Przetrwały ból pooperacyjny i pourazowy - przyczyny, objawy, leczenie

Przetrwały ból pooperacyjny i pourazowy uznawany jest za jedno z najcięższych powikłań różnych zabiegów operacyjnych oraz doświadczanych przez pacjentów uszkodzeń ciała. Choć znanych jest wiele czynników ryzyka jego wystąpienia (do takowych zalicza się m.in. rodzaj operacji oraz zastosowaną technikę operacyjną), to jednak nadal nie do końca zrozumiałe pozostają przyczyny przetrwałego bólu pooperacyjnego i pourazowego. Ku problemowi temu kierowana jest współcześnie coraz większa uwaga – spowodowane jest to tym, że nie tylko rozpoznawany jest on u coraz większej ilości osób, ale i tym, że w znaczący sposób pogarsza on codzienne funkcjonowanie pacjentów.

Spis treści

1. Przetrwały ból pooperacyjny i pourazowy: przyczyny
2. Przetrwały ból pooperacyjny i pourazowy: czynniki ryzyka
3. Przetrwały ból pooperacyjny i pourazowy: objawy
4. Przetrwały ból pooperacyjny i pourazowy: rozpoznanie
5. Przetrwały ból pooperacyjny i pourazowy: leczenie
6. Przetrwały ból pooperacyjny i pourazowy: zapobieganie

Przetrwały ból pooperacyjny i pourazowy (w skrócie CPSP, wywodzącym się od angielskiej nazwy chronic post-surgical pain) to jednostka, o której od pewnego czasu mówi się coraz więcej. Jest tak nie bez powodu - okazuje się bowiem, że z przetrwałym bólem pooperacyjnym zmaga się 10%, a według niektórych autorów nawet 50% spośród wszystkich operowanych z różnych powodów pacjentów.

Częstość występowania tego problemu, a także to, w jak wyjątkowo negatywny sposób wpływa on na życie obarczonych nim chorych, odpowiadają za to, że obecnie postuluje się, aby rozpoznanie przetrwałego bólu pooperacyjnego i pourazowego umieścić w oficjalnych medycznych klasyfikacjach schorzeń i zaburzeń zdrowotnych (możliwe jest to, że takie rozpoznanie obecne będzie w przygotowywanej obecnie 11. wersji klasyfikacji ICD).

Przetrwały ból pooperacyjny i pourazowy: przyczyny

Mimo tego, że przetrwały ból pooperacyjny i pourazowy spotykany jest stosunkowo często, tak naprawdę nie udało się dotychczas jednoznacznie stwierdzić, jakie są jego przyczyny.

Jedną z najpopularniejszych teorii dotyczących patogenezy CPSP jest ta, według której problem rozwija się wtedy, kiedy to w trakcie zabiegu operacyjnego dojdzie do uszkodzenia jakichś struktur nerwowych u operowanego.

Uszkodzeniami takimi mogą być m.in. naciągnięcie lub przygniecenie korzenia nerwowego, ale i przerwanie ciągłości włókien nerwowych.

Przetrwały ból pooperacyjny i pourazowy: czynniki ryzyka

Dużo lepiej niż dokładne przyczyny przetrwałego bólu pooperacyjnego i pourazowego poznane zostały czynniki ryzyka wystąpienia tego problemu. Okazuje się, że wpływ na rozwój tego zaburzenia mogą mieć m.in. dziedziczone geny, a dokładniej uwarunkowana od nich wrodzona wrażliwość na bodźce bólowe.

Znaczenie w patogenezie zaburzenia mogą mieć również cechy osobowościowe - pacjenci, którzy przed jakąś operacją przejawiają znacznego stopnia lęk oraz te osoby, które doświadczają poważnych obaw przed potencjalnym wystąpieniem pooperacyjnych dolegliwości bólowych, ogólnie częściej zmagają się później z CPSP.

Związek z przetrwałym bólem pooperacyjnym i pourazowym miewa także rodzaj zabiegu, który jest wykonywany u pacjenta. Z dotychczas przeprowadzonych obserwacji wynika, że do CPSP szczególnie predysponują zabiegi:

• przeprowadzane w obrębie klatki piersiowej (np. mastektomia)
• operacje amputacji kończyn
• plastyki przepuklin
• zabiegi ginekologiczne (np. histerektomia)

Znaczenie ma również to, jaką technikę operacyjną zastosuje się u chorego - przetrwały ból pooperacyjny częściej stwierdza się po przeprowadzeniu laparotomii niż po wykonaniu operacji laparoskopowej.

Co ciekawe, związek z CPSP mają również odczucia pacjenta pojawiające się już po zabiegu - otóż te osoby, które bezpośrednio po operacji zmagają się z silnymi dolegliwościami bólowymi, są obarczone zwiększonym ryzykiem tego, że dojdzie u nich do wystąpienia przetrwałego bólu pooperacyjnego.

