zamkniętych oczu – wyłączyć się na noc. Znajduje się w ciągłej gotowości, aby w razie potrzeby odpowiedzieć na nagły bodziec, który wyrwie nas ze snu.

Regeneracja komórek mózgu wymaga dostarczenia im takiej samej ilości glukozy i tlenu jak podczas dnia. Dlatego właśnie ważne życiowo narządy muszą pracować. Serce pompuje stałą ilość krwi, płuca rytmicznie napełniają się tlenem, nadnercza produkują kortyzol, którego najwyższe stężenie pojawia się w organizmie nad ranem i tuż po wybudzeniu.

Wydzielanie prolaktyny również zwiększa się wraz z upływem nocy, osiągając maksimum nad ranem.

Sok żołądkowy podczas snu produkowany jest w mniejszej ilości, ale u osób z chorobą wrzodową jego ilość zwiększa się kilkakrotnie, co może doprowadzić do nagłego zaostrzenia choroby.

10 przykazań dobrego snu - sprawdź!

Brak snu - jakie są skutki niewyspania?

Jest ich naprawdę wiele. W niektóre trudno może uwierzyć, ale potwierdzają je liczne badania naukowe. A zatem, z czym musimy się liczyć, jeżeli regularnie nie będziemy się wysypiać? 

Zwiększenie masy ciała

Dostateczna ilość snu pomaga kontrolować wagę i odwrotnie – zakłócenia snu przyczyniają się do tycia. Zmęczenie niewyspaniem zniechęca do podejmowania aktywności fizycznej.

Fizjologiczną konsekwencją niedoboru snu jest zaburzenie gospodarki hormonalnej. Sen pozwala zachować optymalną równowagę hormonów, które wywołują uczucie głodu (to zasługa greliny) lub sytości (odpowiada za to leptyna).

Brak snu sprawia, że poziom greliny zwiększa się, a leptyny – zmniejsza. Rezultatem tych zmian jest to, że mamy większy apetyt na wysokokaloryczne pokarmy.

Gdy jesteśmy niewyspani, jemy też większe porcje, a podczas zakupów częściej wybieramy niezdrową żywność. Krótko mówiąc, chroniczne niewyspanie może być przyczyną otyłości.

Zaburzenia funkcji poznawczych

Nadmierna senność zakłóca pamięć, zdolność myślenia i przetwarzania informacji. Negatywnie wpływa na podejmowanie decyzji czy skupienie uwagi.

Badania pokazały, że osoby pozbawione snu znacznie gorzej rozwiązują problemy logiczne lub matematyczne w porównaniu do osób wypoczętych.

Znacznie częściej zdarzają się także dziwne zachowania, takie jak zostawianie kluczy do mieszkania w lodówce.

Zaburzenia wzroku

Z powodu braku odpowiedniej ilości snu pojawia się zmęczenie oczu, które odczuwamy jako ból, skurcze powiek, zaczerwienienie, sińce pod oczami, przekrwienie, suchość oczu czy światłowstręt. Znane są także przypadki obrzęku nerwu wzrokowego, spowodowanego wzrostem ciśnienia wewnątrzczaszkowego w stanach chronicznego niedoboru snu.

Okuliści twierdzą także, że stałe przemęczenie oczu może zwiększać ryzyko występowania jaskry, a niekontrolowany postęp tej choroby powoduje nieodwracalne uszkodzenie nerwu wzrokowego, co może skutkować utratą wzroku.

U niektórych osób zwęża się pole widzenia lub występuje tzw. podwójne widzenie. Zdarza się również, że osoby niewyspane doświadczają tzw. tunelu wizji, czyli jasnego światła w tunelu. Ma to związek z niedostatecznym dopływem krwi do gałki ocznej.

Trudności z jasną wypowiedzią

Osoby niewyspane często mają trudności z jasnym formułowaniem myśli. Zwykle mówią monotonnie, wolno i niewyraźnie, jakby „połykali” końcówki wyrazów.

Powtarzają pojedyncze słowa lub całe frazy wypowiedzi, co znacznie utrudnia zrozumienie sensu wystąpienia.

Bóle głowy

To bardzo często występujący objaw, który ma związek z niedoborami i złą jakością snu. U osób cierpiących na migrenę zbyt krótki sen lub sen niespokojny będzie zwiększał liczbę ataków. Ale warto dodać, że zbyt długi sen także może sprowokować atak.

Osoby cierpiące na bezdech senny oraz zespół niespokojnych nóg najczęściej uskarżają się na poranne bóle głowy.

Obniżona odporność

Zbyt krótki sen (poniżej 7 godzin) obniża naturalną odporność naszego organizmu. Już po jednej nieprzespanej dobie układ immunologiczny zaczyna słabnąć. A gdy jest osłabiony, produkuje mniej limfocytów cytotoksycznych, koniecznych do walki z mikroorganizmami.

