Czym są wolne rodniki i jakie choroby powodują?

Po organizmie stale krążą wolne rodniki i antyoksydanty, inaczej zwane przeciwutleniaczami albo antyutleniaczami. Jeśli zachowywana jest między nimi równowaga, mamy się dobrze. Nadmiar wolnych rodników powoduje natomiast miażdżycę, raka i przedwczesne starzenie się.

Spis treści

1. Wolne rodniki - skąd się biorą?
2. Wolne rodniki powodują miażdżycę, raka, starzenie się
3. Inne choroby powodowane przez wolne rodniki

Czym są wolne rodniki? To nic innego jak niesparowane atomy. Każdy atom tlenu ma na swojej ostatniej orbicie parzystą liczbę elektronów. Zdarza się jednak, że jeden elektron gdzieś się zgubi (np. w procesie przemiany tlenu w mitochondriach) i w atomie pojawia się "wyrwa". Traci on wtedy równowagę i zaczyna gwałtownie poszukiwać brakującego ogniwa. Szuka go w najbliższym otoczeniu i robi to szybko. Gdy tylko na swej drodze napotka prawidłowy atom, atakuje go, by odebrać mu potrzebny elektron. W ten sposób staje się posiadaczem parzystej liczby elektronów na ostatniej orbicie, ale napadnięty przez niego i ograbiony z jednego elektronu atom sam staje się wolnym rodnikiem "z wyrwą do zatkania". Wyrusza więc na łów. Tak koło się zamyka.

Wolny rodnik tlenowy szuka pary dla swojego samotnego elektronu w atomach dowolnych substancji. Nie musi to być atom tlenu, zadowoli się także np. atomem białka. Takie grasowanie wolnych rodników w komórkach ciała stopniowo niszczy ich strukturę (np. uszkadza błony komórkowe, DNA), przyspiesza ich śmierć, a w konsekwencji rujnuje nam zdrowie.

Wolne rodniki - skąd się biorą?

Niestety, w przyrodzie nic nie jest takie proste. Ten życiodajny tlen ma również drugie oblicze. W procesie przetwarzania go na energię część cząsteczek tlenu zupełnie wymyka się spod kontroli i uwalnia w postaci wolnych rodników tlenowych. Jaka to część? Ponad 5 proc. To niby niewiele, ale... Naukowcy obliczyli, że w ciągu 70 lat życia wdychamy średnio ok. 17 ton tlenu. A więc niemal tona zamienia się w wolne rodniki! I to nie wszystko.

Procesy powstawania wolnych rodników przyspiesza bowiem np. palenie papierosów, silny czy długotrwały stres, wdychane wraz z powietrzem spaliny, długie opalanie się, a nawet forsowny trening. Ostatnie stwierdzenie może być dla nas zaskakujące, bo przecież lekarze przekonują nas, że sport to zdrowie. A jednak. W czasie intensywnego wysiłku znacznemu przyspieszeniu ulega przemiana materii. A szybszy metabolizm, to szybsze przetwarzanie tlenu i glukozy w energię, czego efektem ubocznym jest zwiększona produkcja wolnych rodników.

Niestety, na tym nie koniec. Wolne rodniki docierają do naszego organizmu również z zewnątrz poprzez pożywienie. Znajdują się bowiem m.in. w wędzonych, smażonych czy grillowanych produktach, których sporo jest w naszej diecie.

Wolne rodniki powodują miażdżycę, raka, starzenie się

Wolne rodniki są np. praprzyczyną miażdżycy. Nie tylko uszkadzają ściany naczyń krwionośnych, ale dodatkowo utleniają lipidy (tłuszcze) LDL. Tłuszcze wraz z cholesterolem i wapniem zaczynają osiadać na ścianach tętnic w postaci blaszki miażdżycowej. Jeśli jest jej dużo, a ścianki naczynia zostają uszkodzone, wówczas powstają niebezpieczne skrzepy. Gdy taki skrzep "się urwie", może powędrować naczyniami krwionośnymi w kierunku serca (wtedy grozi nam zawał) lub mózgu (wówczas narażeni jesteśmy na udar). Nie są to jedyne choroby, w powstaniu których mają udział krążące w organizmie niesparowanie atomy tlenu. Wolny rodnik niszczy wszystko, co napotka na swojej drodze. Sięgając po elektrony, często atakuje DNA.

W ten sposób zmienia strukturę naszego kodu genetycznego, a to z kolei powoduje mutacje DNA. Zmutowane komórki zaczynają się mnożyć jak oszalałe, nie zważając na żadne bariery. Tak powstaje nowotwór. Naukowcy są pewni, że wolne rodniki mają mniejszy lub większy wpływ na rozwój wszystkich nowotworów, na jakie chorujemy.

Wolne rodniki szkodzą też naszej urodzie. Niszcząc lipidy (tłuszcze) naskórka, uszkadzają jego naturalną barierę ochronną. Skóra staje się sucha i skłonna do podrażnień. Naruszone zostają również włókna kolagenowe i elastynowe skóry właściwej, a to prowadzi do zmniejszenia jej elastyczności i przyspiesza powstawanie głębokich zmarszczek. Ale na tym nie koniec. W skrajnych przypadkach dochodzi do uszkodzenia kwasów nukleinowych, odpowiedzialnych za prawidłową budowę komórek, co może prowadzić do rozwoju raka skóry.

Inne choroby powodowane przez wolne rodniki

Wolne rodniki obarczamy winą za zmarszczki, wiotczenie skóry, słabszą odporność. To prawda, jednak są one współodpowiedzialne za znacznie więcej spustoszeń w naszym organizmie.

• Mózg - demencja starcza, choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, udar mózgu
• Oczy - zaćma, zwyrodnienie plamki żółtej
• Skóra - łuszczyca, egzemy, rak, uszkodzenia włókien kolagenowych i elastynowych (czyli szybsze starzenie się skóry)
• Piersi - rak piersi
• Płuca - przewlekła obturacyjna choroba płuc, astma, rak
• Serce i układ krążenia - nadciśnienie, miażdżyca, choroba wieńcowa, zawał serca, zaburzenia rytmu serca
• Trzustka - cukrzyca, przewlekły stan zapalny trzustki, rak
• Żołądek i dwunastnica - nieżyt żołądka, rak, wrzody żołądka i dwunastnicy
• Jelita - wrzodziejące zapalenie jelita grubego, rak jelita grubego
• Nerki i układ moczowy - niewydolność nerek, rak nerek, rak pęcherza moczowego
• Układ kostny - choroba zwyrodnieniowa stawów
• Narządy płciowe - rak jajnika, rak macicy, rak jądra

miesięcznik "Zdrowie"