Przetrwały ból pooperacyjny i pourazowy: objawy

Podstawowym objawem przetrwałego bólu pooperacyjnego i pourazowego, jak można się dość łatwo domyślić, są dolegliwości bólowe. Nie wyróżnia się jednak jednej, dokładnej charakterystyki bólu, który wynika z wystąpienia CPSP - różni chorzy, u których pojawi się ten problem, mogą skarżyć się na nieco odmienne dolegliwości.

Ból związany z przetrwałym bólem pooperacyjnym ma zwykle znaczne nasilenie i trudno go uśmierzyć przy pomocy dostępnych leków przeciwbólowych czy innych niż farmakoterapia metod uśmierzania bólu.

Ból ten jest na tyle silny, że utrudnia pacjentowi codzienne funkcjonowanie - przez swoje dolegliwości choremu trudniej jest wykonywać swoje obowiązki czy to domowe, czy też zawodowe.

Ból jednak bywa niejedynym problemem tych osób, u których rozwinie się przetrwały ból pooperacyjny. Ciągłe doświadczanie dolegliwości bólowych sprzyjać może występowaniu u pacjentów stałego poczucia zmęczenia, poza nim są oni również obarczeni zwiększonym ryzykiem wystąpienia zaburzeń nastroju czy zaburzeń lękowych.

Przetrwały ból pooperacyjny i pourazowy: rozpoznanie

Kryteria rozpoznawania przetrwałego bólu pooperacyjnego i pourazowego nie są tak naprawdę jednoznaczne - funkcjonuje w literaturze co najmniej kilka różnych opisów tego zaburzenia. Różnorodne bywa chociażby kryterium czasu występowania bólu, po którym można stwierdzić CPSP.

Najczęściej wspomina się, że przetrwały ból pooperacyjny można rozpoznać wtedy, kiedy pacjenta zmaga się ze swoimi dolegliwościami przez minimum 3 miesiące.

Inni jednak autorzy sugerują, że rozpoznanie zaburzenia można stawiać już po utrzymywaniu się jego objawów przez 2 miesiące, a jeszcze inni specjaliści są zdania, że diagnozę przewlekłego bólu pooperacyjnego można postawić dopiero po utrzymywaniu się związanych z nim dolegliwości przez okres 6 miesięcy.

Inne aspekty, które brane są pod uwagę przy rozpoznawaniu przetrwałego bólu pooperacyjnego i pourazowego, są następujące:

• ból nie występował u chorego przed operacją lub urazem (możliwe jest rozpoznanie CPSP wtedy, kiedy przed wspomnianymi pacjent cierpiał z powodu dolegliwości bólowych, aczkolwiek ból po urazie czy operacji musi mieć inny charakter lub mieć większe nasilenie)
• ból pojawia się u chorego w okolicy operowanej lub tej, gdzie doszło do urazu (możliwe jest również rzutowanie bólu, zawsze musi on jednak mieć jakieś powiązanie z operacją bądź urazem)
• niemożność powiązania bólu z jakąś inną niż stan po operacji czy stan po urazie przyczyną (taką jak np. choroba nowotworowa czy jakieś zakażenie)

Przetrwały ból pooperacyjny i pourazowy: leczenie

Przetrwały ból pooperacyjny jest poważnym problemem, ponieważ jego leczenie jest bardzo trudne - stosowanie przez pacjentów powszechnie dostępnych leków przeciwbólowych zwykle nie prowadzi do ustąpienia ich dolegliwości bólowych.

Zazwyczaj leczenie CPSP jest bardzo złożone i obejmuje wiele różnych oddziaływań, takich jak np. farmakoterapia (gdzie zwykle stosuje się kombinację różnych leków, które mogą znosić ból), neuromodulacja czy nawet psychoterapia.

Pomóc pacjentowi z przewlekłym bólem pooperacyjnym i pourazowym nie jest łatwo - to właśnie z tego względu aż tak istotne jest to, aby podejmować próby zapobiegania wystąpieniu tego zaburzenia.

Przetrwały ból pooperacyjny i pourazowy: zapobieganie

Aby ograniczyć ryzyko przetrwałego bólu pooperacyjnego i pourazowego, przede wszystkim konieczne są starania o to, aby w trakcie zabiegu chirurgicznego nie doszło do uszkodzeń nerwów. Wtedy, gdy zabieg przebiega bez komplikacji i trwa on jak najkrócej, ryzyko wystąpienia CPSP maleje.

Wspominano już o tym, iż jednym z czynników ryzyka wystąpienia CPSP jest ból pojawiający się u pacjenta już po operacji. Z tego właśnie powodu - w celu zapobiegania przetrwałemu bólowi pooperacyjnemu - konieczne jest właściwe opanowywanie bólu zarówno w okresie przed-, jak i około- oraz pozabiegowym.