Stężenie cytokin zapalnych rośnie, ułatwiając rozwój stanów zapalnych. Wzrasta aktywność makrofagów stymulujących unaczynienie tkanek, co sprzyja powstawaniu komórek nowotworowych. Poziom kortyzolu podnosi się, obniżając produkcję leukocytów w grasicy. Prowadzi to do obniżenia ich potencjału obronnego.

Układ odpornościowy podlega rytmowi dobowemu. Kortyzol to hormon stresu mający wpływ na nasze samopoczucie. Poziom melatoniny, która odpowiada za usuwanie wolnych rodników, obniża się. Jeżeli więc pominiemy godziny snu i zaburzymy ten rytm, osłabimy siły obronne organizmu.

Osłabione jelita

Zła jakość snu ma wpływ na działanie mikroflory jelitowej. Ale prawdą jest i to, że niski poziom bakterii probiotycznych w jelitach może przyczyniać się do niskiej jakości snu. Według najnowszych badań jest to oddziaływanie wzajemne.

Na hormony odpowiedzialne za cykl snu i czuwania ma wpływ wyrównana flora bakteryjna. Wpływ probiotyków na nastrój – poprzez sen – minimalizuje stres. Zaburzona mikroflora jelit to zaburzony sen.

Związek pomiędzy układem trawiennym a neurochemicznym funkcjonowaniem mózgu wskazuje na ścisłą zależność.

Długotrwały brak snu zwiększa ryzyko rozwoju nieswoistego zapalenia jelit, głównie jelita cienkiego lub grubego. Przy niedostatku snu nasilają się też objawy chorób jelit, np. choroby Leśniowskiego-Crohna.

Zwiększone wydzielanie moczu

Podczas zdrowego snu organizm spowalnia wytwarzanie moczu, dzięki czemu nie musimy wstawać do łazienki.

Jeżeli nie śpimy, produkcja moczu przebiega tak samo jak w ciągu dnia i musimy często chodzić do toalety.

Obniżony popęd seksualny

Testosteron jest ważnym składnikiem popędu seksualnego i pożądania zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Sen wspiera wytwarzanie testosteronu, a brak snu i zaburzenia snu prowadzą w konsekwencji do zaburzeń seksualnych i zmniejszenia libido, a nawet do dysfunkcji seksualnej.

Choroby serca

Istnieje wiele badań potwierdzających fakt, że brak snu sprzyja pogarszaniu się stanu układu krwionośnego. U osób, które śpią krótko (4–5 godzin na dobę) lub narzekają na jakość snu, znacznie podnosi się ciśnienie tętnicze, co sprzyja rozwojowi nadciśnienia tętniczego.

Poza tym brak snu przyczynia się do wzrostu liczby białek C-reaktywnych, które z kolei przyczyniają się do częstszego występowania chorób układu sercowo-naczyniowego. U osób chronicznie niewyspanych częściej  zdarzają się zawały serca i udary mózgu.

Cukrzyca typu 2

Ryzyko wystąpienia choroby wzrasta nie tylko u osób otyłych. Okazuje się, że bardziej podatni na nią są także ludzie przemęczeni i niewyspani. Dzieje się tak, ponieważ zbyt długie czuwanie zaburza metabolizm, a to główna przyczyna rozwoju cukrzycy typu 2.

Dowiedziono również, że u osób ze stanem przedcukrzycowym właściwy odpoczynek i sen trwający 7–8 godzin istotnie obniżają ryzyko rozwoju choroby.

Chwiejność emocjonalna

Osoby niewyspane charakteryzuje znaczna drażliwość. Nadmiernie reagują one na trudne sytuacje, często wpadają w złość lub przeciwnie – wycofują się. Są stale pobudzone, co nie sprzyja dobrym relacjom międzyludzkim.

Bezsenność dwukrotnie zwiększa możliwość rozwoju depresji. Wstępne badania sugerują ponadto, że leczenie zaburzeń snu może z powodzeniem być stosowane w leczeniu objawów depresyjnych.

Rak i zaburzenia genetyczne

Podczas snu 75% komórek układu odpornościowego ulega regeneracji. Wstępne badania zdają się wskazywać na to, że ludzie, którzy się nie wysypiają, są narażeni na wystąpienie niektórych rodzajów raka, szczególnie raka jelita grubego, raka prostaty i raka piersi.

Każda noc bez snu prowadził do uszkodzeń DNA o blisko 25%. Wadliwe DNA może powodować śmierć komórek ze względu na niestabilność genomową. Skutkiem uszkodzeń mogą być również nieprawidłowe zmiany komórkowe, w tym zmiany nowotworowe. Zaobserwowano także zwiększone ryzyko chorób przewlekłych.

Czytaj też:

• Zaburzenia snu - rodzaje, przyczyny, leczenie
• Bezsenność: laboratorium snu, czyli jak diagnozuje się bezsenność?
• Bezsenność - jak sobie z nią poradzić? Sposoby na bezsenność

Anna Jarosz

Konsultacja: dr n. med. Michał Michalik