Badania profilaktyczne - jak często je wykonywać?

Każdy pacjent ma obowiązek wykonywać badania profilaktyczne. Niezależnie od prowadzonego trybu życia, regularne badania kontrolne mogą uchronić przed wieloletnim leczeniem i zahamować chorobę we wczesnym jej stadium. Jakie badania warto zrobić co roku? O tym opowiada Rafał Janiszewski, właściciel Kancelarii Doradczej.

Anna Tłustochowicz: Czy zna pan osoby, które boją się badań profilaktycznych? Mówią: „wolę nie wiedzieć, bo jak się przebadam, to jeszcze coś mi znajdą”?

Rafał Janiszewski: Jasne, że tak. Wiele osób właśnie tak podchodzi do sprawy. Dostrzegam to zwłaszcza u osób starszych - starszych, ale zdrowych, co warto podkreślić. Bo młode pokolenie Polaków jednak w większości ma dużą świadomość tego, że istnieją choroby cywilizacyjne, że sposób odżywiania się, sposób życia, determinują stan naszego zdrowia, oraz że wcześnie wykrywając nieprawidłowości można mądrze, sprawnie zadziałać i swojemu organizmowi pomóc. Natomiast faktycznie często od osób starszych można usłyszeć, że oni to są „twardy materiał”, że oni są ulepieni z „mocnej gliny”, że nigdy nie chorują, a ich ojciec też nigdy lekarza na oczy nie widział i nie ma co się badać, bo - jak pani powiedziała - „jeszcze coś znajdą”. 

Podstawowe badania profilaktyczne zatem wykonujemy po to, by wychwycić pierwsze sygnały nawet niekoniecznie świadczące o tym, że jesteśmy jakoś ciężko chorzy, ale że po prostu dzieje się w naszym organizmie coś takiego, o co warto zadbać, zatroszczyć się.

My jednak będziemy dziś zachęcać do profilaktyki.  

Tak, ponieważ to są badania, które po prostu warto sobie robić. Zwróćmy uwagę, że nawet, jeśli pani przywołała starsze pokolenia Polaków, które profilaktyki zazwyczaj nie stosowały, nasze życie bardzo się zmieniło: to, jak jemy, jak bardzo przetworzone jest to jedzenie, ile ma przeróżnych dodatków, jak zmieniło się środowisko - mam tu na myśli jego zanieczyszczenie - oraz to jak zmieniło się tempo życia, czyli że generalnie żyjemy w pędzie, biegu, stresie. Niestety wszystko to nie sprzyja naszemu organizmowi.

Jest kilka takich badań, które warto sobie wykonać, by być spokojnym, że wszystko jest w porządku, lub by móc się zorientować, że coś zaniedbaliśmy lub nasz organizm zwyczajnie, w którymś miejscu stał się słabszy, i żebyśmy mogli szybko zareagować. 

Od czego powinniśmy zacząć?

Od morfologii. To jest podstawowe badanie, które można powiedzieć, że określa kondycję naszego organizmu. Jest ono nakierowane na elementy składowe krwi: ważna jest ich ilość, ważny jest kształt niektórych jej elementów, np. czerwonych krwinek. Strasznie ważne są dla naszego zdrowia czerwone krwinki, ponieważ odpowiadają za transport tlenu. Na podstawie morfologii możemy określić nie tylko takie kwestie, jak osłabienie organizmu, niedokrwistość, ale także np. dostać informację o tym, że toczy się proces zapalny w organizmie.

Ale też to proste badanie może być pierwszym sygnałem o chorobie nowotworowej, prawda?

Szczególnie, gdy mówimy o nowotworach krwi, na przykład o białaczkach.

Morfologię powinniśmy robić co najmniej raz w roku.

Mówię teraz o zdrowym człowieku, który czuje się dobrze, ponieważ jeśli odczuwamy osłabienie czy inne dolegliwości, wtedy zgłaszamy się do lekarza. Natomiast normą, którą powinniśmy sobie przyjąć, jest morfologia raz na rok.

Co jeszcze warto przebadać?

Mocz. Drugim badaniem, które - wbrew pozorom - jest bardzo istotne i może nam dać naprawdę cenne informacje, jest badanie ogólne moczu. Takie badanie człowiek do 50 roku życia powinien wykonywać minimum raz na dwa lata, a po „pięćdziesiątce” - co najmniej raz w roku. 

Dlaczego ogólne badanie moczu jest tak ważne?

Ponieważ otrzymujemy znowu bardzo dużo informacji. Po pierwsze, to są oczywiście informacje związane z pracą nerek, z filtracją, która z biegiem czasu pogarsza się, ale po drugie - wykrywamy też ewentualne występowanie białka, glukozy czy bakterii w moczu i wówczas to jest czytelny sygnał o chorobach, w kierunku których musimy prowadzić dalszą diagnostykę. 

Bakterie w moczu? Co to znaczy?

