Niedobór magnezu (hipomagnezemia): przyczyny, objawy, leczenie

Hipomagnezemia to istotny niedobór magnezu w organizmie. O hipomagnezemii mówimy, gdy gdy poziom magnezu spada poniżej 0,65 mmol/l. Magnez pełni wiele funkcji w naszym organizmie, między innymi jest jednym z ważniejszych czynników niezbędnych w prawidłowym funkcjonowaniu kości, czy wewnątrzkomórkowych procesów energetycznych. Niemniej w ostatnim czasie rola magnezu jest przeceniana, upatruje się jego wpływu na koncentrację, uczenie się, czy kondycję psychiczną. Warto dowiedzieć się, w jakich procesach pierwiastek ten jest niezbędny, kiedy może wystąpić istotny niedobór magnezu, jakie są jego objawy oraz jak leczy się niedobór magnezu.

Spis treści

1. Przyczyny niedoboru magnezu 
2. Objawy niedoboru magnezu 
3. Na czym polega diagnozowanie niedoboru magnezu? 
4. Leczenie niedoboru magnezu 
5. Rola magnezu w organizmie
6. Naturalne źródła magnezu a suplementy z magnezem 

Niedobór magnezu (hipomagnezemia) to niewystarczająca ilość magnezu w organizmie człowieka, stwierdza się ją, gdy stężenie tego pierwiastka w surowicy spada poniżej 0,65mmol/l.

Zawartość magnezu w organizmie człowieka szacuje się na ok. 1000 mmol, czyli ponad 24 gramy. Dobowe zapotrzebowanie to około 0,2 mmol/kg masy ciała, czyli przeciętnie 14 mmol, przy czym normalna, zbilansowana dieta dostarcza nam przeciętnie 20 mmol dziennie, czyli w całości pokrywa zapotrzebowanie dorosłego, zdrowego człowieka.

Na gospodarkę magnezową w największym stopniu wpływają nerki regulując jego wydalanie.

Magnez jest jonem głównie wewnątrzkomórkowym, stanowi on tu jeden z głównych kationów. Mniejsza jego ilość występuje w osoczu, gdzie prawidłowe stężenie tego pierwiastka wynosi 0,65-1,2 mmol/l, w tym 1/3 jest związana z albuminami, reszta występuje w postaci zjonizowanej lub jako związki nieorganiczne.

Magnez to pierwiastek pełniący wiele funkcji w naszym organizmie, kluczowy z punktu widzenia metabolizmu wewnątrzkomórkowego oraz przesyłania bodźców w układzie nerwowym.

W ostatnim czasie rola magnezu w występowaniu wielu objawów jest przeceniana, warto pamiętać, że objawy jakich występowanie jednoznacznie związane jest z niedoborem magnezu to zaburzenia rytmu serca oraz zaburzenia pobudliwości nerwowej.

Przyczynami tych zaburzeń mogą być jednak również inne stany, a jeżeli przyczyną jest hipomagnezemia, pojawiają się one, jeśli niedobór tego pierwiastka jest bardzo nasilony.

Przyczyny niedoboru magnezu 

Wśród przyczyn hipomagnezemii wymienia się:

• niedobór magnezu w diecie 
• zaburzenia wchłaniania prowadzące do niedoborów różnych elektrolitów i wielu substancji odżywczych, w tym magnezu np. choroby jelita cienkiego - zespół krótkiego jelita, zapalenia, choroby tętnic krezkowych; rzadziej do niedoboru magnezu prowadzić może nadmierne stosowanie inhibitorów pompy protonowej stosowanych np. w leczeniu wrzodów żołądka
• nadmierna utrata przez nerki: 
• tubulopatie wrodzone (choroby nerek, w których upośledzone jest wchłanianie zwrotne lub wydzielanie w cewkach nerkowych, są to np.: zespół Gitelmana, zespół Barttera, hipomagnezemia rodzinna z hiperkalciurią, hipomagnezemia z wtórną hipokalcemią, mutacja aktywująca receptor wapniowy)
• zaburzenia hormonalne: hiperaldosteronizm pierwotny (nadczynnośc nadnerczy)- zaburzenia elektrolitowe: hiperkalcemia (nadmiar wapnia), hipokaliemia (niedobór potasu)- stosowanie niektórych leków: leki moczopędne, niektóre antybiotyki (aminoglikozydy), chemioterapeutyki (cisplatyna, amfoterycyna B, cyklosporyna, takrolimus)
• nadmierna utrata przez przewód pokarmowy: biegunka, wymioty, leki wiążące magnez, co uniemożliwia jego wchłanianie
• przemieszczenie magnezu do komórek lub do kości lub do wnętrza komórek - zdarza się to bardzo rzadko, np. po leczeniu nadczynności przytarczyc, w ostrym zapaleniu trzustki, czy w czasie leczenia kwasicy

