Chirurgia: rodzaje i specjalności. Czym zajmuje się chirurg?

Chirurg zajmuje się leczeniem chorób w sposób operacyjny. Oprócz rozległej wiedzy medycznej, chirurg musi posiadać zdolności manualne oraz predyspozycje psychiczne, dzięki którym może szybko reagować w nagłych, nieprzewidzianych sytuacjach – a takich na stole operacyjnym może być wiele.

Spis treści

1. Chirurgia w starożytności i średniowieczu
2. Chirurgia w czasach nowożytnych
3. Chirurgia - rodzaje chirurgii
4. Chirurgia - specjalizacje chirurgiczne
5. Chirurgia - techniki chirurgiczne

Chirurgia to słowo wywodzące się z greki. Pochodzi od słów: cheir - ręka i ergon - czyn, działanie = cheirurgia – ręcznie wykonywana praca, rękodzieło. Chirurgia to dziedzina medycyny, która zajmuje się leczeniem operacyjnym. Chirurgia rozwinęła się najbardziej w XIX wieku, czyli w czasie, gdy wynaleziono znieczulenie, a lekarze, prócz zdobywania wiedzy medycznej, zaczęli kształcić się w zakresie metod operacyjnych. Dawniej operacje przeprowadzali rzemieślnicy, a nie medycy, ponieważ twierdzono, że to nieodpowiednie zajęcie dla lekarzy.

Chirurgia w starożytności i średniowieczu

Historia chirurgii sięga czasów starożytnych. Wykorzystywana była wówczas głównie do leczenia urazów i przy porodach, a także do zabiegów rytualnych np. do obrzezania (mężczyzn i kobiet), kastracji, obkładania główki niemowlęcia deszczułkami, aby przybrała kształt wieży, albo trepanacji czaszek, aby wygnać z nich złe duchy.

Były jednak państwa, w których chirurgia osiągnęła wyższy poziom. W starożytnym Egipcie leczono złamania, skręcenia i zwichnięcia, otwarte rany i guzy, przeprowadzano podstawowe zabiegi ginekologiczne i stomatologiczne. W Indiach, gdzie chirurgia stanowiła najwyższy stopień wtajemniczenia medycznego i gdzie np. za kradzież karano amputacją nosa (często wraz z innymi częściami twarzy) rozwinęła się chirurgia plastyczna nosa, warg i uszu oraz sztuka szycia ran i… jelit, usuwania kamieni z pęcherza moczowego oraz zaćmy. W Grecji wiedziano już wtedy jak postępować m.in. z owrzodzeniami i przetokami, i to właśnie tam Hipokrates wykonał pierwszy zabieg przecięcia tchawicy, czyli tracheotomię, a w ówczesnym Rzymie wykonywano operacje przepukliny i rozwijano – z racji wielu wypraw wojennych – chirurgię wojskową.

W początkach średniowiecza chirurgią zajmowali się mnisi i księża, bo mieli dostęp do ksiąg. Ponieważ jednak ówczesna chirurgia wiązała się z bólem i kłóciła się z ideą chrześcijaństwa, kler oddał ją w ręce tzw. lekarzy ran, balwierzy (zajmowali się tylko upuszczaniem krwi, stawianiem baniek, nastawieniem złamań, usuwaniem zębów, zakładaniem opatrunków na świeże rany) oraz tzw. łaziebników, którzy mogli wykonywać niektóre czynności balwierzy. Z braku przedstawicieli ww. grup zawodowych, zabiegi chirurgiczne przejmowali… kaci.

Lekarze ran dbali jednak, aby chirurgia rozwijała się dalej jako jedna z nauk medycznych. W 1300 r., w Paryżu można już było studiować chirurgię w Kolegium św. Kosmy i Damiana, a w 1452 r. w Hamburgu powstał pierwszy, europejski cech chirurgów – pierwowzór obecnego związku zawodowego.

Chirurgia w czasach nowożytnych

Kolejnymi osiągnięciami związanymi z rozwojem chirurgii były XVII-wieczne próby podawania leków do żył i przetaczania krwi, sformułowanie w XVIII w. zasad unieruchamiania złamań wszelkich, a w szczególności stawu barkowego oraz wyznaczenie miejsca amputacji stopy.

Pierwszym istotnym przełomem w historii nowożytnej chirurgii było zastosowanie eteru jako środka usypiającego. Dokonano tego po raz pierwszy w 1846 r. w Bostonie (USA), choć wprowadzanie pacjenta w „odmienny” stan świadomości przy pomocy np. opium, czy maku aby nie czuł bólu podczas zabiegu praktykowane było już w czasach starożytnych i wiekach średnich. W 1867 r. od opatrunku karbolowego zaczyna się era antyseptyki i niemal równocześnie bakteriologii – dzięki Ludwikowi Pasteurowi.