Że mamy stan zapalny. Cukier - że potrzebujemy dalszej diagnostyki w kierunku cukrzycy. Odnalezienie w moczu białych krwinek, fosforanów, moczanów, to są wszystko niezwykle cenne informacje o ogólnym stanie zdrowia z różnych obszarów. Kolejnym badaniem, które powinniśmy wykonywać systematycznie, jest glukoza. Szczególnie u osób, które nie prowadzą regularnej, uporządkowanej diety, u osób z nadwagą.

Generalnie raz do roku człowiek powinien zmierzyć - na czczo! - poziom cukru, albowiem cukrzyca jest chorobą cywilizacyjną, a przez długi czas rozwija się w sposób utajony.

Nie daje żadnych objawów? 

Nie daje objawów, jednocześnie mogąc powodować bardzo poważne szkody w organizmie. Podwyższony poziom cukru, skoki jego poziomu to jest jedna z głównych przyczyn uszkodzenia nerek tzw. nefropatii cukrzycowej. A musimy mieć świadomość tego, że kłębuszki nerwowe nie mają zdolności do regeneracji! One się nie odtworzą, a zatem, jeśli zostaną uszkodzone z powodu wysokiego poziomu cukru, to będziemy mieli do czynienia z niewydolnością nerek. 

Brzmi bardzo groźnie!

To jest choroba nieodwracalna, a najgorsze jest to, że przebiega w sposób utajony. Z tej przyczyny niektórzy lekarze mówią nawet o niej, że to jest cichy zabójca. My w ogóle nie czujemy, że coś jest nie tak, podczas gdy w organizmie może dziać się coś bardzo groźnego. Podobnie wysoki poziom cukru może uszkodzić nasz wzrok i to nazywa się z kolei retinopatią cukrzycową. Często pacjenci nie zdają sobie nawet sprawy z tego, że ich pogarszające się widzenie jest spowodowane wysokim poziomem cukru.

Czy z tego powodu można stracić wzrok?

Tak, oczywiście. Można stracić wzrok.

Potocznie też mówi się o tym, że cukrzyca może skończyć się koniecznością amputacji. 

Tak, ale stopa cukrzycowa to już jest konsekwencja cukrzycy, która daje objawy. A ja cały czas opowiadam teraz o etapie początkowym…

Nieodwracalna choroba nerek może przydarzyć się nam w całkiem początkowym stadium cukrzycy?

Tak, kiedy jest ona dla nas zupełnie nieodczuwalna. 

Jakie badania powinniśmy jeszcze wykonywać?

Ważne jest badanie poziomu kreatyniny. Kreatynina to jest substancja powstająca w wyniku metabolizmu białek. Jako że nasz organizm oczyszcza krew poprzez nerki, zatem oznaczanie poziomu kreatyniny jest miernikiem sprawności naszych nerek. 

Czy to badanie również powinniśmy wykonywać raz do roku? 

Jeśli jesteśmy zdrowi i nie odczuwamy dolegliwości, to tak. W sytuacji, kiedy poziom kreatyniny okaże się podwyższony, to wówczas pierwsze, o czym trzeba będzie pomyśleć, to modyfikacja diety oraz oczywiście oddanie się pod opiekę nefrologa, który już zadecyduje, jak często powinniśmy to badanie wykonywać. 

Czy wszystkie badania, o których dziś rozmawiamy, finansuje NFZ?

Wszystkie te badania są finansowane przez NFZ. Najszybszym i najprostszym sposobem ich wykonania jest otrzymanie skierowania od lekarza POZ, przy czym trzeba pamiętać, że de facto na te badania to lekarz nas kieruje, czyli to on podejmuje decyzje. Z jednej strony, nie możemy przyjść i zażądać skierowania na konkretne badania, ale z drugiej: lekarze rodzinni się bardzo cieszą, kiedy przychodzą do nich pacjenci, którzy chcą sobie wykonać badania profilaktyczne. A więc zachęcam, byśmy zgłaszali się do lekarza pierwszego kontaktu z naszą „listą życzeń”, a lekarz może nam ją nawet poszerzyć o dodatkowe badania, ale też oczywiście trzeba się liczyć z tym, że powie, że któreś z tych badań nie jest nam potrzebne. 

Zwrócę uwagę, że niemal pół roku temu uruchomiono duży program profilaktyczny „40 plus”, który oparty jest w dużej części właśnie o lekarza POZ.

Co należy się czterdziestolatkom w ramach tego programu?  

Nie tylko czterdziestolatkom! Wszyscy urodzeni w 1981 roku bądź wcześniej, mogą zapisywać się na pakiety dla kobiet, mężczyzn oraz do pakietu wspólnego. W ramach pakietu dla kobiet wykonywane są badania biochemiczne: morfologia, stężenie cholesterolu, pomiar glukozy i kreatyniny we krwi, próby wątrobowe oraz badanie moczu i kału. Pakiet dla mężczyzn zawiera wszystkie te badania plus dodatkowo badanie PSA, czyli badanie w kierunku raka prostaty. Pakiet wspólny dla kobiet i mężczyzn obejmuje pomiar ciśnienia, masy ciała, obwodów oraz wzrostu w celu obliczenia wskaźnika masy ciała BMI, a także ocenę miarowości rytmu serca.

Skoro pojawiło się badanie w kierunku raka prostaty, proszę powiedzieć: co z profilaktyką chorób nowotworowych?