Objawy niedoboru magnezu 

Objawy niedoboru magnezu występują rzadko i są mało swoiste, to znaczy mogą występować w wielu różnych chorobach, a należą do nich między innymi:

• zaburzenia w rytmu serca, np. migotanie przedsionków, często odczuwane jako kołatania, czy uczucie niemiarowego bicia serca
• drżenie mięśni, osłabienie mięśni, skurcze mięśni
• zaburzenia gospodarki elektrolitowej - niedobór potasu i niedobór wapnia
• zmiany w zapisie EKG

Wymienione objawy występują w istotnym niedoborze magnezu, jeśli jego stężenie jest nieznacznie obniżone lub w dolnej granicy normy, najczęściej nie występują poważne, dokuczliwe dolegliwości.

Coraz częściej mówi się o udziale hipomagnezemii w wielu innych objawach, które mogą mieć również odmienne przyczyny, a w przypadku których nie udowodniono jednoznacznie, że to niedobór magnezu jest czynnikiem sprawczym. Należą do nich na przykład:

• wypadanie włosów
• łamliwość paznokci
• rozdrażnienie
• depresja
• zaburzenia snu
• bóle głowy
• migrena

W związku z tym, że magnez jest dostępny w wielu pokarmach, jego istotny niedobór występuje rzadko i najczęściej jest skutkiem innych chorób.

W ostatnim czasie wiele reklam promuje preparaty magnezu podając wiele różnych objawów jego niedoboru, wymienia się między innymi:

• zmęczenie
• brak koncentracji
• czy obniżenie nastroju

Objawy te są bardzo niespecyficzne i mogą wynikać nie tylko z hipomagnezemii, ale też z wielu różnych chorób, np. chorób tarczycy, czy anemii.

Warto pamiętać, że trudno jest jednoznacznie stwierdzić, czy są one spowodowane zaburzeniem gospodarki magnezowej, głównie z powodu opisanych wcześniej problemów z dokładną oceną stężenia tego pierwiastka w organizmie.

Zanim zacznie się zażywać suplementy magnezu warto zwrócić uwagę na odpowiednio zbilansowaną dietę i w ten sposób zacząć uzupełniać ewentualne jego braki, ale zacząć prowadzić zdrowszy styl życia.

Oczywiście w pewnych chorobach dodatkowe dawki magnezu są konieczne w kompleksowym leczeniu, w takich wypadkach lekarz jednoznacznie zaleca suplementację tego pierwiastka.

Jeśli stan zdrowia i jakiekolwiek dolegliwości skłaniają nas do zażywania jakichkolwiek suplementów diety, warto wcześniej zgłosić się do lekarza, aby wykluczyć częstsze przyczyny niepokojących objawów.

Objawy niedoboru magnezu:

Zobacz galerię 8 zdjęć

Na czym polega diagnozowanie niedoboru magnezu? 

Niedobór magnezu jest trudny do zdiagnozowania, ponieważ prawidłowe jego stężenie w surowicy nie wyklucza niedoboru. Jest to związane z tym, że jon ten występuje głównie w komórkach, a osocze zawiera niewielki jego odsetek.

Może więc dojść do sytuacji, w której ilość magnezu w surowicy jest prawidłowa, ale zawartość wewnątrzkomórkowa jest zbyt mała.

Niestety nie mamy możliwości zmierzenia stężenia magnezu w komórkach, normy laboratoryjne dotyczą tak zwanej wolnej puli, czyli magnezu zjonizowanego zawartego w osoczu.

Dlatego też zdarza się, że w przypadku występowania stanu sprzyjającego hipomagnezemii, suplementuje się ten pierwiastek nawet pomimo właściwych jego wartości we krwi.

Pewne rozpoznanie hipomagnezemii stawia się na podstawie badania laboratoryjnego - oznaczenia stężenia magnezu we krwi, jeśli ilość spadnie poniżej 0,65 mmol/l diagnozujemy niedobór magnezu.

Poza oznaczaniem stężenia tego pierwiastka, zawsze warto sprawdzić stężenia pozostałych jonów - potasu oraz sodu, a także wyniki gazometrii, aby upewnić się czy gospodarka elektrolitowa i kwasowo-zasadowa jest właściwie zbilansowana, a w razie zaburzeń wprowadzić odpowiednią korekcję.

Rzadziej stosuje się ocenę dobowej utraty magnezu z moczem, jest ona jednak pomocna w wykluczeniu nerkowej przyczyny hipomagnezemii.

