Stetoskop - działanie i zastosowanie

Stetoskop to przyrząd diagnostyczny, służący do osłuchiwania pacjenta, głównie klatki piersiowej, serca i jamy brzusznej. Stetoskop to jedno z podstawowych narządzi pracy lekarzy internistów, jednak ze stetoskopów korzystają także kardiolodzy, a nawet anestezjolodzy. Jakie są rodzaje stetoskopów? Jakie zastosowanie znalazł stetoskop w medycynie?

Spis treści

1. Stetoskop - rodzaje stetoskopów
2. Stetoskop - jak działa?
3. Stetoskop - badanie serca
4. Stetoskop - badanie płuc
5. Stetoskop - mierzenie ciśnienia
6. Stetoskop - źródło bakterii
7. Stetoskop współpracujący ze smartfonem

Stetoskop to słuchawka lekarska w postaci lejkowato zakończonej rurki. Na stetoskop składają się głowica (lejek i membrana, które kontaktują się z klatką piersiową), przewody (łączące głowicę z lirą), lira (przewodząca dźwięk do każdego ucha) oraz miękkie oliwki, które lekarz wkłada do ucha.

Uważa się, że stetoskop wynalazł francuski lekarz René Théophile Hyacinthe Laennec (René Laennec) w 1816 roku. Początkowo była to słuchawka w postaci drewnianej, lejkowatej rurki z płaskim zakończeniem od strony usznej. Mimo że stetoskop ma już ponad 200 lat, wciąż jest podstawowym narzędziem pracy lekarzy, nie tylko tych pierwszego kontaktu. Co więcej, w dalszym ciągu trwają prace nad jego udoskonaleniem.

Stetoskop - rodzaje stetoskopów

1. Stetoskopy akustyczne:

• stetoskop anestezjologiczny - jest przeznaczony do pomiaru ciśnienia tętniczego krwi. W związku z tym ich głowica powinna być lekka, płaska, aby można było z łatwością wsunąć ją pod mankiet ciśnieniomierza lub pod odzież pacjenta i w szybki, sprawny sposób dokonać pomiaru ciśnienia
• stetoskop internistyczny - wyróżnia się nie tylko te przeznaczone dla dorosłych, lecz także wersję pediatryczną oraz neonatalną (noworodkową) i niemowlęcą. Tego typu stetoskop służy do osłuchiwania serca i płuc pacjenta, wykrywania zaburzeń ukrwienia tętnic, badania perystaltyki jelit
• stetoskop kardiologiczny- to stetoskopy z najbardziej czułą i wrażliwą membraną dwutonową, która pozwala na osłuchiwanie pełnego zakresu tonów – od najniższych do najwyższych. Doskonała jakość osłuchu pozwoli na wychwycenie najdrobniejszych zaburzeń w pracy serca pacjenta

2. Stetoskopy elektroniczne (cyfrowe) - przeznaczone są do wnikliwej diagnostyki tonów serca i płuc.

Stetoskop - jak działa?

Lejek stetoskopu, kiedy przytrzymywany jest z umiarkowanym naciskiem na klatce piersiowej, przenosi wszystkie dźwięki powstające w jej obrębie, zarówno o niskiej, jak i wysokiej częstotliwości, z niewielkim osłabieniem.

Stetoskop - badanie serca

Szmery, świsty i furkoty układają się w skomplikowaną muzykę płynącą z głębi ciała. Za pomocą czułej membrany stetoskopu wprawne ucho specjalisty rozpozna np. wadę serca we wczesnym stadium, kiedy mogą jeszcze nie towarzyszyć jej inne objawy.

Osłuchiwanie rozpoczyna się od badania serca. Lekarz analizuje jego bicie w czterech punktach, nad którymi można wychwycić pracę czterech zastawek. Badanie wykonuje się w pozycji siedzącej, choć niekiedy osłuchuje się na leżąco lub w pochyleniu (zmiana  pozycji wzmacnia niektóre dźwięki świadczące o chorobie serca).

Lekarz bada podczas oddychania, potem przy wstrzymanym oddechu: serce bije wtedy wolniej i lepiej słychać zakłócenia jego pracy. Jeśli któryś z tonów jest osłabiony lub zanika, może to świadczyć o zwężeniu zastawki.

Kiedy oprócz zwyczajowych dwóch tonów pojawiają się nieprawidłowe  dźwięki – trzeci i czwarty, to znak, że badana osoba może mieć wadę serca, np. niewydolność lewokomorową.

Jeśli  poza prawidłowymi tonami słychać szmery, lekarz określa, w której fazie pracy serca powstają i jakie jest ich natężenie. Źródłem takich dźwięków może być zwężenie lub niedomykalność zastawek.

Stetoskop - badanie płuc

W trakcie badania stetoskopem lekarz osłuchuje też płuca, symetrycznie z przodu i z tyłu. W zdrowych słychać szmer oddechowy. Jeżeli w niektórych punktach wydaje się głośniejszy, może to świadczyć o nacieczeniu płuc, które pojawia się w stanach zapalnych.