Już badania profilaktyczne, które omówiliśmy, np. morfologia, mogą nas poinformować, że w organizmie zaczyna się proces nowotworowy, ale niezależnie od tego NFZ finansuje różne świadczenia diagnostyczne w kierunku rozpoznawania konkretnych nowotworów i tak np. dla kobiet w wieku 50-69 lat jest wykonywana bezpłatna mammografia. 

Jak często?

Raz na dwa lata, chyba że mówimy o kobietach z grupy podwyższonego ryzyka, czyli jeśli wśród członków rodziny wystąpił taki nowotwór, wówczas mammografia należy się za darmo, co rok. Profilaktyką w kierunku raka szyjki macicy jest oczywiście badanie przesiewowe polegające na wykonaniu cytologii. Pacjentki mogą je wykonać w każdym gabinecie ginekologiczno-położniczym, który ma podpisaną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia oraz w gabinecie położnej w POZ. Lekarz rodzinny może również skierować swoje pacjentki na bezpłatne wykonanie takiego badania do lekarza specjalisty. 

Bezpłatna cytologia należy się Polkom raz na 3 lata.

A profilaktyka męskich nowotworów? 

Bezwzględnie koniecznie, szczególnie u mężczyzn powyżej 40 roku życia, należy wykonywać badanie PSA. Mówimy o markerze, który może nam wskazać na proces nowotworowy toczący się w prostacie. Profilaktyka nowotworowa również jest finansowana przez NFZ. Trzeba też pamiętać, zawsze o tym przypominam, że do lekarza onkologa możemy pójść bez skierowania. Jeśli cokolwiek nas niepokoi, możemy po prostu wybrać się do specjalisty, który wypisze nam skierowania na podstawowe badania po to, by wykluczyć lub potwierdzić ryzyko choroby nowotworowej i ewentualnie będzie diagnozował głębiej oraz nas leczył.

Ekspert

Rafał Janiszewski, właściciel Kancelarii Doradczej świadczącej usługi z zakresu organizacji ochrony zdrowia na rzecz podmiotów leczniczych

Prelegent, organizator wielu szkoleń i konferencji dotyczących ochrony zdrowia i praw pacjentów. W latach 1998-1999 pracownik Biura Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzania Powszechnego Ubezpieczenia Zdrowotnego. Autor ponad 20 publikacji książkowych poświęconych organizacji ochrony zdrowia oraz standardom finansowania świadczeń zdrowotnych. W latach 2005-2007 ekspert Prezydium Sejmowej Komisji Zdrowia, jako doradca ds. świadczeń zdrowotnych. Współautor opracowania generalnego w ramach projektu Pharmaceutical Pricing and Reimbursement dla Europejskiej Komisji Zdrowia. 

Przeczytaj inne artykuły z cyklu #StrefaPacjenta: 

• Jak czytać ulotki leków? [WYJAŚNIAMY]
• Co zawiera wypis ze szpitala i jak się z nim zapoznać?
• Jakie są skutki uboczne po zażyciu paracetamolu? Sprawdź!
• Zwolnienie lekarskie: wszystko, co warto wiedzieć o L4E-recepta i e-skierowanie. Co warto o nich wiedzieć?
• E-recepta i e-skierowanie. Co warto o nich wiedzieć?
• O lekach na potencję i erekcję. Niepożądane działanie niebieskiej tabletki
• Co warto mieć w domowej apteczce? Podpowiadamy
• Zioła i ich zastosowanie. Czy one naprawdę leczą?
• Pora dnia a przyjmowanie leków - rano, po południu czy wieczorem? Z posiłkiem czy bez?
• Dlaczego odpowiednie dawkowanie leków jest takie ważne?
• Stosujesz leki zgodnie z poprzednimi zaleceniami lekarza?
• Leki refundowane - wszystko, co warto o nich wiedzieć
• Kiedy i jak prosić o pomoc Rzecznika Praw Pacjenta?
• SOR czy nocna i świąteczna opieka zdrowotna - kiedy szukać tam pomocy?
• Jak uzyskać dostęp do dokumentacji medycznej? Ekspert wyjaśnia
• Jak wyjechać na leczenie do uzdrowiska? Sprawdź, komu przysługuje sanatorium!
• Co to jest EKUZ i jak ją uzyskać?
• Komu nie przysługuje prawo do świadczeń NFZ? Wyjaśniamy!
• NFZ działa sprawnie? Jak polska ochrona zdrowia wypada na tle Europy
• Zbliża się termin twojej operacji? Sprawdź, jak się do niej przygotować!
• Bez kolejki do lekarza. Kto jest uprawniony do tych świadczeń zdrowotnych?
• Jak przygotować się do pobytu w szpitalu? Poznaj prawa i obowiązki pacjenta
• Chcesz skorzystać z terapii lekami innowacyjnymi? Sprawdź, co warto wiedzieć
• Kiedy NFZ zwraca koszty za leczenie poza granicami kraju?
• Zielona Karta DiLO. Co daje pacjentom onkologicznym?
• Badania profilaktyczne - jak często je wykonywać?

Anna Tłustochowicz