Jeśli dobowe wydalanie magnezu z moczem wynosi powyżej 1 milimola, wskazuje to na nerkową przyczynę tego zaburzenia.

Wyjątkowo stosowanym badaniem pozwalającym na stwierdzenia niedoboru magnezu z prawidłowym jego stężeniem w surowicy jest tak zwana próba obciążeniowa, w której podaje się kroplówkę z magnezem, a następnie ocenia wydalanie tego pierwiastka z moczem. Jeśli wydalana ilość jest niewielka, wskazuje to na niedobór magnezu.

Leczenie niedoboru magnezu 

Podobnie do innych zaburzeń elektrolitowych, leczenie hipomagnezemii polega przede wszystkim na ustaleniu przyczyny niedoboru tego pierwiastka i wyeliminowaniu jej.

W pierwszej kolejności należy podjąć diagnostykę całej gospodarki elektrolitowej, nerek, a w kolejnym etapie także przewodu pokarmowego i układu krążenia.

Jeśli hipomagnezemia wywołuje poważne objawy, np. zaburzenia rytmu serca, czy drgawki, należy jak najszybciej uzupełnić poziom pierwiastka podając siarczan magnezu.

Jeśli niedobór magnezu został odkryty w rutynowych badaniach krwi i nie towarzyszą mu żadne objawy, wtedy warto zacząć przyjmować preparaty doustne, ale ich zażywanie wiąże się z ryzykiem biegunki.

Oczywiście w trakcie terapii należy monitorować stężenie magnezu oraz innych jonów i korygować ewentualne zaburzenia:

• hipokaliemię
• hipokalcemię
• hipofosfatemię

ponieważ mogą one być przyczyną oporności hipomagnezemii na leczenie.

Rola magnezu w organizmie

Magnez spełnia wiele funkcji: jest katalizatorem procesów energetycznych, wchodząc w skład enzymów biorących udział w glikolizie (pierwszym etapie utleniania komórkowego), ponadto uczestniczy w syntezie kwasów nukleinowych, będących składnikiem DNA oraz w procesie translacji, czyli wewnątrzkomórkowej syntezy białek.

W ostatnim z wymienionych procesów jon magnezu umożliwia połączenie podjednostek rybosomu i zapoczątkowanie tworzenia łańcucha polipeptydowego. Niemniej istotna jest rola tego pierwiastka w układzie krzepnięcia, a właściwie w hamowaniu tego procesu.

W warunkach prawidłowych, gdy nie dochodzi do krwawienia, jon magnezu stabilizuje płytki krwi, co uniemożliwia ich aktywację i adhezję, czyli "zlepianie" ze sobą. Jest to bardzo istotne, ponieważ konglomeraty krwinek mogłyby stać się materiałem zatorowym stanowiąc przyczynę np. udaru mózgu.

Ponadto dzięki temu, że jon magnezu ma dodatni ładunek elektryczny, uczestniczy w przekazywaniu sygnałów w układzie nerwowym, a także w skurczu włókien mięśnia sercowego oraz mięśni szkieletowych.

W związku z zaangażowaniem tego pierwiastka w pracę mięśni, są one jednym z większych jego magazynów.

Co więcej magnez odgrywa istotną rolę w zapewnieniu odpowiedniego ciśnienia osmotycznego, dzieje się tak, dlatego jest on jednym z głównych (obok potasu) jonem wewnątrzkomórkowym.

Warto także pamiętać, że pierwiastek ten jest także składnikiem kości i to one są największym magazynem magnezu w organizmie człowieka.

Naturalne źródła magnezu a suplementy z magnezem 

Magnez zawarty jest przede wszystkim w zielonych częściach roślin, a więc na przykład w szczawiu, szpinaku, czy botwince, ale także w pestkach dyni, kakao, fasoli czy kaszy gryczanej.

Utracie magnezu sprzyja kilka czynników: substancje wzmagające oddawanie moczu, czyli np. picie kawy, czy alkoholu, rzadziej mówi się w tym aspekcie o stresie czy nadmiernej potliwości.

Czynniki te bardzo rzadko powodują jednak na tyle nasiloną utratę magnezu, by stała się ona przyczyną jego niedoboru.

Warto także pamiętać, że najbardziej wartościowe są naturalne źródła magnezu, ponieważ to w nich zawarte są związki najlepiej przyswajalne przez człowieka.

Suplementy diety powinno się stosować, kiedy to co jemy nie zapewnia odpowiedniej ilości tego pierwiastka.

W wyborze suplementu magnezu warto zwrócić uwagę na procentową i bezwzględną zawartość samego pierwiastka, a nie jego związku, a także wybierać łatwo rozpuszczalne związki magnezu, np. cytrynian, czy mleczan.

lek. Maciej Grymuza