Drugi przełom w chirurgii to odkrycie przez Aleksandra Fleminga w 1982 r. pierwszego antybiotyku, czyli Penicyliny oraz, w 1935 r. sulfonamidów, czyli chemicznych związków organicznych, które hamują rozrost bakterii. Odtąd chirurgia zaczyna się rozwijać się coraz prężniej dzieląc się na coraz węższe specjalizacje.

Chirurgia - rodzaje chirurgii

Chirurgia dzieli się na 2 podstawowe rodzaje:

• chirurgia miękka (ogólna) - dotyczy operacji tkanek miękkich, zwłaszcza powłok brzusznych. Chirurg miękki zajmuje się np. wycinaniem wyrostka robaczkowego, usuwaniem pęcherzyka żółciowego, usuwaniem przepuklin, guzów nowotworowych, a także zszywa także rany powypadkowe, usuwa znamiona skórne, 
• chirurgia twarda – chirurg twardy zajmuje się leczeniem operacyjnym tkanek kostnych, np. wstawianiem protez, zespalaniem złamań i uszkodzeń kości.

Chirurgia - specjalizacje chirurgiczne

Chirurgia dzieli się na dwie główne części:

1. ogólną, zwaną także wstępem do chirurgii, która dotyczy np. ogólnych zasad gojenia ran i zakażeń, przetaczania krwi, żywienia, regulacji gospodarki elektrolitowej organizmu, postępowania przed- i pooperacyjnego, pomocy w stanach zagrożenia życia, technik operacyjnych,

2. szczegółową, do której zalicza się działy tzw. narządowe:

• chirurgia klatki piersiowej – torakochirurgia - leczenie operacyjne wad wrodzonych oraz urazów narządów klatki piersiowej, czyli płuc, opłucnej, przepony, śródpiersia i przełyku, z wyłączeniem serca!
• chirurgia naczyniowa,
• chirurgia sercowo-naczyniowa – kardiochirurgia - leczenie operacyjne serca i naczyń krwionośnych; obejmuje takie zabiegi jak wszczepianie by-passów, wymiana zastawek serca, operacja tętniaka aorty; oddzielnym działem jest kardiochirurgia dziecięca, która zajmuje się leczeniem wad wrodzonych układu sercowo-naczyniowego w życiu płodowym i w okresie dzieciństwa,
• urologia,
• chirurgia szczękowo-twarzowa – leczenie operacyjne w obrębie twarzo-czaszki,
• chirurgia stomatologiczna – leczenie operacyjne jamy ustnej i przyległych okolic,
• neurochirurgia – leczenie operacyjne wad, uszkodzeń i chorób układu nerwowego w tym m.in. rdzenia kręgowego, mózgu, nerwów obwodowych,

oraz działy szczególne takie jak:

• chirurgia onkologiczna – operacyjne leczenie nowotworów,
• ortopedia,
• chirurgia urazowa – traumatologia - powiązana ściśle z ortopedią, zajmuje się leczeniem operacyjnym kości, stawów, wiązadeł, mięśni i ścięgien, w szerszym rozumieniu obejmuje narządy poza układem ruchu,
• chirurgia przeszczepiania narządów – transplantologia,
• chirurgia bariatryczna - chirurgiczne leczenie otyłości. 

Chirurgia - techniki chirurgiczne

Metody wykonywania zabiegów chirurgicznych dzieli się na 2 rodzaje:

1. inwazyjne, które polegają na pełnym otwarciu powłok skórnych, aby dostać się do uszkodzonego, chorego narządu, np. laparotomia, czyli pełne otwarcie jamy brzusznej, 2. małoinwazyjne, czyli zabiegi chirurgiczne wykonywane przez naturalne otwory ciała, np.:

• technika przezpochwowa – dostanie się do narządów rodnych przez pochwę,
• technika endoskopowa (endoluminarna) – dostanie się do wnętrza ciała przez przełyk;

albo przez minimalne nacięcia powłok – np. technika laparoskopowa.

Bibliografia: 1. Oskar Pelzer, „Chirurgia – repetytorium dla studentów Kolegium Karkonoskiego”, Kolegium Karkonoskie w Jeleniej Górze, 2008 2. Janusz H. Skalski, Ryszard W. Gryglewski, „Zasłużeni dla medycyny", Termedia Wydawnictwa Medyczne, Poznań 2009

Magdalena Gajda