Stetoskop - mierzenie ciśnienia

Pomiar tradycyjnym ciśnieniomierzem z użyciem stetoskopu uznaje się za dokładniejszy od wyników uzyskanych za pomocą aparatu elektronicznego. Owija się ramię i pompuje powietrze, by ucisnąć tętnicę aż do  zaniku tętna. Po chwili lekarz zwalnia ucisk i słucha pulsowania krwi, by określić wartość ciśnienia skurczowego i rozkurczowego.

Stetoskop - źródło bakterii

Stetoskop może być źródłem zakażeń. Do takich wniosków doszli izraelscy naukowcy z Tel Aviv University.¹ W ich badaniu, z 55 stetoskopów lekarzy pediatrów pracujących w 12 różnych klinikach, wyhodowano bakterie. Wszystkie stetoskopy zostały skolonizowane przez mikroorganizmy. Gronkowce wyizolowano z 85,4 proc. stetoskopów. Gronkowca opornego na metycylinę stwierdzono w czterech stetoskopach. Czyszczenie alkoholem zmniejszyło liczbę kolonii średnio o 96,3 proc.

Podobne badania przeprowadzili amerykańscy naukowcy z St. Joseph's High School (Pensylwania). Wyizolowali oni łącznie 184 kultury bakterii z 92 stetoskopów, w tym gronkowca złocistego opornego na metycylinę - MRSA. Również doszli do wniosku, że przemywanie rąk i głowicy stetoskopu środkami dezynfekującymi znacząco zmniejsza ilość bakterii i tym samym ryzyko zakażenia pacjenta.²

Stetoskop współpracujący ze smartfonem

Stetoskop pomaga diagnozować pacjentów już od XIX wieku i naukowcy wciąż pracują nad jego ulepszeniem. W Polsce zajmują się tym dwie polskie placówki badawcze: Zakład Technologii Inteligentnych PAN i Zakład Akustyki Pomieszczeń i Psychoakustyki Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Doktorzy fizyki z Uniwersytetu Adama Mickiewicza, którzy we współpracy z firmą zajmującą się tworzeniem oprogramowania, opracowali inteligentny stetoskop. Nazwali go StethoMe. To pierwszy na świecie, elektroniczny, bezprzewodowy stetoskop współpracujący ze smartfonem, z wbudowanym termometrem i inteligentnym systemem analizy dźwięków. Narzędzie jest w stanie nagrać oraz wstępnie zinterpretować dźwięki, które słyszy, gdy bada się za jego pomocą pracę płuc czy serca. Ma tylko głowicę, czyli część, którą przykłada się do ciała. Jest pozbawiony przewodu i tzw. liry, ma za to wyświetlacz, na którym pojawiają się komunikaty.

Urządzenie działa w połączeniu z aplikacją mobilną, pacjent może sam szybko przeprowadzić badanie osłuchowe płuc i serca, a wyniki przesłać lekarzowi.

Urządzenie to wysyła prosty komunikat, że coś się dzieje w płucach, lekarz dostaje nagranie i dane w postaci graficznej i to on dokonuje diagnozy. Wszystko dzięki algorytmom, które są w stanie dokonać wstępnej interpretacji – czy sygnał jest prawidłowy, czy należy skontaktować się z lekarzem.

Badanie za pomocą inteligentnego stetoskopu zaczyna się od uruchomienia dedykowanej mu aplikacji i wypełnienia ankiety na smartfonie zgodnie z instrukcjami wyświetlanymi na ekranie. Następnie mierzy się temperaturę, przeciągając stetoskopem dwukrotnie po czole - urządzenie ma wbudowany termometr. To o tyle ważne, że temperatura jest ściśle związana z częstotliwością wdechu lub wydechu.

Z kolei naukowcy z PAN chcą skonstruować cyfrowy stetoskop nowej generacji, który ma przetwarzać dźwięki tak, by lekarz wyraźniej słyszał wszystkie niepokojące sygnały powstające w ciele pacjenta.

Bibliografia:

1. HA. Cohen, J. Amir, A. Matalon, R. Mayan i inni. Stethoscopes and otoscopes--a potential vector of infection?. „Family Practice”. 14 (6), s. 446-9, Dec 1997, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9476074

2. A. Schroeder, MA. Schroeder, F. D'Amico. What's growing on your stethoscope? (And what you can do about it).. „Journal of Family Practice”. 58 (8), s. 404-9, Aug 2009, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19679019

3. Stetoskop ma ponad 200 lat. Udoskonalają go polscy naukowcy, http://www.rynekzdrowia.pl/Badania-i-rozwoj/Stetoskop-ma-ponad-200-lat-Udoskonalaja-go-polscy-naukowcy,181684,11,2.html

W tekście wykorzystano fragmenty artykułu Joanny Karwat z miesięcznika "Zdrowie".

Monika Majewska